Anayasa Mahkemesi Kararı Işığında Bilgilendirilmiş Rıza Formlarının Hastaya Göre Özelleştirilmesi: Olgu Analizi

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 3, 171 - 181, 26.09.2025

Senanur Işıl Yavuz , Zeynep Reva

Öz

Amaç: Bir tıbbi müdahalenin hukuka uygun sayılabilmesi için hastanın bilgilendirilmiş rızasının alınması ön koşuldur. Aydınlatma yapılırken özellikle hastanın sosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik düzeyi, eğitimi, mesleği, kişisel özellikleri ve somut durum gibi hususlar analiz edilmelidir. Bu detaylar ışığında her hastaya özgü olacak şekilde bilgilendirilme yapılması ve bilgilendirilmiş rıza formlarının hasta özelinde özelleşmesi önem arz etmektedir. Bu çalışma, emsal bir Anayasa Mahkemesi (AYM) kararı ışığında bilgilendirilmiş rıza formlarının hasta özelinde özelleşmesi gerekliliğini incelemeyi amaçlamaktadır.
Metodoloji: Çalışma, literatürdeki araştırma ve veriler ile AYM kararlarının sistematik bir incelemesine ve analizine dayanmaktadır. Literatür taraması Anayasa Mahkemesi karar veri tabanında 1 Mart 2025 - 1 Nisan 2025 tarihleri arasında “bilgilendirilmiş rıza”, “aydınlatılmış onam” kelimeleri kullanılarak yapılmıştır. Bu bağlamda, bilgilendirilmiş rıza formlarının hasta özelinde özelleşmesine ilişkin emsal nitelikte bir AYM kararı saptanarak bu karar olgu analizi şeklinde incelenmiştir.
Bulgular: İncelenen AYM kararında bilgilendirilmiş rıza alınması ve bilgilendirilmiş rıza formunun hazırlanıp imzalatılması konularında uyuşmazlıklar söz konusudur. Özellikle kişiye özgü formların hazırlanmaması ve matbu denilebilecek formların imzalatılması konularında detaylı bir inceleme yapılması gerekmektedir.
Sonuç: Hastalara bilgilendirilmiş rıza formları imzalatılması süreçlerinde formalite olarak matbu formların imzalatılması yerine bu formların hastaya özel hazırlanması önem arz etmektedir. Bilgilendirme yapılmasının akabinde formların hazırlanması süreçlerinde hastanın eğitimi, tıbbi geçmişi, mesleği, sosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik düzeyi gibi hususlar dikkate alınmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Bilgilendirilmiş rıza , aydınlatılmış onam , özelleştirilmiş bilgilendirilmiş rıza , hasta özerkliği , rıza formları

Customization of Informed Consent Forms According to the Patient in Light of Constitutional Court Decisions: A Case Analysis

Öz

Objective: For a medical intervention to be deemed lawful, obtaining the patient’s informed consent is a prerequisite. During the information process, factors such as the patient’s socio-cultural and socio-economic background, level of education, occupation, personal characteristics, and the specific circumstances must be taken into account. In this respect, it is crucial that the information provided be tailored to each patient and that informed consent forms be individualized accordingly. This study aims to examine the necessity of customizing informed consent forms in light of a precedent-setting decision of the Constitutional Court of Türkiye.
Methodology: The study is based on a systematic review and analysis of relevant literature, empirical data, and Constitutional Court decisions. A literature review was conducted in the Constitutional Court decision database between March 1, 2025, and April 1, 2025, using the keywords “bilgilendirilmiş rıza” and “aydınlatılmış onam” Within this framework, a landmark Constitutional Court ruling addressing the individualization of informed consent forms was identified and analyzed through a case study approach.
Findings: The Constitutional Court decision under review revealed disputes regarding both the process of obtaining informed consent and the preparation and signing of the informed consent form. In particular, the absence of patient-specific forms and the widespread use of standardized, template-like forms highlight the need for more in-depth scrutiny.
Conclusion: In the process of obtaining informed consent, it is essential to move beyond the mere formality of signing standardized forms and instead prepare consent forms tailored to the individual patient. During the preparation of these forms following the provision of information, considerations such as the patient’s education, medical history, occupation, and socio-cultural and socio-economic status must be taken into account.

Anahtar Kelimeler

Informed consent , individualized informed consent , patient autonomy , informed consent forms

Kaynakça

• Ersoy N, Aydın E. Tıbbi Etikte Özerklik ve Özerkliğe Saygı İlkesi. Türkiye Klinikleri Tıbbi Etik Dergisi, 1994; (2): 71-74.
• Beauchamp TL, Childress JF. Principles of Biomedical Ethics. New York: Oxford University Press, 1989: 24-35.
• Gert B, Culver CM. The Justification of Paternalism. Ethics, 1979; 89(2): 199-210.
• Aydın E. Tıp Etiğinde Temel İlkeler. I. Ulusal Uygulamalı Etik Kongresi Kitabı. 12-13 Kasım 2001, ODTÜ, Ankara. Erişim: (https://deontoloji.hacettepe.edu.tr/ekler/doc/ilkeler.doc) Erişim Tarihi: 01.07.2025
• Reva Z, İnanç Şenses Ö. The Role of Artificial Intelligence-Based Methods in Personalizing Informed Consent Forms. Editors Bozbuğa N, Gülseçen S. Medical Informatics IV. İstanbul: İstanbul University Press, 2024: 205-228.
• Cocanour CS. Informed Consent-It’s more than a Signature on a Piece of Paper. The American Journal of Surgery, 2017; 214(6): 993-997.
• Informed Consent. Merriam-Webster. Erişim: (https://www.merriam-webster.com/dictionary/ informed%20consent) Erişim Tarihi: 01.07.2025
• Appelbaum PS. Assessment of Patient’s Competence to Consent to Treatment. New England Journal of Medicine, 2007; 357: 1834-1840.
• Hasta Hakları Yönetmeliği. T.C. Resmi Gazete, Sayı:23420, 01.08.1998. Erişim: (https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=4847&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5) Erişim Tarihi: 01.07.2025
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. T.C. Resmi Gazete, Sayı: 17863 (Mükerrer), 18.10.1982. Erişim: (https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2709&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5) Erişim Tarihi: 01.07.2025
• Türk Medeni Kanunu. T.C. Resmi Gazete, Sayı: 24607, 22.11.2001. Erişim: (https://mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.4721.pdf) Erişim tarihi: 01.07.2025
• Türk Ceza Kanunu. T.C. Resmi Gazete, Sayı: 25611, 26.09.2004. Erişim: (https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5237&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5) Erişim Tarihi: 01.07.2025
• Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi. T.C. Resmi Gazete, Sayı: 10436, 19.02.1960. Erişim: (https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/2.3.412578.pdf) Erişim Tarihi: 01.07.2025
• Tababet ve Şuabatı San’atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun. T.C. Resmi Gazete, Sayı:863, 11/04/1928. Erişim: (https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.1219-20141119.pdf) Erişim Tarihi: 01.07.2025
• Hekimlik Meslek Etiği Kuralları. Türk Tabipleri Birliği Mevzuatı, 01.02.1999. Erişim: (https://ttb.org.tr/mevzuat_goster.php?Guid=5755966a-a285-11e7-9205-300896da83fe) Erişim Tarihi: 01.07.2025
• Biyoloji ve Tıbbın Uygulanması Bakımından İnsan Hakları ve İnsan Haysiyetinin Korunması Sözleşmesi: İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi. T.C. Resmi Gazete, Sayı:25439, 20.04.2004. (https://inhak.adalet.gov.tr/Resimler/Dokuman/2812020083957164.tur.pdf) Erişim Tarihi: 01.07.2025
• T.C. Adalet Bakanlığı İnsan Hakları Dairesi Başkanlığı, Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme Bilgilendirme Metni. Erişim: (https://inhak.adalet.gov.tr/Resimler/Dokuman/2312020093321bm_05.pdf) Erişim Tarihi: 01.07.2025
• Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi. Erişim: (https://www.anayasa.gov.tr/media/3542/aihs_tr.pdf) Erişim Tarihi: 01.07.2025
• Bağçeci H. Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkı. 2. Baskı. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2023: 147.
• Yenisey F. Tedavi Açısından İlgilinin Rızası. Tıp Ceza Hukukunun Güncel Sorunları, V. Türk-Alman Tıp Hukuku Sempozyumu, Ankara: Türkiye Barolar Birliği Yayınları, 2008: 870.
• Doğan Ç. Tıbbi Müdahalelerde Hastanın Aydınlatılması ve Rıza Kavramı. Danışman Nart S. Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2023: 25.
• Kahraman, Z. Medeni Hukuk Bakımından Tıbbi Müdahaleye Hastanın Rızası. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2016; 7(1): 479-510.
• Zeytin Z, Yeğin A, Cebeci F, Korkmaz A, Öztürk Türkmen H. Tıbbi Müdahalelerde Hekimin Aydınlatma Yükümlülüğü ve Aydınlatılmış Onam Formları. TÜBİTAK Proje No: 110K595. İstanbul, 2013: 147. Erişim: (file:///C:/Users/HP/Downloads/110K595_Zafer_Zeytin.pdf) Erişim Tarihi: 04.07.2025
• Hakeri H. Tıp Hukuku. 11. Baskı. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2026: 23.
• Çavdar P. Hekimin Aydınlatma Yükümlülüğü. Marmara Üniversitesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 2016; 22(3): 735-764.
• Yenerer Çakmut Ö. Sağlık Hukukunun Temel Esasları ve Özellikle Aydınlatılmış Onam. Mersin Barosu Tıbbi Müdahaleden Kaynaklanan Hukuki Sorumluluk Sempozyumu, Bildiri Kitabı, Mersin, 2009: 7.
• Meisel A. Patient’s Rights in the US: A New Vision of Informed Consent. Uluslararası II. Sağlık Hukuku Sempozyumu, 13-14 Kasım 2009, İstanbul. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2011: 433.
• Shome D, Doshi K, Vadera S, Kumar V, Vyavahare S, Kapoor R. Personalized Video Consent in Blepharoplasty: A New Paradigm in the Preoperative Consent Giving Process. Journal of Cosmetic Dermatology, 2021; 20(7): 2211-2223.
• St John ER, Ezzat A, Holford N, Rizki H, Hogben K, Leff DR. Digital Consent to Improve Patient Perception of Shared Decision-Making: Comparative Study between Paper and Digital Consent Processes in Patients Undergoing Breast Surgery. British Journal of Surgery, 2022; 109(11): 1172-1173.
• Anayasa Mahkemesi, İlker Arslan Kararı, Başvuru No: 2019/36858, Başvuru Tarihi: 06.11.2019, Karar Tarihi: 23/11/2022. Anayasa Mahkemesi Kararlar Bilgi Bankası. Erişim: (https://kararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/) Erişim Tarihi: 01.07.2025
• Anayasa Mahkemesi, Mehmet Çolakoğlu Kararı, Başvuru No: 2014/15355, Karar Tarihi: 21.02.2018. Anayasa Mahkemesi Kararlar Bilgi Bankası. Erişim: (https://kararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/) Erişim Tarihi: 01.07.2025
• Anayasa Mahkemesi, Sultan Bulut Kararı, Başvuru No:  2017/37430, Karar Tarihi: 20.10.2021. Anayasa Mahkemesi Kararlar Bilgi Bankası. Erişim: (https://kararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/) Erişim Tarihi: 01.07.2025
• Anayasa Mahkemesi, Fındık Kılıçaslan Kararı, Başvuru No:  2015/97, Karar Tarihi: 11.10.2018. Anayasa Mahkemesi Kararlar Bilgi Bankası. Erişim: (https://kararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/) Erişim Tarihi: 01.07.2025