Karadeniz Ereğli Divan ve Köylerinin 19. Yüzyıl Ortalarındaki Sosyoekonomik Durumu

Yıl 2022, , 492 - 504, 30.09.2022

Tansu Hilmi Hançer

https://doi.org/10.5152/JTRI.2022.222481

Öz

Bu çalışma Karadeniz Ereğli’nin divanlardan ve köylerden oluşan kırsal kesiminin 19. yüzyıl ortalarındaki sosyal ve ekonomik yapısına ışık tutmak amacıyla yapılmıştır. Verilerin kaynağını Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivinde (BOA) bulunan Maliye Nezareti kataloglarındaki 1844-45 yılına ait ML. VRD. TMT. d fonunda kaydedilmiş 35 adet Temettuat Defteri teşkil etmektedir. Karadeniz Ereğli’nin kaza merkezini inceleyen temettuat defterleri kaynaklı tez çalışmasının tamamlayıcısı olması amaçlanmıştır. Çalışmada öncelikle Karadeniz Ereğli’nin tarihi hakkında bilgiler verilmiş ardından temettuat defterlerinin amacı ve niteliği açıklanmıştır. Defterlerden yerleşim birimlerinin sayısına, isimlerine, hane sayılarına ve tahmini nüfuslarına ulaşılmıştır. Edinilen veriler temettuat defterlerinin arşivdeki numaralarına göre sıralanarak tablo haline getirilmiştir. Bölgeye mahsus bir idari birim çeşidi olan ve incelediğimiz temettuat defterlerinde çok sayıda bulunan divanlar hakkında bilgiler verilmiştir. Yerleşim biriminin gelir miktarları ve nüfus içinde büyük önemi ve etkisi olan gelir sahibi kişilerin sayısı ile oranı belirlenmiştir. Hanelerin ve kişilerin toplam ve ortalama gelir tutarları hesaplanmıştır. Gelirlerin niteliksel farklılıkları, kayıtlardaki zirai ve ziraat harici gelirler ayrılarak incelenmiştir. Vergilerin toplamları ve hane ortalamaları belirlenmiş; yerleşim birimlerindeki vergilerin nicelikleri ve nitelikleri açıklanmıştır. Son olarak toplam vergilerinin gelir içindeki oranı hesaplanmış, yerleşim birimlerine göre karşılaştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Divan, Karadeniz Ereğli, Temettuat Defterleri

The Socioeconomic Status of Karadeniz Ereğli Divan and Villages in the Middle 19th Century

Öz

This study was carried out to shed light on the social and economic structure of the rural part of Karadeniz Ereğli consisting of divans and villages in the middle of the 19th century. The source of the study data is 35 Temettuat Registers recorded in 1844-45 in the ML. VRD. TMT. d fund, which is related to the Ministry of Finance in The Directorate of State Archives of the Presidency of the Republic of Turkey (BOA). It will be a complement to our thesis study, which examined the district center before. In the study, first of all, information about the history of Karadeniz Ereğli is given, and the purpose and quality of the temettuat registers, which are the source of the datas, are explained. The obtained datas were arranged according to the book numbers in the archive and tabulated. Then, the number of rural settlements and the estimated populations in these settlements were reached. Information is given about the divans, which are a type of administrative unit specific to the region and which are found in large numbers in the temettuat registers that we have examined. In addition, the number and proportion of people with income, who have great importance and influence in the total population, were determined. After the total incomes in the settlements were determined, the amounts of households and personal incomes were calculated. The qualitative differences in incomes were analyzed by separating the agricultural and non-agricultural incomes in the records. Information about the tax structure was given, the totals of taxes determined as the income item of the state and the household averages were determined; settlements were compared. Finally, the ratio of total tax to income was calculated and compared according to settlement units.

Anahtar Kelimeler

Divan, Karadeniz Ereğli, Temettuat Registers

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri: Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.) (ML.) VRD. TMT. d. 3534, 3535, 3539, 3541, 3542, 3544, 3545, 3546, 3549, 3550, 3552, 3553, 3558, 3560, 3561, 3562, 3563, 3564, 3565, 3566, 3567, 3568, 3569, 3570, 3571, 3572, 3573, 3574, 3576, 3577, 3578, 3579, 3580, 3581, 3583.
• Adıyeke, N. (2000). Temettuat Sayımları ve Sayımları Düzenleyen Nizamname Örnekleri. Ankara Üniversitesi OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 11(11), 769-823. [Crossref]
• Barkan, Ö. L. (1953). Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi. Türkiyat Mecmuası, 10, 1-26.
• Bulduk, Ü. (1992). Çorum Sancağının İdari Teşkilattaki Yeri-1. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 3(3). 129-167.
• Çakır, C. (2001). Tanzimat Dönemi Vergi Uygulamalarında Karşılaşılan Güçlükler ve Vergi İhtilalleri. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 51(1). 71-95. S.74.
• Ekinci, İ. (2013). Karadeniz’de Ayanlar ve Denizcilik. Karadeniz Araştırmaları, 37, 15-49. [Crossref]
• Giray, F. (2006). Maliye Tarihi. Bursa Ezgi Yayınları.
• Göyünç, N. (1979). Hane Deyimi Hakkında. Tarih Dergisi, 32, 331-348.
• Güran, T. (2013). 19. Yüzyılda Osmanlı Ekonomisi Üzerine Araştırmalar. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Hançer, T. H. (2010). Temettuat Defterlerine Göre Karadeniz Ereğli’nin Ekonomik ve Sosyal Tarihi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversi¬tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı İktisat Tarihi Bilim Dalı.
• Karal, E. Z. (1943). Osmanlı Devleti’nde İlk Nüfus Sayımı 1831. Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü.
• Kütükoğlu, M. S. (1995) Osmanlı Sosyal ve İktisadi Tarihi Kaynaklarından Temettü Defterleri. Belleten, 59(225), 395-412.
• Özçağlar, A. (2005). Türkiye’de Mülki İdare Bölümlerinin İdari Coğrafya Analizi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 3, 1-25.
• Özeken, A. A. (1944). Ereğli Kömür Havzası Tarihi Üzerinde Bir Deneme. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 9(3-4), 516-563.
• Tabakoğlu, A. (2003). Türk İktisat Tarihi. Dergâh Yayınları.