Tutunamayanlar: Osmanlı Devleti’nde İstanbul’a Emek Göçü (19. YY. Sonu- 20. YY. Başı)

Yıl 2022, , 517 - 525, 30.09.2022

Hüseyin Baha Öztunç

https://doi.org/10.5152/JTRI.2022.222788

Öz

Göç olgusu, insanın gerçekleştirdiği önemli faaliyetlerden birisi olup, erken devirlerden beri çeşitli nedenlerle yapılmaktadır. Göçü tetikleyen pek çok unsur bulunmakla birlikte güvenlik, yiyecek temini ve barınma gibi temel ihtiyaçların karşılanması önde gelen nedenler arasındadır. Bu çalışmada iş bulmak için yapılan göç temel alındı ve Osmanlı Devleti’nin son döneminde başkent İstanbul’a iş bulma adına yapılan göçler tespit edilmeye çalışıldı. Bunlardan başarısız olup iş bulamayanların durumları elde edilen bulgular çerçevesinde incelendi. Yine İstanbul’da çalışan ancak çeşitli sebeplerle işsiz kalanların ne yaptığı, merkezden hangi taleplerde bulunduğu da çalışmanın konusu içinde değerlendirilmeye çalışıldı. “Bu kişiler hangi işlerde çalışmak için ve nereden gelmişlerdi? Ne kadar süreyle iş aradılar? Nerede kaldılar? Ne gibi sorunlarla karşılaştılar? Devletten ne gibi talepleri oldu?” soruları çalışmanın cevap aradığı sorulardır. Çalışmanın ana kaynağını, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi Başkanlığı Osmanlı Arşivi’nden temin edilen belgeler oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, Emek Göçü, Osmanlı Devleti, Sosyal Yardım

Those Who Can't Hold On: Labor Migration to Istanbul in the Ottoman Empire (Late 19th-Early 20th Century)

Öz

The phenomenon of migration is one of the essential activities carried out by man and has been carried out for various reasons since early periods. Although many factors trigger migration, meeting basic needs such as security, food supply, and housing are the leading causes. In this study, the migration to find work, which is one of the crucial reasons for migration, was based. The migrations to Istanbul, the capital, in the last period of the Ottoman Empire were tried to be determined. The status of those who failed and could not find work was examined within the framework of the findings obtained. Again, what those who worked in Istanbul but were unemployed for various reasons did and what demands they made from the centre were also evaluated within the study's subject. The questions the study seeks to answer are; What jobs did these people come from, and where did they come from? How long did they look for work? Where are they? What problems did they face? What demands did they have from the government? The primary source of the study is documents obtained from the Ottoman Archives of the Presidency of the Republic of Turkey.

Anahtar Kelimeler

Istanbul, Labor Migration, Ottoman State, Social Aid

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA, Babıali Evrak Odası (BEO), 1215/91060; 1632/122366; 3431/257295; 3501/262553.
• BOA, Dahiliye Beşinci Şube (DH.EUM.5.Şb), 56/35.
• BOA, Dahiliye Evrak Odası Kalemi (DH.EUM.VRK), 20/88; 29/63.
• BOA, Dahiliye Islahat Kalemi (DH. TMIK. S) 37/21.
• BOA, Dahiliye Kısm-ı Adli Kalemi (DH.EUM.KADL) 21/15.
• BOA, Dahiliye Mektubi Kalemi (DH. MKT), 58/30; 274/60; 856/33; 1225/28; 1271/32; 1285/22; 1234/24; 1512/20; 1533/111; 1682/107; 1629/15; 1900/96; 1958/9; 2439/30; 2453/33; 2457/22; 2652/99; 2762/78.
• BOA, Dahiliye Mektubi Perakende (DH. MKT. PRK), 2280/132; 2786/206; 2787/37; 2790/135; 2793/100; 2798/130; 2800/133; 2802/125; 2803/62; 2803/75; 2804/65; 2804/137; 2806/133; 2809/91; 2813/28; 2814/62; 2822/53.
• BOA, İrade Dahiliye (İ.DH), 1426/17.
• BOA, İrade Meclis-i Vâlâ (İ.MVL), 110/2546.
• BOA, Maliye Nezareti Emlâk-ı Emiriyye Müdüriyeti (ML.EEM), 752/60.
• BOA, Sadaret Divan Kalemi Evrakı (A.DVN), 184/88.
• BOA, Sadaret Evrak Kalemi Evrakı (A.VRK), 399/9.
• BOA, Şurayı Devlet (ŞD), 1305/5.
• BOA, Topkapı Sarayı Arşivi Müzesi Evrakı (TS.MA.E), 1307/75.
• Aktaş, E. (2019). 1902 Çankırı Depremi: Depremin Etkileri ve Afet Yönetimi. Ankara Üniversitesi Osmanlı Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 46, 15-39.
• Aktaş, E. (2021). 20. Yüzyılın Başında Tokat Sancağı’nın Devlet Merkezinden Beklentileri: Yardımlar ve Krediler. Belgi Dergisi, 22, 723-745.
• Aydın M. A. (2001). “Kanûn-ı Esâsî”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XXIII, 328-330.
• Balcı, S. (2013). Osmanlı Devlet Teşkilâtında Harameyn Tercümanlığı. History Studies, 5/5, 39-61. [Crossref]
• Demirci, K. (2020). Muska. TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXI, 265-267.
• Demirkent, I. (2001). İstanbul. TDV İslâm Ansiklopedisi, XXIII, 205-206.
• Devlet, N. (2002). Osmanlı İmparatorluğu'nda Sosyal Devlet Siyaset, İktidar ve Meşruiyet (1876-1914). İletişim Yayınları.
• Emecen, F. (2001). İstanbul. TDV İslâm Ansiklopedisi, XXIII, 212-220.
• İpek, N. (2015). “Fetihten Cumhuriyet’e İstanbul’a Yönelik Göçler”. Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, 3. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür AŞ Yayınları, 520-530.
• Karaca, F. (1997). Tanzimat Dönemi ve Sonrasında Osmanlı Teşrifat Müessesesi. (Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karaer, N. (2011). Mehmet Akif ve Sultan II. Abdülhamit. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 26, 137-144.
• Kıranlar, (2015). “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Sosyal Yardım ve Kurumları”. Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, 4. İstanbul Büyükşehir Beledi¬yesi Kültür AŞ Yayınları, 444-467.
• Küçükaşçı, M. S. (2009). Seyyid. TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXVII, 40-43.
• Kütükoğlu, M. S. (2006). Mürur Tezkiresi. TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXII, 60-61.
• Metin, N. (2021). 18. Yüzyılın İlk Yarısında İstanbul’a Göçü Önlemede Mahalle İmamlarının Rolü. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 8/2, 272-308. [Crossref]
• Özkılıç Küçükalioğlu S. (2015). 1894 Depremi ve İstanbul. İş Bankası Yayınları.
• Öztunç, H. B. (2012). Tokat’ta Büyük Sel (1908). Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2/4, 179-203.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. (II. Cilt), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Polat, H. A. (2019). II. Meşrutiyet’in İlânı Sonrasında “Devr-i Sâbık” Memurlarının Durumları. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 9/17, 134-157. [Crossref]
• Şeker, C. (2007). İstanbul Ahkâm ve Atik Şikâyet Defterlerine Göre 18. Yüzyılda İstanbul’a Yönelik Göçlerin Tasvir ve Tahlili. (Doktora Tezi), Marmara Üniver¬sitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tanış, C. (2018). Osmanlı Arşiv Belgelerinde 1903 Malazgirt Depremi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6/1, 61-66. [Crossref]
• Uluslararası Göç Örgütü (IOM). (2013). Uluslararası Göç Hukuku Göç Terimleri Sözlüğü. (Ed. R. Perruchourd, J. Redpath-Cross), Uluslararası Göç Örgütü Yayınları.
• Yiner, A. (2007). Receb Paşa, Müşir. TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXIV, 508.