Geç 18.- Erken 19. Yüzyıl İngiliz Politik Karikatüründe Türk-Rus İlişkileri ve Avrupa Güçleri

Yıl 2023, , 217 - 230, 26.05.2023

Saime Selenga Gökgöz

https://doi.org/10.5152/JTRI.2023.23194

Öz

Bu makalede, İngiliz-Rus ilişkilerinin Osmanlı-Türk ilişkilerine göre biçimlenişinin İngiliz karikatürüne nasıl yansıdığı üzerinde durulmuş, bir 19. yüzyıl imalâtı olan Şark Meselesi'nde İngiliz politik karikatürünün devlet siyasetine bakışı kritik edilmeye çalışılmıştır. İngiliz mizahı ve yergisinin politik ihraç malı olan hindi=turkey yapay arketip hayvanı, 18. yüzyıl sonu ve bu yüzyıl dönümüyle İngiliz ve gitgide Avrupa vesayetine girmekte olan Osmanlı Devleti'ni temsilî olarak haritalamak ve asalaştırmak için İngiliz politik karikatüründe tedavüle girmiş, 19. yüzyılda ise Rusya Çarı I. Nikolay tarafından imal edilmiş hasta adam arketipi ve basmakalıbına dökülmüştür. Rusluk ve Rusya üzerine Türk zihin haritasında oluşmuş olan olumsuz, kötü resim levhalarının maddî ve nesnel gerçekliği ise bu iki arketipe bağlanıp bu gerçeklik üzerine oturtularak canlandırıcı, takviye edici ve daima bir ölçüde kalıplayıcı işlev üstlenmiştir. 1768-74 Osmanlı-Rus Harbi ve Küçük Kaynarca Antlaşması (1774) bu tür bir İngiliz çözümlemesinde tarihî dönüm noktasıdır. Kaynarca, ileriye dönük olarak köklü değişen tarihî ilişki dinamizmini, Osmanlı=Türk politik ve toplumsal temsilcilerinde ebedî ve belki travmatik bellek yapısının karakterini vermiştir. Bu Harp ve Antlaşma tarih hızlandırıcı olmuştur. Türk-Rus ilişkilerinin uzun tarihî geçmişinde Kaynarca uzun belleğini besleyici olan Yaş kırılması (1792) ise Kırım'ı kaybeden Osmanlı Devleti açısından ayrıca önemlidir. İşte İngiliz karikatürleri ve bu iki arketiple kurduğu simgesel rejim de her iki tarihî başlangıcı haber vererek İngiliz siyasetini gözler önüne serdiği kadar, İngiliz siyasetini de hicvedebilen özelliği ile tarihçi için dönem kritiğini yapmada acımasız tanıklar olma değerine sahiptir.

Anahtar Kelimeler

Arketip, İngiliz Politik Karikatürü, Mecaz, Rus Ayısı, Hasta Adam, Turkey=Hindi

Turkish–Russian Relations and European Powers in Late Eighteenth–Early Nineteenth-Century British Political Caricature

Öz

This paper focuses on the late 18th and 19th centuries’ English cartoons, emphasizing Turkish- European relations in the Ottoman-Turkish context through the master metaphor of the Eastern Question as a productive reference to the 19th century. The artificial archetypical animal turkey=hindi popularized in British political humor and the Sick Man (of Europe or Bosphorus) archetype manufactured by the Russian Tsar Nicholas I was also scrutinized. The historic turning point is the 1768-74 Ottoman-Russian War and Treaty of Kuchuk Kaynardji (Küçük Kaynarca in Turkish, in modern Bulgaria) for the fabric of British and Russian archetypes, as the negative, bad, ugly, derogatory visual boards on Russian empire and Russian people, play a consistent role in the construction of Turkish mind map, for represent the objective reality of this state and nation, refreshing, reinforcing, and constantly molding in line with this reality. Therefore, Kaynardji’s radically transformed the historical dynamism between the two states and nation gave its character to the eternal and perhaps Turkish traumatic memory structure of Ottoman=Turkish political and
social representatives. This war and treaty were a historical catalyst. Breaking the age that feeds Kaynardji's memory was also essential in Turkish-Russian relations' lengthy historical past and
future. British cartoons also heralded this beginning. It was noted that Kaynardji's memory was able to manage together with the Treaty of Jassy (in Turkish Yaş, Moldavia, modern Romania).

Anahtar Kelimeler

Archetype, British Humor and Satire, Metaphor, Russian Bear, Sick Man of Europe, Turkey=Hindi

Kaynakça

• Anonymous (1774). Merlin [Print, Satire]. British Museum, London. BM Satires No. 5222. https://www.britishmuseum.org/collection/object/P_1868-0808-10055
• Byron F. G (1792). A Grand Battle between the Famous English Cock and Russian Hen [Print, Satire]. British Museum, London, BM Satires No. 7849. https://www.britishmuseum.org/collection/object/P_1868-0808-6041
• Crawford, J (1787). The Christian Amazon with her Invincible Target [Print, Satire] British Museum, London. BM Satires No. 7180. https://www.britishmuseum.org/collection/object/P_1868- 0808- 5663.
• Field, J. (1829). Le Déjeuner à la Fourchette [Print, Satire]. British Museum, London, BM Satires No. 15877. https://www.bri tishm useum.org/collection/object/P_ 1868- 0808- 8905
• Heath, W. (1829). The Descent of the Great Bear or the Mussulmans in a Quandry [Print, Satire]. British Museum, London. BM Satires No. 15534. https://www.britishm useum.org/collection/image/74269001
• Holland, W. (1791) An Imperial Stride [Print, Satire]. British Museum, London, BM Satires No. 7843. https://www.bri tishm useum.org/collection/object/P_1868- 0808- 6035
• Holland, W. (Ed.) (1802). Going to Cut up a Turkey; or Continental Epicures!! [Print, Satire]. British Museum, London, BM Satires No. 9856. https://www.britishmuseum.org/collection/object/P_ 1868- 0808- 7014.
• Mosley, C. (1738). European Race [Etching, Satire]. British Museum, London. BM Satires No. 2334. https://www.bri tishm useum.org/collection/object/P_1868- 0808- 3607
• Roberts, P. (~1803). The Turkey in Danger [Print, Satire]. British Museum, London, BM Satires No. 10145. https://www.bri tishm useum.org/collection/object/P_ 1868- 0808- 9068
• A Constitutional Friend (1842) (Ed.). The Speeches of the Right Honourable Richard Brinsley Sheridan, with a sketch of his life. Vol. II, London: Henry G.Bohn.
• Akdağ, A. (2019). Akkirman Antlaşması (Sebe pleri -Müza kerel eri-T ahlil i-Tat biki). (Tez No. 609464) [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi].
• Alison’s History of Europe, 1815–1852, Blacwood’s Edinburg Magazine (1866). C. / DCXII, October (American Ed., Vol. LXVII), Leonard Scott Publishing Company, New York, 475–494.
• Anderson, M. S. (2001). Doğu Sorunu 1774–1923: Uluslararası İlişkiler Üzerine Bir İnceleme. (Çev. İdil Eser), Yapı Kredi Yayınları.
• Atherton, H. M. (1974). Political prints in the age of Hogarth: A study of the ideographic representation of politics. Clarendon Press.
• Bağış, A. İ. (1985). III. George Dönemindeki İngiltere’nin Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Ekonomi Siyaseti 1760–1815. Türk-İngiliz İlişkileri 1583–1984 (400. Yıldönümü). Ankara, 43–52.
• Beydilli, K. (2002). Küçük Kaynarca Antlaşması. DİA, 26, 524–527.
• Beydilli, K. (2007). Prut Antlaşması. DİA, 34, İstanbul, s. 359–362.
• Beydilli, K. (2010). Şark Meselesi. DİA, 38, 352–357.
• Beydilli, K. (2013). Beç, Viyana. DİA, 43, 113–119.
• Bitis, A. (2002). 1828–1829 Osmanlı-Rus Savaşı ve Edirne Antlaşması. (Çev. Nasuh Uslu), Türkler, 12, Hasan Celal Güzel vd (Ed.), Yeni Türkiye Yayınları, 703–740.
• Black, J. (1994). British Foreign Policy in an Age of Revolutions 1783–1793, Cambridge University Press.
• Broadley, A. M. (1911). Napoleon in Caricature 1795–1821 With an Introductory Essay by J. Holland Rose. 2 vols. London&New York: John Lane.
• Burian, O. (1951). Türk-İngiliz Münasebetlerinin İlk Yılları. Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, IX/1-2, 1–16.
• Burns, A. (2015, 16 September). William Pitt the Younger (Whig/Tory 1783–1801, 1804–1806). History of government. https://history.blog.gov.uk/20 15/09/16/william-pitt-the-younger-whigtory-1783-1801-1804-1806/
• Clayton T. S., & O’Connell. (2015). Bonaparte and the British: Prints and Propaganda in the Age of Napoleon. British Museum.
• Clerc, C. (1985). La caricature contre Napoléon. Paris: Éditions Promodis.
• Cybowski, M. K. (2017). Growling the Very Purest Russian: Punch and Tsar Nicholas I’s visit to London in 1844. https://victorianist.wordpress.com/2017/09/04/growling-the-very-purest-russian-punch-and-tsar-nicholas-is-visit-to-london-in-1844., son erişim tarihi: 25.07.2022.
• Çolak, K. (2008). Mısır’ın Fransızlar tarafından İşgali ve Tahliyesi (1798–1802). Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi, X(2), 141–183.
• Davies, J. E. (1943) Mission to Moscow, New York.
• Davison, R. (1976). Russian Skill and Turkish Imbecility. The Treaty of Kuchuk Kainardji Reconsidered. Slavic Review, XXXV/3, 463–483. Türkçesi: “Küçük
• Kaynarca Andlaşmasının Yeniden Tenkidi”, İÜEF Tarih Enstitüsü Dergisi, X–XI, 1979–1980, 1981 (Basım Yılı), 343-368.
• Débidour, A. (1891). Histoire Diplomatique de l’Europe Depuis L’Ouverture du Cogrès de Vienne Jusqu’à la Cloture du Congrès de Berlin (1814–1815)
• Tome I – La Sainte-Alliance. Paris: Félix Alcan Editeur.
• Erdaş, S. (2006). Şark Meselesi ve Boğazlar Sorunu. Türk Yurdu, Yıl 95 / 227, Temmuz.
• George, M. D. (1959). English political caricature: A study of opinion and propaganda. 2 Vol. Oxford: Clarendon Press.
• Gleason, J. H. (1950). The Genesis of Russophobia in Great Britain, Oxford.
• Grand-Carteret, J. (1895). Napoléon en images: Estampes anglaises (portraits et caricatures). Paris: Firmin-Didot et Cie.
• Güler, M. (2008). 1737 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Özi’nin Elden Çıkması. Tarih İncelemeleri Dergisi, 1(23), 137–156.
• Heywood, C. J. (1985). 1689–1698 Yılları Arasında İngiliz-Türk Diplomatik İlişkileri. Türk-İngiliz İlişkileri 1583–1984 (400. Yıldönümü), 33-42.
• Kamenskii, A. (2009). The Battle of Poltova in Russian Historical Memory. Harvard Ukranian Studies, 31 / 1 (4) (Poltava 1709: The Battle and the Myth), 195–204.
• Karagöz, H. (2020). Belgrad, Petervaradı̇n ve Zenta Arasında Osmanlı-Habsburg Savaşı Habsburg Gözüyle Prens Eugen’in 1697 Zenta Seferi ve Seferin
• Günlükleri. Ankara Anadolu ve Rumeli Araştırmaları Dergisi (ANKARAD), 1(2), 503–575.
• Karimullin, A. G. (1989). Tatarı: Etnos i Etnonim, Kazan.
• Keleş, E. (2009). Osmanlı, İngiltere ve Fransa İlişkileri Bağlamında Kırım Savaşı. (Tez No: 250238). [Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi].
• Köse, O. (1997). 1774 Küçük Kaynarca Andlaşması (Oluş umu-T ahlil i-Tat biki). (Tez No: 61604). [Yayımlanmamış Doktora Tezi, On Dokuz Mayıs Üniversitesi].
• Kurat, A. N. (1951, 1953). Prut Seferi ve Barışı, I-II, Ankara Universitesi DTCF Yayınları.
• Kurat, A. N. (1953a). Türk-İngiliz Münasebetlerinin Başlangıcı ve Gelişmesi (1553–1610), Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kurat, A. N. (1970). Türkiye ve Rusya. XVIII. Yüzyıl Sonundan Kurtuluş Savaşına Kadar Türk-Rus İlişkileri, Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları.
• Kurtaran, U. (2014). Sultan Birinci Mahmud’un Rusya’ya Verdiği 1739 tarihli Ahidnamenin Diplomatik Acıdan Tahlili. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Tarih İncelemeleri Dergisi, XXIX(1), 213–232.
• Kutukoğlu, M. (2013). Balta Limanına Giden Yol: Osmanlı-İngiliz İktisadi Münasebetleri (1580–1950). Turk Tarih Kurumu Yayınları.
• Little Boney and John Bull Napeolon and his Era Caricatures and Prints (2015/10). Catalogue (of) Bernard Quaritch Limited Antiquarian Booksellers since 1847 (pdf). Web sayfası: www.quarich.com.
• Lobanov-Rostovsky, A. (1948). Anglo-Russian Relations thorough the Centuries. The Russian Review, 7(2), 41–52.
• Marquis de Custine, A. L. L. (1843). La Russie en 1839 par le Marquis de Custine, 1–2. Bruxelles: Wouters et Ce Imprimeurs-Librairies.
• Neckina, M. V. (1955). Dvijenie Dekabristov. T. 1–2, Moskva.
• Nicholson E. E. C. (1996). Consumers and Spectators: The Public of the Political Print in Eighteenth-Century England. History, 81(261), 5–21.
• Nikitin, D. E. (2018). Svyatıni Konstantinopolya: Glazami Russkih Puteşestvennikov XIX veka. Russko-Vizantiyskii Vestnik, 1(1), 151–175.
• Orenc, A.F. (2007). 1827 Navarin Deniz Savaşı ve Osmanlı Donanması. Tarih Dergisi, 46, 37–84.
• Paulson R. (1967). Satire and the Novel in Eighteenth-Century England. New Haven: Yale Univ. Press.
• Punch (Punch or the London Charivari, 1841–1992, 1996–2002), son erişim tarihi: 25.07.2022, https://ca talog.hath itrus t.org /Record/00 06821 56.
• Punch, Vol. 29, December 15, 1855, s. 235, son erişim tarihi: 25.07.2022, https://ca talog.hath itrus t.org /Reco rd/00 06821 56
• Skilliter, S. (1985). William Harborne: İlk İngiliz Elcisi, 1583–1588. Türk-İngiliz İlişkileri 1583–1984 (400. Yıldonumu), 21-31.
• Streicher, L. C. (1967). On a Theory of Political Caricature. Comparative Studies in Society and History, 9/4, 427–445.
• Taranovski, T. (2019). Constitutionalism and Political Culture in Imperial Russia (Late 19th – Early 20th Century). BRICS Law Journal, September, 6(3),22–48.
• Tarle, E. V. (2018). Krımskaya Voyna: v 2-h T., T. I, Izdateltsvo Yurayt, Moskva (1. Baskısı 1941–1944), ayrıca ilk baskının bir elektronik versiyonu: http://militera.lib.ru/h/tarle3/01.html , son erişim tarihi: 27.07/2022.
• Tezic, M. C. (2022). Boyunduruk Rus Kimliğinin İnşasında Moğol Tatar Boyunduruğu ve Tarih Ders Kitaplarında Konar-Göçer Ötekinin İnşası. Ankara: Grafiker Yayınları.
• The Cross and The Sword sung by Mr. Nicholas, Punch, 28–29, January 13, 1855, s.33, son erişim tarihi: 25.07.2022, https://cataloghathitrust.org/Record/000682156.
• Togan, A. Z. V. (1941). Moğollar, Çingiz ve Türkler. Bozkurt Yayınları.
• Volkova, M. A. (2009). Simvolı vlasti v Russkoy hudojestvennoy kulture XVIII veka. Vestnik MGYKİ, May-İyun 3(29), 74–77.
• Wrigth, Th. (1865). A History of Caricature & Grotesque in Art and Literature, London: Virtue Brothers&Co.
• Zaharova, L. G. (1997). Vostaniye Dekabristov (1) Vneşnyaya Politika Nikolaya Pervovo (2), ed. Andrey N. Saharov, Romanovı. İstoriçeskiye Portretı v 2
• Tomah, T. 2., Moskva. son erişim tarihi: 07.07.2022, http://www.bibliotekar.ru/7-dinastiya-romanovyh/vneshnyaya-politika-imperatora.htm
• Caravaque L. / Karavak Lui (1718). Poltavskaya Batalya / Poltava Muharebesi [Yağlıboya Tablo/Jivopis]. Gosurdartsvennıy Ermitaj=Hermitage Museum, St.
• Petersburg, RF, https://www.her mitag emuse um.or g/wps /port al/he rmita ge/di gital -coll ectio n/01. %20pa intin gs/12 8300? lng=r u
• Porter R. K. (1896). Capture of Azov, 18th May 1696 [Yağlıboya Tablo/Painting]. Meisterdrucke. https://www.mei sterd rucke.ie/fine-art-pr ints/ Rober t-Kerr-Por ter/8 6702/ Captu re-of -Azov ,-18th-May-1696-.html
• Rokotov, F. S. (1763). Portret Ekaterinı II / II. Katerina Portresi [Yağlıboya Tablo/Painting]. Tret’yakovskaya Galereya, Moskva. https://www.tre tyako vgall ery.r u/col lecti on/po rtret -ekat eriny -ii-3 4193
• Stephens, F. C. & George, M. D. (Ed.). 11 cilt, Catalogue of Political and Personal Satires in the Department of Prints and Drawings in the British Museum (BMP, Londra, 1870–1954) basılı ve dijital Catalogue yayını. https://www.bri tishm useum.org/collection/term /BIB2 94. Makalede, BM Satires olarak Muze orijinal kısaltması izlendi.