Perception of Gender in Kazakh and Kyrgyz Proverbs

Yıl 2023, , 287 - 295, 06.09.2023

Mayramgül Dıykanbay , Moldir Ilgısheva

https://doi.org/10.5152/JTRI.2023.23252

Öz

When it comes to gender, it is generally understood that studies are mostly conducted on women. However, to understand a society’s gender perception, it is necessary to look not only at women but also at how men are constructed within society. Gender perception varies between societies. Therefore, to understand a nation’s culture and way of life, it is necessary to draw on its oral culture. In this context, the gender perception, roles assigned to genders, and attitudes toward genders found in anonymous cultural memory, namely proverbs, must be examined. This study focuses on gender perception in Kazakh–Kyrgyz proverbs. Using a qualitative method, the study first reviewed previous works on Kazakh–Kyrgyz proverbs and identified proverbs. In order to identify gender stereotypes, an analysis of more than 300 Kazakh and Kyrgyz proverbs and sayings was carried out, and those similar in meaning were eliminated. Gender-marked proverbs and sayings, of which 52 refer to women and 20 to men and 24 proverbs characterize both genders in comparison. Proverbs and sayings about children of different sexes are also analyzed, of which 27 refer to girls and 13 to boys and 21 refer to both. Then, the gender perception of Kazakh–Kyrgyz people was analyzed based on the proverbs collected. According to the findings, although men are considered superior in the Kazakh–Kyrgyz society, women still have an important place. It was also emphasized that the mother’s personality has a greater influence on children than the father’s and that not only physical but also psychological needs are met by the mother.

Anahtar Kelimeler

Kazakh, Kyrgyz, Proverbs, Gender Equality, Women, Men

Kazak ve Kırgız Atasözlerinde Cinsiyet Algısı

Öz

Toplumsal cinsiyet söz konusu olduğunda genellikle çalışmalar kadın üzerinden yapıldığı anlaşılmıştır. Ancak bir toplumun cinsiyet algısını kavrayabilmek için sadece kadına değil erkeğin de toplum içinde nasıl inşa edildiğine bakmak gerek. Dolayısıyla bir toplumun kültürünü, yaşam tarzını anlamak için o milletin sözlü kültüründen yararlanmak lazım. Bu bağlamda anonim bir kimliğe sahip ve toplumsal bellek olarak kabul ettiğimiz atasözlerinde geçen cinsiyet algısı, cinsiyetlere verilen roller, cinsiyetlere olan bakış tespit edilmesi gerekir. Bu çalışmada Kazak-Kırgız atasözlerinde cinsiyet algısı ela alınmıştır. Nitel yöntemin kullanıldığı bu çalışmada ilk önce Kazak-Kırgız atasözleri ile ilgili çalışmalar taranmış ve kadın, erkek, erkek ve kız evlat ile ilgili atasözleri tespit edilmiştir. Kazak ve Kırgızların toplumdaki cinsiyet algısını anlayabilmek için üç yüzden fazla atasözü taranmış, benzer ve anlam olarak yakın olanlardan sadece biri tercih edilmiştir. Çalışmada cinsiyet konulu kadın ile ilgili 52, erkek ile ilgili 20, her ikisini de içeren 24 atasözü üzerinde durulmuştur. Ayrıca çocuklar ile ilgili atasözlerinden kızla ilgili 27; erkekle ilgili 13, bunula birlikte her ikisini de kapsayan 21 atasözü ele alınmıştır. Sonra elde edilen atasözleri üzerinden Kazak-Kırgızların cinsiyet algısı çözümlenmiştir. Ulaşılan bulgulara göre erkeğin egemen olduğu Kazak-Kırgız toplumunda her ne kadar erkek üstün gibi görülse de kadının önemli yeri olduğu görülmüştür. Ayrıca çocuklar üzerinde de babadan ziyade annenin kişiliğinin etkili olduğu, sadece fiziki değil psikolojik ihtiyaçların da anne tarafından karşılandığına vurgu yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Atasözleri, Cinsiyet Eşitliği, Kadın, Erkek

Kaynakça

• Абдулдаев, Э. & Исаев, Д. (1969). Кыргыз тилинин түшүндүрмө сөздүгү, Фрунзе: Мектеп.
• Абрамзон, С. (1971). Киргизы и их этногенетические и историко-культурные связи, Ленинград: Наука.
• Адамбаев, Б. (1996). Мақал-мәтелдер, Алматы: Ғылым.
• Akbalık, E. (2013). Türk Atasözlerinde Cinsiyet Algısı, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 36, 81-90.
• Аккозин, М. (1990). Қазақ мақал-мәтелдері, Алматы: Казахстан.
• Акимова, Т. (2011). Бабалар сөзі. Т. 67, Қазақ мақал-мәтелдері, Астана: Фолиант.
• А, Амантур. (2004). Макал-лакаптар, Кыргыз адабиятынын тарыхы, Бишкек: Шам.
• Akın, A., Demirel S. (2003). Toplumsal Cinsiyet Kavramı ve Sağlığa Etkileri, Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi dergisi, Halk Sağlığı Özel Eki, 25(4): 3-82.
• Алибеков, Т. (2011). Бабалар сөзі. Т. 68, Қазақ мақал-мәтелдері, Астана: Фолиант.
• Алпысбаева, К. (2010). Бабалар сөзі. Т. 65, Қазақ мақал-мәтелдері, Астана: Фолиант.
• Алпысбаева, К. (2010). Бабалар сөзі. Т. 66, Қазақ мақал-мәтелдері, Астана: Фолиант.
• Алпысбаева, К. (2011). Бабалар сөзі. Т. 69, Қазақ мақал-мәтелдері, Астана: Фолиант.
• Бообекова, К. (2022). Кыргыз тилиндеги лакаптардын жалпы мүнөздөмөсү, Бишкек: Айат.
• Габдуллин, М. (1996). Қазақ халқының ауыз әдебиеті, Алматы: Санат.
• Genç, H. N. (2018). Atasözlerinde Toplumsal Cinsiyet Algısı Olarak Kadın, Edebiyat / Folklor Dergisi, 24, 94
• Горький, М. (1953). О литературе, Москва.
• Gürsu, U. (2017). Kazak Atasözleri, Ankara, Türk Dili Kurumu Yayınları.
• Денисова, А. (2002). Словарь гендерных терминов, Москва: Информация ХХI век.
• Dıykanbayeva, M. (2016). Kırgızlarda Atalar Kültü, Konya, Kömen.
• Ергобек, K. (2004). Қазақ мақал-мәтелдері, Түркестан: Туран.
• Жусупов, К. (2011). Балдар жөнүндө макал-лакаптар, Кыргыздар, Т. ХIII, Бишкек: Бийиктик.
• Жусупов, К. (2011). Макал-лакаптардын маани жайы, Кыргыздар, Т. ХIV, Бишкек: Бийиктик.
• Ибрагимов, М. (2005). Кыргыз макал-ылакап, учкул сөздөрү 10551, Карабалта: Салам.
• Ибраимов, К. (2016). Кыргыз элинин оозеки сөз өнөрү, Бишкек: Улуу Тоолор.
• Закиров, С. (1972). Кыргыз элинин макал, лакаптары, Фрунзе: Мектеп.
• Kaplan, M. (2001). Kültür ve Dil, İstanbul: Dergah.
• Кейкін, Ж. (2014). Қазақ мақал-мәтелдерінің алтын кітабы, Алматы: Аруна.
• Керимжанова, Б. (1948). Кыргыздын макалдары менен лакаптары, Фрунзе: Кыргызмамбас.
• Керимжанова, Б. (1955). Кыргыз элинин макал жана лакаптары, Фрунзе: Кыргызстан мамлекеттик басмасы.
• Мусаев, С. & Таштемиров Ж. (1954). Кыргыз адабияты, Фрунзе.
• Оразакын, А. (2005). Қазақ және әлем халықтарының танымал мақал-мәтелдері, Алматы: Балауса.
• Турманжанулы, О. (1959). Қазақтың мақалдары мен мәтелдері, Алматы: Қазақстанның Мемлекеттік көркем әдебиет баспасы.
• Усупбеков, Ш. (1982). Кыргыз макал-лакаптары, Фрунзе: Кыргызстан.
• Усупбеков, Ш. (1967). Макал-лакаптардын тарбиялык мааниси, Фрунзе: Мектеп.
• Uçar, İ. & Doğruer, N. (2016). Kazak Türkçesinde Aile Bireyleri ile İlgili Atasözleri Üzerine Bir Çalışma, Uluslararası Türkçe Edebiyatı Kültür Eğitim Dergisi, 5(1), 94-107. Çakır, M. Y. (2020). Yeni Uygur Atasözlerinde Kadın ve Erkeğin Toplumsal Açıdan Temsili, İnternational Journal of Turkish Academic Studies, 101-126.