The Critical Realism Movement and its Representatives in Azerbaijani Literature

Yıl 2024, , 319 - 326, 21.05.2024

Elif Koç

https://doi.org/10.62425/turcology.1488465

Öz

Critical realism, which began to emerge in Azerbaijani literature in the period of Tsarist Russia, is a literary movement that is mostly used to express the problems occurring in the social structure. In the early 19th century, due to the development of scientific, literary, and philosophical structure in Azerbaijan and the artistic activities of Mirza Fetali Akhundov, this literary movement, which began to manifest itself in Azerbaijani literature, experienced its most effective and brightest period with Jalil Mammadguluzade and Mirza Elekber Sabir. In this movement, a humorous style was used and critical works were written on social issues such as education, language, religion, the place of women in society, and illiteracy. The literary movement of critical realism, which had a great influence on the writings published in the press and broadcasting organs, was named with various terms such as "tenkidi realism", "maarifçiperver realism" and "20th-century realism" in Azerbaijani literature. This movement made significant progress towards the end of the 19th century, especially after 1905 this development gained momentum and began to be effective in the field of literature. By the 20th century, critical realism emerged as the largest and most powerful branch of Azerbaijani criticism. Accordingly, many writers such as Abdürrahim Bey Hakdediyev, Najaf Bey Vezirov, and Mammad Said Ordubadi, who gathered around the literary movement of critical realism in this century, constantly put forward the idea of an independent state based on democratic foundations in their works, defended the rights of peasants and workers, emphasized the importance of science and education and severely criticized religious fanaticism. This literary movement with a strong critical style continued effectively until the emergence of socialist realism in literature and art. In our study, the place of critical realism in Azerbaijani literature and important representatives of this movement such as Mirza Fetali Akhundov, Jalil Mammadguluzade, and Sabir will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijani literature, Critical realism, Mirza Fatali Akhundov, Jalil Mammadguluzade, Sabir

Azerbaycan Edebiyatında Eleştirel Realizm Akımı ve Temsilcileri

Öz

Azerbaycan edebiyatında, Çarlık Rusyası döneminde ortaya çıkmaya başlayan eleştirel realizm, çoğunlukla toplumsal yapıda meydana gelen problemleri ifade etmek için kullanılan edebî bir akımdır. 19. yüzyıl başlarında Azerbaycan’da ilmi, edebî ve felsefi yapının gelişmesine ve Mirza Fetali Ahundov’un sanatsal faaliyetlerine bağlı olarak Azerbaycan edebiyatında kendini göstermeye başlayan bu edebî akım, Celil Memmedguluzade ve Mirza Elekber Sabir ile en etkili ve en parlak dönemini yaşamıştır. Bu akımda, mizahi bir üslup kullanılmış ve özellikle eğitim, dil, din, kadının toplumdaki yeri ve cehalet gibi konularda ortaya çıkan toplumsal meseleler üzerine eleştirel eserler kaleme alınmıştır. Basın ve yayın organlarında neşredilen yazılarda da büyük ölçüde etkili olan eleştirel realizm edebî akımı, Azerbaycan Edebiyatında “tenkidi realizm”, “maarifçiperver realizm” ve “20. asır realizmi” gibi çeşitli terimlerle isimlendirilmiştir. Bu akım, 19. yüzyılın sonlarına doğru önemli derecede gelişme kaydetmiş, özellikle 1905’ten sonra bu gelişim giderek ivme kazanmış ve edebiyat sahasında etkili olmaya başlamıştır. 20. yüzyıla gelindiğinde ise eleştirel realizm, Azerbaycan tenkidinin en geniş ve en güçlü kolu olarak karşımıza çıkmıştır. Buna bağlı olarak bu yüzyılda eleştirel realizm edebî akımı etrafında toplanan Abdürrahim Bey Hakdediyev, Necef Bey Vezirov, Memmed Said Ordubadi gibi birçok yazar, eserlerinde devamlı olarak demokratik temellere dayanan bağımsız devlet fikrini öne sürmüş, köylü ve işçinin haklarını savunmuş, ilmin ve eğitimin önemini vurgulayarak dini fanatizmi ağır bir şekilde eleştirmişlerdir. Eleştirel üslubun güçlü olduğu bu edebî akım, edebiyat ve sanatta sosyalist realizm varlık gösterinceye kadar etkili bir şekilde devam etmiştir. Çalışmamızda eleştirel realizmin Azerbaycan edebiyatındaki yeri ile bu akımın önemli temsilcileri olan Mirza Fetali Ahundov, Celil Memmedguluzade ve Sabir gibi aydınlar üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan edebiyatı, Eleştirel realizm, Mirza Fetali Ahundov, Celil Memmedguluzade, Sabir

Kaynakça

• Abbaszade, H. vd. (1987). Mirza Fetali Ahundov Bedii ve Felsefi Eserleri. Bakı: Yazıçı.
• Adıgüzel, S. (2007). Tiflis Edebî Muhitinde Molla Nasreddin Dergisi ve Dergide Tartışılan Konular. Bilig-41. 1-21.
• Ahmedov, A. (1958). Sabir. Bakı: Azerbaycan SSR Elmler Akademiyası Neşriyyatı.
• Akpınar, Y. (1988). Komediler (Temsilat). Bornova-İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• Akpınar, Y. (1994). Azerbaycan Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Bezirci, A. (1996). Sosyalizme Doğru Geçmişten Geleceğe: II. İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• Celal, M. (2004). Azerbaycan’da Edebî Mektebler. Bakı: Ziya Nurlan.
• Erol, A. (2015). Çağdaş Azerbaycan Edebiyatı. Yeni Türkiye Kafkaslar Özel Sayısı-VI, 413-426.
• Habibbeyli, İ. (2004). Celil Memmedguluzade Eserleri. I. Cilt. Bakı: Önder Neşriyat.
• Hüseynov, S. (2012). Edebiyyat. Bakı: Araz Yayınları.
• Karayev, Y. (1980). Azerbaycan Realizminin Merheleleri. Bakı: Elm Neşriyatı.
• Karayev, Y. (1999). Belli Başlı Dönemleri ve Zirve Şahsiyetleriyle Azerbaycan Edebiyatı. İstanbul: Ötüken.
• Koç, E. (2022). Azerbaycan Edebiyatında Tiyatro. [Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Kolikpınar, E. (2016). Azerbaycan Edebiyatında İlk Mizah Dergisi Molla Nasreddin Üzerine Bir İnceleme [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Memmedov, M. (Ed.) (1992). Mirza Elekber Sabir-Hophopname. Bakı: Yazıçı.
• Mirehmedov, E. (Ed.) (1996). Molla Nasreddin Dergisi, Bakı: Azerbaycan Dövlet Neşriyyatı.
• Rzayev, A. (Haz. A. Acaloğlu) (2005). Azerbaycan Türkçesinin Söz Varlığı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sabir, M. E. (1960). Hophopname. Bakı: Azerbaycan Devlet Neşriyatı.
• Teyyar, S. (2018). Azerbaycan Tengidi Realizminin Estetikası (C. Memmedguluzade & M. E. Sabir Yaradıcılığı Esasında). Bakı: Orhan Neşriyat.
• Talıbzade, K. (2015), Azerbaycan Edebî Tenkidinin Tarihi (1800-1920'li Yıllar). Bakı: Şerg-Gerb
• Taşkesenlioğlu, L. (2013), Azerbaycan Edebiyatı Millî Şairi Mirza Elekber Sabir ve Hophopname. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. 96-132. https://doi.org/10.7884/teke.210
• Türk, D. (2012). Eleştirel Gerçekçilik Üzerine. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi. 189-217.
• Uygur, E. (2005), Celil Memmedguluzade'nin Anamın Kitabı Piyesinde Dil ve Kimlik Şuuru. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi-Turkish Journal of Social Research. (3). 9-18.