Muallim Naci’nin Tercüme Anlayışı ve Yâdigâr-ı Avnî Adlı Eseri (İnceleme-Metin)

Yıl 2022, Sayı: 75, 566 - 582, 30.09.2022

Samet Çakmaker Orhan Kaplan

https://doi.org/10.5152/JTRI.2022.221134

Öz

Türk edebiyatının Tanzimat sonrası dönemi, yaygın bir kanaate göre gelenek ve yenilik arasında kendine varlık alanı bulmaya çalışanların ve zıt kutupların karşılaşmasına sahne olan bir muharebe meydanı görünümündedir. Mitolojik anlatıları andıran bu iki kutuplu dünyada Muallim Nâci için uygun görülen “eskinin savunucusu” rolü ve imajı, kaynağını büyük ölçüde onun eserlerinden değil, hakkındaki yerleşmiş kanaatlerden alır. Sağlıklı bir Nâci portresi ise ancak fikirlerinin ve eserlerinin değerlendirilmesiyle ortaya çıkabilir. Hâlbuki Nâci’nin bazı eserleri, değerlendirme bir tarafa, henüz yeni harflere bile aktarılmış değildir. Bu çalışma da böyle bir düşünceden hareketle, yeni bakış açıları oluşturma çabalarına bir katkı olmak üzere Muallim Nâci’nin Yâdigâr-ı Avnî adlı eserinin incelenmesini ve Arapça-Farsça kısımlarının Türkçeye tercümesinin yanında eserin Latin harflerine aktarılmasını konu almaktadır. 1302/1886 yılında kaleme alınan Yâdigâr-ı Avnî, hatırat niteliğinde bir mukaddime, Hakîm Senâî’nin biyografisini içeren giriş mahiyetindeki bir bölüm ve Hadîkatü’l-Hakîka adlı eserden seçilmiş on beş beytin tercüme ve şerhinden oluşmaktadır. Nâci eserine bu adı, şair Avnî Bey’in hatırasına saygı ifadesi olarak vermiştir. Bu çalışmada, Nâci’nin dil ve edebiyat noktasındaki görüşlerinin bir parçası olarak “tercüme” konusuna “yenilik” ve “taklit” ekseninde yaklaşımı araştırılmış; eserin yazılmasına zemin oluşturan Muallim Nâci ve Yenişehirli Avnî arasındaki dostluk ilişkisinin kaynağı tespit edilmeye ve çerçevesi çizilmeye çalışılmış; Yâdigâr-ı Avnî’nin yayımlanma süreci ile farklı yer ve zamanlarda yapılmış baskıları konusunda bilgi verilmiş; eserin tür ve içerik bakımından bir değerlendirmesi yapılmış ve son olarak eser Latin harflerine aktarılmıştır. Yâdigâr-ı Avnî’de, yazarın tercümesini yapmadan yer verdiği bazı Arapça ve Farsça parçalar bulunmaktadır. Bu kısımların tercümeleri de tarafımızca yapılmış ve dipnotlarıyla gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Şerh, Hadikat, Hakim Senai, Muallim Naci, Türk Edebiyatı, Yadigar-i Avni, Yenişehirli Avni

Muallim Naci's Approach of Translation and His Yâdigâr-ı Avnî (Review-Text)

Öz

According to a common belief, the post-Tanzimat period of Turkish literature is like a battlefield that witnessed the confrontation of opposite poles and those who tried to find a place for themselves between tradition and innovation. In this bipolar world reminiscent of mythological narratives, Muallim Nâci's role and image of "defender of the past", which is considered appropriate, derives its source largely from the settled opinions about him, not from his works. A more accurate portrait of Naci can only be revealed by evaluating his ideas and works. However, some of Nâci's works have not yet been translated into new letters, let alone evaluation. This study aims to transfer Muallim Nâci's work named Yâdigâr-ı Avnî into Latin letters as a contribution to the efforts to create new perspectives. In addition, this work will be examined from certain aspects and its Arabic-Persian parts will be translated into Turkish. Yâdigâr-ı Avnî was written in 1302/1886. This work consists of a memoir-like preface, an introductory chapter containing the biography of Hakîm Senâî, and the translation and commentary of fifteen couplets selected from the work called Hadîkatü'l-Hakîka. Nâci gave this name to his work as an expression of respect for the memory of the poet Avni Bey. The friendship between Muallim Nâci and Yenişehirli Avnî enabled this work to be written. In this study, the source of the friendship between the two poets was examined. In addition, Nâci's views on "translation", "innovation" and "imitation" were investigated. Then, information was given about the publication process of Yâdigâr-ı Avnî and the genre of the work was researched. Finally, the work was translated into Latin letters. There are some Arabic and Persian parts in Yâdigâr-ı Avnî that have not been translated. The translations of these parts are also made by us and are shown with footnotes.

Anahtar Kelimeler

Commentary, Hadikat, Hakim Senai, Muallim Naci, Turkish Literature, Yadigar-i Avni, Yenişehirli Avni

Kaynakça

• Saâdet, S. 551, 20 Teşrinievvel 1302/1 Kasım 1886, s. 3; S. 552, 21 Teşrinievvel 1302/2 Kasım 1886, s. 3; S. 562, 2 Teşrinisani 1302/14 Kasım 1886, s. 3; S. 565, 5 Teşrinisani 1302/17 Kasım 1886, s. 3; S. 581, 24 Teşrinisani 1302/6 Aralık 1886, s. 3; S. 585, 29 Teşrinisani 1302/11 Aralık 1886, s. 3; S. 587, 1 Kânunuevvel 1302/13 Aralık 1886, s. 3.
• Teâvün-i Aklâm. S.13, 25 Eylül 1302/1885, s. 50; S.14, 2 Teşrînievvel 1302/1885, s. 53-54; S. 15, 9 Teşrinievvel 1302/1885, s. 57-58; S. 16, 16 Teşrinievvel 1302/1885, s. 61-62.
• Çakmaker, S. (2021). Yâdigâr-ı Avnî (Muallim Nâci). Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/yadigar-i-Avnî-muallim-Nâci (Erişim Tarihi: 29.01.2022).
• İnal Savi, S. (2009), Senâî. TDV İslam Ansiklopedisi, XXXVI, 502-503.
• Kurnaz, C. (2000). Osmanlı Şairleri. Akçağ Yayınları.
• Muallim Nâci. (1303a), Numûne-i İntihâb-6: Avnî Bey. Mecmûa-i Muallim, 15, 5 Cemaziyülevvel 1303 / 6 Kânunusani 1305, 57-59.
• Muallim Nâci (1303b). Mecuma-i Muallim. S. 20, s. 70, 1 Şubat 1303.
• Muallim Naci, (1303c). Kıta. Berk Mecmuası, C. 1, S. 7. s. 194-195.
• Muallim Nâci (1304). Mütercem. Matbaa-i Ebuzziya.
• Muallim Nâci (1307). Osmanlı Şairleri. A. Asadoryan Matbaası.
• Muallim Nâci. Yâdigâr-ı Avnî. İBB Atatürk Ktp. No: OE_TK_01429.
• Özgül, M. K. (2016). Şiirin Hazanında Gazel Dökenler-V Muallim Naci Efendi. Kitabevi Yayınları.
• Öztürk, M. (1997). Hadîkatü’l-Hakîka. TDV İslam Ansiklopedisi, XV, 20.
• Tansel, F. A. (1943). Muallim Nâci ve Tercüme. MEB Tercüme Dergisi, 4(22), 238-245.
• Tansel, F. A. (1962). Muallim Nâci’nin Dini Eserleri. Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, 161-177.
• Tansel, F. A. (1964). Nâci, Muallim. TDV İslam Ansiklopedisi, 9, 15-21.
• Tarakçı, C. (1973). Muallim Nâci Efendi Hayatı ve Eserlerinin Tedkîki. (Doktora Tezi), Erzurum Atatürk Üniversitesi.
• Uçman, A. (2005). Muallim Nâci. TDV İslam Ansiklopedisi, 30, 315-317.
• Yılmaz, O. (2007). Klasik Şerh Edebiyatı Literatürü. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 5(9), 271-304.