Sovyet Mahkemeleri’nin Son Kurbanlarından: Ekmel İkramov (1899-1938)

Yıl 2022, Sayı: 75, 583 - 588, 30.09.2022

Tülay Köseoğlu

https://doi.org/10.5152/JTRI.2022.222996

Öz

Tarih, kimi zaman önemli şahsiyetleri yanlış anımsar. Ekmel İkramov yıllarca Özbekistan SSC’de oynadığı rolle ya da Özbekistan özelinde Türkistan tarihinde temsil ettikleri ile değil, neredeyse sadece 1938 yılındaki düzmece mahkemelerdeki yargılanmasıyla hatırlanır. Türkistanlılar içinde Millî Parti Merkez Komitesi Birinci Kâtipliğine kadar ilerleyen Ekmel İkramov tarihte “Büyük “Temizlik” olarak geçen Sovyet mahkemelerinde "burjuva milliyetçisi" “halk düşmanı” gibi ithamlarla suçlandı ve bu mahkemede yargılanarak idam edildi. Bolşevik diktatörlüğünün 20. yılında Sovyet ülkelerinin çoğunda, Türkistan’da birçok gizli ve açık mahkemeler, çok sert hükümler ve ölümler ile geçti. 1936-1939 yılları arasında gizli polis teşkilatı NKVD tarafından kitle halinde tutuklama ve idam terörü Sovyet toplumunda 7-8 milyon kişinin tutuklanmasına neden oldu. Bunlardan yaklaşık 3 milyon kadarı kurşuna dizildi ya da baskılara dayanamayarak öldü. Hapishanedeki ve uzak kamplardaki nüfus, 1939’da 9 milyonu bulmuştu. İşte bu yıllarda “burjuva milliyetçileri”, “millî faşistler”, “devrim karşıtları” ve “Sovyet aleyhtarı” olmakla suçlanan, aralarında Özbekistan SSC Başbakanı Feyzullah Hocayev (1896-1938) ve Özbekistan Komünist Partisi I. Sekreteri Ekmel İkramov (1898-1938)’un da bulunduğu çok sayıda aydın ve devlet adamı öldürüldü. Birçoğu düzmece mahkemelere çıkarıldılar ve düzmece suçlarla yargılanarak idama mahkûm edildiler. Bu çalışma, “Sovyet Türkistanı’nda Düzmece Mahkemeler ve Büyük Temizlik Dönemi” “Son Temizlik: Sovyet Mahkemesi’nde Feyzullah Hocayev (1896-1938)” adlı çalışmalarımızın üçüncüsünü oluşturmaktadır. Çalışmamızda, 2 Mart 1938 tarihinde Moskova’da gerçekleştirilen ve tarihte “21’ler Mahkemesi” olarak anılan ve yine tarihe “Düzmece Mahkemeler” olarak geçen bu duruşmalarda ölüm cezasına çarptırılan Ekmel İkramov’un sorgulanma süreci orijinal belgeler üzerinden değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Bolşevik İhtilali, Türkistanlı Komünistler, Ekmel İkramov, 21’ler Mahkemesi, İdam ve Ceza, Sovyetler Birliği

One of the Last Victims of the Soviet Courts: Ekmel İkramov (1899-1938)

Öz

History sometimes misremembers important figures. Ekmel İkramov is remembered almost only for his trial in spurious courts in 1938, not for the role he played in the Uzbek SSR or the representations he made in the history of Turkestan in particular. Ekmel İkramov, who advanced to the position of the First Clerk of the Central Committee of the National Party among the Turkistan is, was accused of accusations such as "bourgeois nationalist" and "enemy of the people" in the Soviet courts, which is known as the "Great Cleansing" in history and was tried and executed in this court. In the 20th year of the Bolshevik dictatorship, many secret and open courts, very harsh judgments and deaths were passed in most of the Soviet countries, in Turkestan. Between 1936 and 1939, the terror of mass arrests and executions by the secret police agency NKVD resulted in the detention of 7-8 million people in Soviet society. About 3 million of them were shot or died, unable to withstand the pressure. The population in prison and remote camps had reached 9 million in 1939. It was during these years that the Prime Minister of the Uzbek SSR Feyzullah Hocayev (1896-1938) and the First Secretary of the Communist Party of Uzbekistan Ekmel Ikramov (1898-1938) were accused of being "bourgeois nationalists", "national fascists", "anti-revolutionaries" and "anti-Sovietists". Many intellectuals and statesmen, including. Many of them were brought to false courts and tried for false crimes and sentenced to death. This study constitutes the third of our studies titled "Fake Courts and the Great Purge Period in Soviet Turkestan" and "Final Purge: Feyzullah Hocayev in the Soviet Court (1896-1938)". In our study, the interrogation process of Ekmel İkramov, who was sentenced to death in these hearings held in Moscow on March 2, 1938 and known as the "Court of the 21s" and also known as the "Fake Courts" in history, will be evaluated through the original documents.

Anahtar Kelimeler

Bolshevik Revolution, Communists from Turkistan, Ekmel Ikramov, Court of 21s, Execution and Punishment, Soviet Union

Kaynakça

• Arşiv Belgesi: Kırgız Cumhuriyeti Merkez Devlet Arşivi, F. 145. Op. 1. D. 110. / Sovetskaya Derevnya Glazani OGPU-NKVD, T. 3. 1930-1934, Kniga. 4. 1930-1931. / Dokumantı i Materialı, Moskva 2003.
• Başgarma. (1970). Sovyet Tuzimide Öldirilgenlernin Sanı. Milli Türkistan, 130, 35.
• Bulag Başi. (1953). Henuz Teslim Bolmağan Mâmlakat X. Milli Türkistan, 85-86, 12-15.
• Buran, A. (2011). Kurşunlanan Türkoloji. Akçağ Yayınları.
• Cohen, S. F. (1992). Buharin ve Bolşevik Devrimi. (2. Cilt, çev. A. Günaysu), Kavram Yayınları.
• Davranbek. (1966). Feyzullah Hoca Haqqında (I). Milli Türkistan, 116, 12-19.
• Davranbek. (1967a). 21’ler Muhakemesi Akmal İkramnın Soralışı. Milli Türkistan, 121, 29-31.
• Davranbek. (1967b). 21’ler Muhakemesi Akmal İkramnın Soralışı II. Milli Türkistan, 122, 30-34.
• Davranbek. (1968). 21’ler Muhakemesi Akmal İkramnın Soralışı IV. Milli Türkistan, 125, 33-34.
• İkramov, E. (1927). İzbirinni Turidı va 3 Tomah, I, Taşkent.
• İsimsiz. (1937). Pravda Ekmel İkramnı Ayıblayadır. Yaş Türkistan, VIII (94), 40-42.
• İsimsiz. (1938), Ekmel İkram'nıñ Soralışı. Yaş Türkistan, IX (101), 25-27.
• İsimsiz. (1938). Feyzullah Hoca ile Ekmel İkramnın Akıbeti. Yaş Türkistan, IX,(101), 2-3.
• İsimsiz. (1938). Feyzullah Hoca ve Ekmel İkram Hakikatten de Kızıl Moskva›nıñ Düşmanı mı İdiler?. Yaş Türkistan, IX (103), 2-5.
• İsimsiz. (2007). SSCB’de Devrime Karşı Çıkanlar ve Tutuklananlar. Vodiynoma Dergisi, 1, 53.
• Katkov, G. (1969). The Trial of Bukharin. Batsford.
• Kayyum Han, V. (1952). Türkistan’da Bolşevik Qatilliğini Körsatuçi Huccatlardan. Millî Türkistan, 79, 48-49.
• Kocaoğlu, T. (2002). Rus İhtilalleri ve Türk Halkları/Sovyetler Birliği’nin Yayılma Siyaseti (1905-1991). Türkler, (26. Cilt), Yeni Türkiye Yayınları, 741-759.
• Kotyakova, V. A. (2008). Turkestanskoe naprevlenie dumskoy politiki Rossii (1915-1917 gg.). Enter-Grafiko.
• Oqçili, T. (1950). Terör Tamğasi: Akmal Ikramlar Ailasi. Millî Türkistan, 65, 30-34.
• Pilev, A. İ. (2006). Basmaçestvo v Sredney Azii: (etnopolitiçeskiy srez vzglyadov XXI veka). Moskva.
• Rosenberg, A. (1938). Moskova Mahkemesi Millî Mücadele Eşiğinde. Nasyonel Sosyalistik, Almanya.
• Taşkentli. (1964). Akmal Ikram Hakkında. Milli Türkistan, 102, 29-32.
• Timuroğlu. (1938). 21’ler Mahkemesi Alman Matbuatında. Yaş Türkistan, IX(106), 46-49.