Nedîm Divânında Hadarî/Şehirli Tip

Yıl 2023, Sayı: 76, 8 - 22, 25.01.2023

Erdem Sevimli

https://doi.org/10.5152/JTRI.2023.2252167

Öz

Divan şiiri, pek çok kişilik ve tiplemeyi bünyesinde taşımaktadır. Bu tiplemelerden biri de zevkine düşkünlüğü ile ön plana çıkan hadarî tiptir. İbn Haldun’un “şehirli” dediği bu tip, hazzı yaşamının temeline yerleştirmiş, eğlenceye düşkün, hayatı güzel ve güzellikleri ile yaşamaya kendini adamış birisidir. Nedîm’in âşık kimliğinde yansımasını bulan ve onunla özdeşleştiği görülen bu tip, Divan şiirinin yönü dışarıya dönük sosyal tiplerinden biridir. Lale Devri gibi zevkin âdeta zirve yaptığı bir devrin sosyo-psikolojik şartlarında kendi kişiliğini bulan hadarî tipin kadim bir geçmişten gelen kişilik yapısına sahip olduğu da görülür. Emeviler döneminde hâkim olan lüks ve zenginlikle belirginleşen yaşam biçiminin doğal sonucu olarak kendi kişiliğini oluşturmuştur. Kırsalda uç veren saf, iffetli ve temiz bir yaşam biçimini öngören uzri tip karşısında konumlandığı görülen hadarî tip, şehirlidir. Dünya zevklerini önemser. Güzel yaşam, şarap ve eğlence, sevgiliden kam alma gibi hadarî yaşam biçimine ait özellikleri kişiliğine eklemiştir. Burada Nedîm Divanı’nda hayli yer kaplayan ve Nedîm’in şuh kişiliği ile özdeşleştiği görülen bu hadarî tip tasvir edilecektir. Bu tasvirlerde hadarî tip, güzel yaşam, sevgiliyle yaşanılan ya da yaşanıldığı tasavvur edilen duygular ve esrik müptelalık/eğlenceye düşkünlük olgusu ile betimlenecektir.

Anahtar Kelimeler

Güzel Yaşam, Hadarî Tip, Nedîm Divanı, Zevk, Good Life, Hadarî/Urban Type, Nedîm’s Divan, Pleasure

Hadari/Urban Type on the Nedîm Divan

Öz

Divan poetry, which has an old background, contains many personalities and typologies. In this state, this poem has fit many things in its six-century past and has turned into a poem of personalities and typologies. One of these typologies is the hadarî type which comes to the forefront with the fondness for pleasure. This type, which Ibn Khaldun calls "urbanite", is a type that has placed pleasure at the core of life, is fond of entertainment, and is devoted to living life with its niceness and beauty. This type, which is reflected in Nedim's minstrel/poet identity and is seen to be identified with him, is one of the outward-looking social types of Divan poetry. It is also seen that the hadarî type, which found its own personality in the socio-psychological conditions of an era when pleasure was at its peak, such as the Tulip Era, has a personality structure coming from a long-time past. It formed its own personality as a natural result of the luxury and wealth that dominated the Umayyad period. The hadarî type, which is seen to be positioned against the Uzri type, which envisages a pure, chaste, and clean lifestyle that started in the countryside, is urbanite. It cares about worldly pleasures. It added many features of the hadarî way of life to its personality, such as good life, wine and entertainment, and getting enjoying the lover. In this direction, this hadarî type, which occupies a great place in Nedim's Divan and is seen to be identified with Nedim's “suh” personality, will be described in this study. In these descriptions, the hadarî type will be depicted with the aspects of the good life, addiction to wine, and fondness for fun.

Anahtar Kelimeler

Hadarî Tip, Nedîm Divanı, Zevk, Good Life, Hadarî/Urban Type, Nedîm’s Divan, Pleasure

Kaynakça

• Altınay, A. R. (2014). Lale Devri. İlgi Kültür Sanat Yayınları.
• Armutlu, S. & Sevimli, E. (2022). Divan Şiirinde Haz Zevkin Klasik Ötesi İfadesi. Fenomen Yayınevi.
• Ayverdi, İ. (2010), Misalli Büyük Türkçe Sözlük. Kubbealtı Yayıncılık.
• Çöplüoğlu, F. (2008). Nedim Divanında Meyveler. Turkish Studies, 3(5), 376-398.
• Demirayak, K. (2021). Arap Edebiyatı Tarihi IV. Fenomen Yayınevi.
• Erdoğan, A. (2009). Nedîm divanında Uçarı Aşk Ve Anlam Çerçevesi. (Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gölpınarlı, A. (2016). Fuzulî Divanı. İnkılâp Kitabevi.
• Hamadeh, Ş. (2007). 18. Yüzyıl İstanbul’unda Kamusal Yaşam. Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• İbn Haldun, A. b. M. (1431). el-Mukaddime. (yay. Dervîş el Cuveydî). Mektebetu’l- Asriyye.
• Karataş, L. (2006). Nedim Divanında Lâle Devri Sosyal Hayatının İncelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Macit, M. (2018). “Nedîm Divanı”. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56214,nedim-divanipdf.pdf?0, Erişim Tarihi:10.09.2022.
• Mengi, M. (2002). Eski Türk Edebiyatı Tarihi (Edebiyat Tarihi- Metinler). Akçağ Yayınları.
• Moran, B. (2015). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İletişim Yayınları.
• Sevimli, E. (2021a). Klasik Türk Şiirinde Şuhluk ve Şuhane Tarz. (Doktora Tezi), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şentürk, Ahmet A. (1999). Klâsik Osmanlı edebiyatı Tiplerinden Sufi yahut Zahid Hakkında. Enderun Kitabevi
• Özyurt, S. (2022). Revânî’nin Câmi’ü-n-Nesâyîh Adlı Eserinin Terminolojik İncelemesi. Fenomen Yayınevi.
• Yalar, M. (2009). Emeviler Döneminde Gazel ve Ömer bin Ebi Rebia. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi,18, 43-73.