Orta Çağ’da Oğuz Muhacereti ve Türkçe

Yıl 2023, Sayı: 76, 45 - 54, 25.01.2023

Mevlüt Günler

https://doi.org/10.5152/JTRI.2023.22142

Öz

Orta Çağ başlangıcından sonuna kadar göçlerin etkin olduğu bir dönem olarak dikkatleri çekmektedir. Yaşanılan hareketlilikte Türk göçlerinin etkinliği de gözlenmektedir. Nitekim Büyük Hun Devleti’nin tarih sahnesinden çekilmesini takip eden yıllarda başlayan Türk boylarının göç hareketliliği, batıya yönelince Kavimler Göçü olarak tarihte yerini alan büyük bir organizasyona dönüşerek günümüz Avrupa’sını şekillendirdiği gibi tarihi bir dönem olan Orta Çağ’ın da başlangıcını teşkil etmiştir. Yaklaşık altı asır sonra Oğuzların başat olduğu Peçenek ve Kıpçak Türklerinin de dahil olduğu yeni bir göç hareketliliği dikkatleri çekmektedir. Bu hareketlilik yine Avrupa’yı etkilese de özelikle nüfus hareketliliğinin Anadolu ve çevresi üzerinde yoğunlaşması ve akabinde oluşan siyasi teşekküllerle günümüzde Ortadoğu olarak nitelendirilen coğrafya ile Balkanları şekillendirmiştir. Nasıl ki kavimler göçü sonrasında Roma mirasının yerine Avrupa’da yerleşik ve konar göçer etkileşimiyle yeni bir medeniyet inkişaf ettiyse; Oğuzların etkin olduğu yeni hareketlilikle de Anadolu ve çevresi başta olmak üzere bu coğrafyada Türk-İslam Kültür ve Medeniyeti adı altında yeni bir mefkure ortaya çıktı. Bu etkileşim neticesinde gerek günlük yaşamda gerekse de devlet kademelerinde Oğuz Türkçesi de bir değişim sürecine tabi tutuldu. Arapça ve Farsça yazımlarda birkaç sözcükle başlayan Anadolu Türkçesi yazım denemeleri kısa süre sonra kendi karakterini oluşturarak Türk dünyasında ikinci bir yazı dili olarak şekillendi.

Anahtar Kelimeler

Oğuzlar, Kavimler Göçü, Anadolu, Selçuklular, Türk, Oghuzs, Migration Period, Anatolia, Seljuks, Turk

Kaynakça

• Abdurrahman İbnü’l-Cevzî. (2014). el-Muntazam fî Târîhi’l-Ümem’de Selçuklular. (Haz. Ali Sevim). TTK yayınları.
• Agacanov, S. G. (2013). Oğuzlar. (Çev. Ekber N. Necef-Ahmet Annaberdiyev). Selenge yayınları.
• Ahmed-i Dâ’î. (2017). Divan. (Haz. Mehmet Özmen). TDK yayınları.
• Alptekin, Ç. (1992). Büyük Selçuklular. DGBİT, 7, 95-229.
• Anonim. (1952). Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi III (Histoire Des Seldjoukides D’asie Mineure) (Selçuknâme). (Çev. Feridun Nâfiz Uzluk). Örnek Matbaası yayınları.
• Ayan, E. (2007). Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nda Oğuz İsyanı. Kitabevi yayınları.
• Banguoğlu, T. (1959). Kâşgari’den Notlar: II-Oğuzlar ve Oğuzeli Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 7(1), 1-26.
• Baypars Tarihi, (2000). Al-Melik-Al-Zahir “Baypars” Hakkındaki Tarihi. C. 2, (Çev. M. Şerefüddin Yaltkaya), TTK yayınları.
• Bayram, M. (1994). Selçuklular Zamanında Anadolu’da Bazı Yöreler Arasındaki Farklı Kültürel Yapılanma ve Siyasî Boyutları. SÜTAD, 1, 79-92.
• Bayram, M. (2000). Anadolu’da Te’lif Edilen İlk Türkçe Eser Meselesi. Erdem, 12(36), 899-906.
• Bela, K. XI-XII. nci Asırlarda Uz’lar ve Komanların Tarihine Dair. (Çev, Hâmit Kosay). 1944 Belleten, 8, S. 29, 119-136.
• Cahen, C. (2000). Osmanlılardan Önce Anadolu. (Çev. Erol Üyepazarcı). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Canpolat, M. (1968). Behcetü’l-Ḥadā’iḳ’ın Dili Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten, 15, 165-175.
• Ebu’l-Fazl Muhammed b. Hüseyin-i Beyhakî. (2019). Târîh-i Beyhakî, (Ter. Necati Lügal, Haz. Hicabi Kırlangıç). TTK yayınları.
• Ercilasun, A. B. (1996). Batı Türkçesinin Doğuşu. Uluslararası Türk Dili Kongresi (26 Eylül-3 Ekim 1988), TDK yayınları 39-45.
• Ercilasun, A. B. (2012). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, 12. Baskı, Akçay yayınları.
• Erdemir, A. D. (1989). Ali b. Abbas el-Mecûsî. DİA, 2, 379-380.
• Gerdizî. (1363). Zeyn el-Âkbâr (Tarih-i Gerdizî), 1, (Tah. Abdallah Habîbî). Tahran: Kitap Dünyası yayınları.
• Golden, P. B. (1972). “The Migrations of the Oğuz” Archivum Ottomanicum, IV. 45-84.
• Gömeç, S. (2011). Uygur Türkleri Tarihi ve Kültürü. 2. Baskı, Akçay yayınları.
• Gregory Abû’l-Farac (Bar Hebraeus). (1999). Abû’l Farac Tarihi, I. (Çev. Ömer Riza Doğrul). TTK yayınları.
• Günler, M. (2017). Büyük Selçuklu Devleti’nin Türkmen Politikası. Basılmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hamdu’llâh Mustawfi-i-Qazwini (Hamdu’llah Kazvinî). (1913). The Ta’rîkh-i-Guzîda, (Abridged by Edward G. Browne). Leyden.
• İbn Bibi. (1996) el-Evamirü’l Ala’iye fi’l-umuri’l-Ala’iye (Selçuk Name). II. (Çev. Mürsel Öztürk).
• İbn Fazlan. (1985) Seyahatnâme, (Ter. Ramazan Şeşen). Bedir yayınları.
• İbn Havkal. (2017). Sûrat el-Arz (10. Asırda İslâm Coğrafyası), (Ter. Ramazan Şeşen). Yeditepe yayınları.
• İbnü’l Esir. (1991). el-Kâmil fi’t-Tarih, 9. (Çev. Abdülkerim Özaydın). Bahar yayınları.
• İstahrî. (2004). el-Mesâlik ve el-Memâlik. Beyrut.
• Karahan, L. (2014). Oğuzcanın Anadolu’da Yazı Dili Olma Sürecine Dair Düşünceler. Âşık Paşa ve Anadolu’da Türk Yazı Dilinin Oluşumu Sempozyumu, 1-2 Kasım 2013. 217-228.
• Karpat, K. (1996). Gagauzlar. DİA, 13, 288-291.
• Kaya, M. (1999). İbnü’l-Baytâr. DİA, 20, 526-527.
• Kemâlüddîn İbnü’l Adîm. (2014). Zübdetü’l-Haleb Min Târîhi Haleb’de Selçuklular. (Haz. Ali Sevim). TTK yayınları.
• Kerîmüddin Mahmud-i Aksarayî. (2000). Müsâmeretü’l-Ahbâr. (Çev. Mürsel Öztürk). TTK yayınları.
• Kıldıroğlu, M. (2013). Kırgızlar ve Kıpçaklar. TTK yayınları.
• Koca, S. (2011). Büyük Selçuklu Sultanı Melikşâh’ın Suriye, Filistin, Mısır Politikası ve Türkmen Beyi Atsız. Selçuklu Devri Türk Tarihinin Temel Meseleleri. Berikan yayınları, 105-145.
• Koca, S. (2013). Anadolu Türk Beylikleri Tarihi. Berikan yayınları.
• Korkmaz, Z. (2005). Eski Anadolu Türkçesinin Türk Dili Tarihindeki Yeri. Fikret Türkmen Armağanı, (Ed. Gürer Gülsevin- Metin Arıkan), 471-474.
• Köprülü, M. F. (1943). Anadolu Selçukluları Tarihi’nin Yerli Kaynakları. Belleten, 7(27), 379-522.
• Köymen, M. A. (1976) Tuğrul Bey ve Zamanı. İstanbul: Kültür Bakanlığı yayınları.
• Köymen, M. A. (2000). Büyük Selçuklu Tarihi (Kuruluş Devri). C. I, TTK yayınları.
• Kumekov, B. E. (2013). Arap Kaynaklarına Göre IX-XI. Asırlarda Kimek Devleti, (Çev. Mehmet Kıldıroğlu-Çingiz Samudinuulu). TTK yayınları.
• Kurat, A. N. (1937). Peçenek Tarihi. Devlet Basımevi.
• Manov, A. (2001). Gagauzlar (Hıristiyan Türkler). (Çev. M. Türker Acaroğlu). TTK yayınları.
• Merçil, E. (2004). Menteşeoğulları. DİA, 29, 152-153.
• Muhammed b. Ali b. Süleyman er-Râvendî. (1999). Râhat-üs-Sudûr ve Âyet-üs-Sürûr, nşr. Muhammed İkbal, London 1921, I. (Çev. Ahmed Ateş). TTK ya¬yınları.
• Muhammed bin Hâvendşâh bin Mahmûd Mîrhând, Ravzatu’s-Safâ “fi Sîret’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-Hulefâ” (Tabaka-i Selçûkiyye). (Tercüme ve Notlar Erkan Göksu). 2015. TTK yayınları.
• Ocak, A. Y. (1993). Dânişmendnâme. DİA, 8, 478-480.
• Ramadan, Atef M. M. (2010). Coinage of Al-Ghuzz al-ʽIrāqıyya and Its Relation to the Seljuq Conquest. The 2nd Simone Assemani Symposium on Islamic Coins, Trieste. 191-199.
• Reşîdü’d-dîn Fazlullah. (2010). Cami’ü’t-Tevârih (Selçuklu Devleti), (Çev. Erkan Göksu-H. Hüseyin Güneş). Selenge yayınları.
• Sevim, A., & Merçil, E. (2000). Suriye ve Filistin Selçukluları Tarihi. TTK yayınları.
• Sıbt İbnu’l-Cevzî. (2011). Mir‘âtü’z-Zamân fî Târîhi’l-Âyân’da Selçuklular. (Haz. Ali Sevim). TTK yayınları.
• Sümer, F. (1999). Oğuzlar (Türkmenler). Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı yayınları.
• Şalbayev, A. (2005). Oğuzların Göçleri ve Yayılmaları, Basılmamış Doktora Tezi, GÜSBE.
• Şerefeddin, M. (1934). Mevlânâ’da Türkçe Kelimeler ve Türkçe Şiirler. Türkiyat Mecmuası, 111-167.
• Şeşen, R. (2001). İslâm Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri. TTK yayınları.
• Taşağıl, A. (1998). Hazarlar. DİA, 17, 116-120.
• Taşağıl, A. (2004). Göktürkler, III, TTK yayınları.
• Taşağıl, A. (2015). Oğuzların Tarih Sahnesine Çıkışı Hakkında. Oğuzlar (Dilleri, Tarihleri ve Kültürleri 5. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bil¬dirileri). (Ed:Tufan Gündüz-Mikail Cengiz). Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü yayınları, 21-30.
• Tekindağ, M. C. Ş. (1971). İzzet Koyunoğlu Kütüphânesinde Bulunan Türkçe Yazmalar Üzerine Çalışmalar I. Türkiyat Mecmuası, 16, 133-162.
• Turan, O. (1996). Selçuklular Târihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, Boğaziçi yayınları.
• Turan, O. (1993). Selçuklular Zamanında Türkiye, Boğaziçi yayınları.
• Turan, R. (1995). Türkiye Selçuklularında Hükûmet Mekanizması (Vezîr ve Divân). MEB yayınları.
• Urfalı Mateos. (2000). Vekayi-Nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), (Çev. Hrant D. Andreasyan). TTK yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2011). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri. TTK yayınları.
• Yâkût el-Hamavî, Ebû Abdullah Yakut bin Abdullah er-Rûmî, (1995). Mu‘cem el-Buldân, 2. Baskı, C. 1, Beyrut:
• Yavuz, K. (2010). Şeyhoğlu. DİA, 39, 88-89.
• Yılmaz, E., & Demir, N. (2012). Kışaş-ı Enbiyā’dan Eski Anadolu Türkçesinin Sözvarlığına Katkılar III. AÜDTCFTD, 19(1), 159-168.
• Yinanç, M. H. (1944). Türkiye Tarihi Selçuklular Devri, İstanbul Üniversitesi yayınları.
• Yücel, Y. (1993). Candaroğulları. DİA, 7, 146-149.