Abu Sa'id Bahadur Khan’s Atabeg: Sevinch Aka, An Uyghur Turk

Yıl 2023, Sayı: 76, 55 - 61, 25.01.2023

Derya Coşkun

https://doi.org/10.5152/JTRI.2023.2231102

Öz

It is known that the Mongols destroyed many settlements throughout history, turning them into ruins and causing serious damage to the cultural identities of people living in those places. According to an analysis of the reasons underlying why they did not give importance to the cultural heritage of political formations, the primary reason is the fact that the Mongols do not have a deep-rooted culture. In this sense, the close contact of the Uyghurs with the Mongols and their remnants was a turning point in their destiny. The clearly felt Uyghur influence in state affairs paved the way for some changes in the Mongolian mentality. The Uyghurs, who were known for their industriousness and cultural saturation, took part in important positions in the state and became a dominant force in administrative and bureaucratic developments. In this context, this essay deals with Sevinch Aka, an Uyghur Turk, who appeared as an active force in the Ilkhanid period and had a military identity during the time of Olcaytu Khan, and was subsequently assigned as an atabeg for training Abu Sa'id Bahadur.

Anahtar Kelimeler

Olcaytu, Ebû Said Bahadır Han, Sevinç Aka, Uygurlar, Ebû Said Bahadır Khan, Uyghurs

Ebû Said Bahadır Han’ın Atabeyi: Uygur Türk’ü Sevinç Aka

Öz

Moğolların tarih boyunca birçok coğrafyayı yakıp yıktıkları, harabeye çevirerek toplumların kültürel kimliklerine ciddi zararlar verdikleri bilinmektedir. Siyasi oluşumların kültürel miraslarını yok etmeyi amaç edinmelerinin altında yatan neden, Moğolların kültürel bir derinliğe sahip olmamalarıdır. Bu anlamda Uygurların Moğollar ve bakiyeleri ile yakından temasları, onların kaderinde bir dönüm noktası olmuştur. Devlet içinde belirgin bir şekilde hissedilen Uygur etkisi, Moğol zihniyetinde bazı değişimlerin yolunu açmıştır. Çalışkanlığı ve kültürel doymuşluğu ile karşımıza çıkan Uygurlar, devlet içinde önemli görevlerde yer alarak idari ve bürokratik gelişmelerde baskın bir güç olmuşlardır. Bu bağlamda değerlendirildiğinde makale, İlhanlı döneminde etkin bir güç olarak karşımıza çıkan ve Olcaytu Han zamanında askeri bir kimliğe sahip olan sonrasında da Ebû Said Bahadır’ın eğitiminde atabey olarak görevlendirilen Uygur Türklerinden Sevinç Aka’yı konu edinmektedir.

Anahtar Kelimeler

Olcaytu, Ebû Said Bahadır Han, Sevinç Aka, Uygurlar, Ebû Said Bahadır Khan, Uyghurs

Kaynakça

• Abû’l-Farac, G. (Bar Habreus). (1999). Abû’l-Farac Tarihi. (çev. Ö. R. Doğrul), I-II. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Akkuş, M. (2020). Moğollarda Din ve Siyaset. Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Aksarâyî, K. M. (2020). Müsâmeretü’l-Ahbâr ve Müsâyeretü’l- Ahyâr. (çev. M. Öztürk), Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Alan, H. & Kemaloğlu, İ., (2016). Avrasya’nın Sekiz Asrı Çengizoğulları. Ötüken Yayınları.
• Anonim. (1995). Moğolların Gizli Tarihi. “Manghol-un niuça tobça’an” (Yüan-ch’ao pishi)”. (çev. A. Temir), TTK Yayınevi.
• Ayan, E. (2016). İlhan Olcaytu Devrine Ait İki Fermân. Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 1(1), 24-25.
• Banâketî, (1348). Ravzatü Ulu’l-Elbab fî Marifetü’t-Tevȃrȋh ve’l-Ensȃb (Târîh-i Benâketî). (haz. C. Şe’âr), Silsile-i İntişarat-ı Asar-ı Milli, 44.
• Beyânî, Ş. (1394). Mogûlân ve Hukûmet-i İlhânî der-İrân. Sâzmân-ı Mütalâa ve Tedvîn-i Kutûb-i Ulûm-i İnsânî Dânişgâhhâ (Semt) Merkez-i Tahkîk ve Tov¬se’e-i Ulûm-i İnsânî.
• Boyle, J. A., (1968). Dynastic and Political History of the İl-khâns.“The Saljuq and Mongol Period History of Iran”. (V.5, ed. J.A. Boyle), Cambridge University. https://doi.org/10.1017/CHOL9780521069366.005
• Browne, E. G. A. (1920). History of Persian Literature Under Tartar Dominion (A.D.1265-1502). Cambridge University Press.
• Cahun, L. (2006). Asya Tarihine Giriş Kökenlerden 1405’e Türkler ve Moğollar. (çev. S. İ. Kaya). Seç Yayın Dağıtım.
• Cleaves, F. W. (1949). The Mongolian Names and Terms in The History of The Nation of The Archers by Grigorof Akanc. Harvard Journal of Asiatic Studies, 12(3/4) (December), 400-443. https://doi.org/10.2307/2718097
• Ebu’l-Fidâ’, (1349). Takvîmu’l-Buldân. (çev. ‘A. M. Âyetî), Tahran.
• El-Kaşânî, (1969). Tarih-i Olcaytu. Mehin Hamblî.
• El-Kutbî (1954) Ta’rîkh-ı Shaıkh Uwaıs door. Johannes Baptist Van Loon, Uitgeverij Excelsior, Gravenhage.
• Erdem, İ.(2004). İlhanlılarda Ahmet Teküdar Dönemi ve Selçuklular. Tarih Araştırmaları Dergisi, 23(35), 103-111. https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000184
• Glastyan, A. G. (2005). Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar. (çev. İ. Kamalov), Yeditepe Yayınevi.
• Grousset, R. (2003). Bozkır İmparatorluğu: Attila-Cengiz Han-Timur. (çev. M. Reşat Uzmen), Ötüken Yayınları.
• Hafız Ebrû, (1317 ). Zeyli Cevamiu’t-Tevarih. Tahran.
• Hayton, K. (2015). Doğu Ülkeleri Tarihinin Altın Çağı, Çev. Altay Tayfun Özcan, İstanbul: Selenge Yayınları.
• Howorth, H. H. (1880). History of the Mongols from the 9th to the 19th Century, III. Cosimo Classics.
• İbnü’l İbrî, (1941). Tarihi Muhtasarüddüvel. (çev. Ş. Yaltkaya). İstanbul Maarif Matbaası.
• İbnü’l Kesir, (1995). El-Bidaye ve’n-Nihaye, I-XV. (çev. M. Keskin), Çağrı Yayınları.
• İkbâl, A. (1312). Tarih-i Mufassal-ı İran Moğol İstilasından Meşrutiyet’in İlanına Kadar, I-IV. İntişarat-ı Hayyam.
• İkbâl, A. (1314). Târîh-i Moğol (Ez Hamle-i Cengiz Han ta Teşkil-i Devlet-i Timuri). Tahran: Moesese-i İntişarat-ı Emîr-i Kebir.
• İnalcık, H. (1959). Osmanlılarda Saltanat Veraseti Usulü ve Türk Hâkimiyet Telâkkisiyle İlgili. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 14(1), 69-93. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000000457
• İnan, A. (1968). “Manas Destanında Aş-Yog Merasimi”. Makaleler ve İncelemeler. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Gaffârî, (1343). Târîh-i Cihân Ârâ. Muctebâ Minovî.
• Kafesoğlu, İ.(2016). Türk Milli Kültürü. Ötüken Yayınları.
• Khwandamir. (1994). Habibu’s-Sıyar, III, (çev. W. M. Thackston, ed. Ş. Tekin & G. A. Tekin), Harvard University Press.
• Lazslo, F. (1944). Kağan ve Ailesi. Türk Hukuk Tarihi Dergisi, I, 37-50.
• Mirhând, (1339). Tarih-i Ravzatu’s-Safa. Abbas Perviz.
• Mori, M. (1978). Kuzey Asya’daki Eski Bozkır Devletlerinin Teşkilatı. Tarih Enstitüsü Dergisi, 9, 209.
• Müstevfi, H. K. (1362). Tarih-i Güzide. Abdu’l Huseyn Neva’i.
• Nahcivânî, H. (1971), Düstûrü’l-Katib Fi Ta’yînü’l-Meratib, I-II. Abdulkerim Alizade.
• Nebeî, E. F. (1352) Çopaniyan Der Tarih-i İlhaniyan Ya Tarih-i Al-i Çopan. Tahran.
• Örs, D. (1992). Târîh-i Olcaytu (Çeviri ve İnceleme). (Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstütüsü.
• Özgüdenli, O. G. (2009). Gazan Han ve Reformları. Kaknüs Yayınları.
• Özyetgin, A. M. (2004). Eski Türk Vergi Terimleri. KÖK Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Vakfı.
• Poppe, N. (1992). Moğol Yazı Dilinin Grameri. (çev. G. Karaağaç), Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Reşîdüddîn F. (2013). Camiû’t-Tevârih (İlhanlılar Kısmı). (çev. İ. Aka & M. Ersan), Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Roux, J. P. (2001). Moğol İmparatorluğu Tarihi. (çev. A. Kazancıgil & A. Bereket), Kabalcı Yayınları.
• Roux, J. P. (2002). Türkler’in ve Moğollar’ın Eski Dini. (çev. A. Kazancıgil), İşaret Yayınları.
• Rybatzki, V. (2006). Die Personennamen und Titel der Mittelenglischen Dokumente. Helsinki.
• Semerkandî, K. À. (1372). Matlàu’s-Sàdeyn ve Mecmau’l-Bahreyn, I. Abdulhuseyn Nevâi
• Spuler, B. (1987). İran Moğolları Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri, 1220-1350. (çev. C. Köprülü), TTK Yayınları.
• Sümer, F. (1969). Anadoluda Moğollar. Selçuklu Araştırmaları Dergisi, I.
• Şebânkâreî, (1376) Mecma’ü’l-Ensȃb. (haz. M. H. Muhaddis), Muessese-i İntişarat-ı Emîr-i Kebir.
• Taneri, A. (1981). Türk Devlet Geleneği: Töre. Devlet Yayınevi.
• Togan, A. Z. V. (1997). “Reşîdeddin”. İA, C. IX, Eskişehir: MEB Yayınları.
• Togan, A. Z. V. (2001). “Azerbaycan”, İA, C. II, Eskişehir: MEB Yayınları, ss. 91-118.
• Uyar, M. (2009). İlhanlı (İran Moğolları)Ordusunda Hiyerarşi Askerî Yetkiler ve Nitelikleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, XLIX, 33-47. https://doi.org/10.1501/Dtcfder_0000001202
• Uyar, M. (2016). İlhan Ölceytü’ye Verilen Harbende İsminin Kökeni ve Anlamı Hakkında Yeni Bir Yaklaşım. Tarih İncelemeleri Dergisi, 31(2), 595-607. https://doi.org/10.18513/egetid.282840
• Uzunçarşılı, İ. H. (1967). Emir Çoban Soldoz ve Demirtaş. Belleten, XXXI, 124.
• Vassaf, (1959). Tecyizetu’l-Emsar ve Tecyizetu’l-A’sar. M. İsfahanî.
• Vernandsky, G. (1944). Cengiz Han Yasası. Türk Hukuk Tarihi Dergisi, I, 107-132.
• Yule, H. & Burnell, Coke, A. (1886). A Glossary of Anglo-Indian Colloquial Words and Phrases, and of Kindred Terms. London.
• Yuvalı, A. (1994). “Ebu Said Bahadır Han”. TDV İslâm Ansiklopedisi, X, 218-19.
• Yuvalı, A. (2017). İlhanlı Tarihi, 1. Bilge Kültür Sanat Yayınları.