Annales Geleneğinin Osmanlı Kadın Tarih Yazımına Etkisi

Yıl 2023, Sayı: 76, 62 - 71, 25.01.2023

İbrahim Özgül Pemila Vural

https://doi.org/10.5152/JTRI.2023.2250162

Öz

Yeniçağ öncesi toplumlarındaki geleneksel tarih anlayışı umumiyetle, hükümdarların ve devlet yetkililerinin faaliyetlerinin tahkiye edilmesi olarak anlaşılmıştır. Yeniçağ sonrasında ise birçok müverrih zaman dizinsel olarak sıraladığı olayları ulus müdafaası biçiminde yorumlamıştır. Annales ekolüne göre geleneksel tarih yazımının siyasi tarih veçhesini ön plana almasından dolayı insan faaliyetlerinin tamamı mütalaa edilememektedir. Dolayısıyla Annales ekolü, geleneksel tarih anlatısı yerine, tarih bilimine sosyal bilimler yöntemlerini uygulayarak soru ve sorun merkezli, disiplinler arası bir tarih anlayışı benimsemektedir. Günümüzde tarihçilerin, muhtelif sosyal bilimlerin yöntem ve tahlillerinden istifade ederek çalışmalarını oluşturmalarında Annales ekolünün bahsi geçen tesiri yüksektir. Bu minvalde geleneksel tarih telakkisi içinde Osmanlıda diğer araştırma alanlarına kıyasla resmi vesikalarda görünürlükleri daha sınırlı olan kadınların tarihini araştırmak güçleşmektedir. Elimizdeki çalışma Annales geleneğinin Osmanlı kadın tarih yazımına tesiri olmuş mudur sorusundan hareketle kaleme alınmıştır. Osmanlı kadınlarının tarihi ile ilgili 1970’li yıllar ve sonrasında yabancı dilde çıkarılan yayınlar, en önemli veri kaynağının siciller olduğunu belirterek bu belgelere dayalı çalışmaların önemi üzerinde durmuşlardır. Osmanlı kadın tarih yazımı Ronald C. Jennings, Haim Gerber, Abraham Marcus, Judit Tucker, Suraiya Faroqhı gibi yazarların neşrettikleri zengin kaynaklar ve bu tarihi kaynakları da bir referans olarak kullanarak sicillere dayalı çalışmalar yapan Türkçe yayınlar ile ihdas edilmeye çalışılmıştır. 1970 ve sonrası Türkçe ve yabancı dilde yazılan literatür ile oluşturulan Osmanlı kadın tarih yazımında, Annales geleneğinin tesiri olduğu görülmüştür. Münhasıran sicillerden yola çıkılarak oluşturulan yayınlarla kadınların özel ve kamusal alanlardaki her türlü deneyimleri ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Ekolün etkisinin olduğu eserlerde, Osmanlı kadınlarının faaliyet alanları iktisadi, içtimai, siyasi, dini yaşamı kendine özgü koşullarında irdelenmiş, kadınların geleneksel tarih anlatısı içinde ihmal edilmiş yönleri umumiyetle bütün veçheleriyle ele alınmaya gayret edilmiştir. Bu müspet katkıyla müellifler, geleneksel tarih yazımında batılı seyyah veya oryantalistlerin anlatılarında Osmanlı kadınlarının ihmal edilen tarihi yönlerini de ele alarak kadınların toplum içindeki yerlerini, rollerini daha görünür hale getirmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Annales, Kadın, Osmanlı, Tarih Yazımı, Tesir, Woman, Ottoman, Historiography, Influence

The Influence of the Annales Tradition on Ottoman Women's Historiography

Öz

The traditional understanding of history in pre-modern societies was generally understood as the investigation of the activities of rulers and state officials. After the New Age, many antecedents interpreted the events that they listed chronologically in the form of national defense. According to the Annales school, all human activities cannot be considered because traditional historiography puts the political history aspect in the foreground. Therefore, the Annales school adopts a question and problem-centered, interdisciplinary understanding of history by applying social science methods to the science of history, instead of the traditional historical narrative. The aforementioned influence of the Annales school is high in today’s historians in creating their studies by making use of the methods and analyzes of various social sciences. In this way, it is difficult to research the history of women in the Ottoman Empire, whose visibility in official documents is more limited compared to other research fields, within the traditional view of history. The present study is based on the question of whether the Annales tradition had an impact on Ottoman women’s historiography. Publications on the history of Ottoman women in foreign languages in the 1970s and later emphasized the importance of studies based on registers, stating that the most important data source was the registers. Ottoman women’s historiography has been tried to be created with rich sources published by authors such as Ronald C. Jennings, Haim Gerber, Abraham Marcus, Judit Tucker, Suraiya Faroqhi, and Turkish publications that work on registers by using these historical sources as a reference. It has been observed that the Annales tradition has an influence on the Ottoman women’s historiography created with the literature written in Turkish and foreign languages after 1970. All kinds of experiences of women in private and public spheres have been tried to be revealed through publications created exclusively from the registers. In the works where the influence of the school was influenced, the fields of activity of Ottoman women, economic, social, political and religious life were examined in their unique conditions, and the neglected aspects of women in the traditional historical narrative were generally tried to be discussed with all their aspects. With this positive contribution, the authors made the place and roles of women in society more visible by addressing the neglected historical aspects of Ottoman women in the narratives of western travelers or orientalists in traditional historiography.

Anahtar Kelimeler

Annales, Kadın, Osmanlı, Tarih Yazımı, Tesir, Woman, Ottoman, Historiography, Influence

Kaynakça

• Afyoncu, E. (2003). Osmanlı Siyasî Tarihinin Ana Kaynakları: Kronikler. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 1(2), 101-172.
• Afyoncu, E. (2006). Osmanlı Tarih Yazıcılığı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Arı B. & Arslantaş S. (2000). Türkiye’de Modern Tarihçiliğin Öncüsü: Fuat Köprülü. Doğu Batı, (12), 193-206.
• Arı, B. & İnalcık, H. (2011). Klasik Dönem Osmanlı Tarihçiliği. Türkiye’de Tarih Yazımı (ed. V. Engin & A. Şimşek) içinde. Yeditepe Yayınları.
• Arı, B. (2022). Halil İnalcık ve Tarih Yazıcılığı Metodolojisi. Uluslararası Prof. Dr. Halil İnalcık Tarih ve Tarihçilik Sempozyumu, Türk Tarih Kurumu Ya¬yınları.
• Arıker, S. (2015). Osmanlı Tarih Yazıcılığı. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8, 199-217.
• Ayan, E., 2011. Türk Tarih Yazımının Evriminde Annales Kuramının Yorumu. Tarih Okulu Dergisi, (XI), 75-101.
• Ayıtgu, G. (2017). Tarihe Disiplinlerarası Bir Perspektifle Bakmak: Bloch ve Braudel. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, (24), 137-158.
• Babinger, F. (1992). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri (çev. C. Üçok). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Balcı, R. (2007). Keşfü’z-Zunûn, An Esâmi’l-Kütübi Ve’l-Fünûn 1. Cilt (çev. R. Balcı). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Balcı, R. (2011). Keşfü’z-Zunûn, An Esâmi’l-Kütübi Ve’l-Fünûn 2. Cilt (çev. R. Balcı). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Barkan, Ö. L. (2000). Osmanlı Devleti’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi 1. Cilt (haz. H. Özdeğer). İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Berktay, H. (1983). Tarih Çalışmaları: Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi. İletişim Yayınları.
• Bloch, M. (1983). Feodal Toplum (çev. M. A. Kılıçbay). Savaş Yayınları.
• Bloch, M. (2013). Tarih Savunusu ve Tarihçilik Mesleği (çev. A. Berktay). İletişim Yayınları.
• Braudel, F. (1990). Akdeniz ve Akdeniz Dünyası Cilt-2 (çev. M. A. Kılıçbay). Eren Yayıncılık.
• Braudel, F. (1995). Uygarlıkların Grameri (çev. M. A. Kılıçbay). İmge Kitabevi.
• Bulduk, Ü. (2000). “Osmanlı Kroniklerinde Türk-Oğuz Şecereleri ve Kayıtlar”. Uluslararası Osmanlı Tarihi Sempozyumu Bildirileri (8-10 Nisan 1999), 1-9.
• Burke, P. (2000). Tarih ve Toplumsal Kuram (çev. M. Tunçay). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Burke, P. (2002). Fransız Tarih Devrimi: Annales Okulu (çev. M. Küçük). Doğu Batı Yayınları.
• Carr, E. H. & Fontana, J. (1992). Tarih Yazımında Nesnellik ve Yanlılık (çev. Ö. Ozankaya). İmge Kitabevi.
• Chirot, D. (1999). Marc Bloch’un Toplumsal ve Tarihsel Manzarası: Tarihsel Sosyoloji (çev. A. Fethi). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Collingwood, R. G. (1996). Tarih Tasarımı (çev. K. Dinçer). Gündoğan Yayınları.
• Çakır, C. (2000). Devletin Tarihinden Toplumun Tarihine Yeni Bir Tarih Paradigması ve Ömer Lütfi Barkan. Doğu Batı Dergisi, 12 (3), 35-62.
• Çakır, S. (2011). Feminist Tarih Yazımı: Tarihin Kadınlar İçin, Kadınlar Tarafından Yeniden İnşası, Birkaç Arpa Boyu: 21. Yüzyıla Girerken Türkiye’de Feminist Çalışmalar- Prof. Dr. Nermin Abadan Unat’a Armağan İçinde. (der. S. Sancar), Koç Üniversitesi Yayınları.
• Çaykara, E. (2005). Tarihçilerin Kutbu “Halil İnalcık Kitabı”. Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Dağ, M. (2020). Annales Tarih Ekolü ve Türkiye’de Yerel Tarih Yazımı. [Yayımlanmamış Doktora Tezi], Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Danışman, Z. (1967). Naima Tarihi. (Çev. Zuhuri Danışman). Zuhuri Danışman Yayınevi.
• Danışman, Z. (1972). Koçi Bey Risalesi. Devlet Kitapları Yayınları.
• Demircioğlu, İ. H. (2012). Osmanlı Devleti’nde Tarih Yazımının Tarih Öğretimi Üzerine Etkileri. Millî Eğitim Dergisi, 193, 115-125.
• Duby, G. & Perrot, M. (2005). Kadınların Tarihini Yazmak. Kadınların Tarihi: Ana Tanrıçalardan Hristiyan Azizelere Cilt-1. Ed. Duby, G. & Perrot, M. (çev. A. Fethi). Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Ergenç, Ö. (2000). Halil İnalcık Neden “Büyük”? Doğu Batı Dergisi, 12 (3), 121-141.
• Faroqhi, S. (2003). Osmanlı Tarihi Nasıl İncelenir? (çev. Z. Altok). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Febvre, L. (1995). Uygarlık, Kapitalizm ve Kapitalistler (çev. M. A. Kılıçbay). İmge Kitabevi.
• Fildiş, B. (2015). Braudel’i Tarihsel Sosyoloji Bağlamında Okumak. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8 (41). 789-794. [Crossref]
• Gencer, S. (2013). Georg Simmel’in Tarih Felsefesinin Problemleri Bağlamında Tarih, Tarihçilik ve Tarih Yazımı. 21. Yüzyılda Sosyal Bilimler, 4, 97-119.
• Hobsbawn, E. (1998). Tarih Üzerine (çev. O. Akınhay). Bilim ve Sanat Yayınları.
• Iggers, G. G. (2011). Bilimsel Nesnellikten Postmodernizme Yirminci Yüzyılda Tarih Yazımı (çev. G. Çağalı Güven). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Imber, C. (1997). Osman Gazi Efsanesi: Osmanlı Beyliği. (ed. E. A. Zachariadou - çev. G. Çağalı Güven, İ. Yerguz, T. Altınova). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• İnalcık, H. (2006). Türkiye’de Modern Tarihçiliğin Kurucuları. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 2 (7), 3-44.
• İpşirli Argıt, B. (2005). Osmanlı Hukuk Çalışmalarında Kadın. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3, 575-622.
• Keskin, N. İ. (2013). Fazıl’ın Çengileri: Çenginame Üzerine. The Journal of Academic Social Science Studies, 6(8), 329-371. [Crossref]
• Klapisch-Zuber, C. (2005). Kadınları Dahil Etmek. Kadınların Tarihi: Orta Çağın Sessizliği Cilt-2. (ed. G. Duby, M. Perrot- çev. A. Fethi). Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Köprülü, M. F. (2014). Türk Edebiyatı Tarihinde Usûl: Edebiyat Araştırmaları I. Alfa Yayıncılık.
• Kütükoğlu, M. S. (1998). Tarih Araştırmalarında Usül. Kubbealtı Neşriyatı.
• Malkoç-Kılıç, S., & Vefikuluçay-Yılmaz, D. (2019). Osmanlı Dönemi Kadın Dergileri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 12 (63), 654-659. [Crossref]
• Özbaran: (2015). Tarih, Tarihçi ve Toplum. Yakın Kitabevi.
• Özlem, D. (2012). Tarih Felsefesi. Notos Kitap.
• Özvar, E. (2000). Mehmet Genç: Belgeden Modele Uzanan Bir Portre. Doğu Batı Dergisi, (12), 143-155.
• Skocpol, T. (2014). Tarihsel Sosyoloji, Bloch’tan Wallerstein’e Görüşler ve Yöntemler (çev. A. Fethi). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Sönmez, E. (2008). Annales Okulu’nun Türkiye’deki Tarih Yazımına Etkisi: Başlangıçtan 1980’e. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sönmez, E. (2009). Annales Okulu: Tarihçilikte Paradigma Değişimi, Halil İnalcık Armağanı-1 (der. T. Takaş: Aksoy). Doğu Batı Yayınları.
• Şimşek, A. (2012). Tarih Nasıl Yazılır? Tarih Yazımı İçin Çağdaş Bir Metodoloji. Tarihçi Yayınevi.
• Şimşek, A. (2015). Önsöz. Tarih İçin Metodoloji (ed. A. Şimşek). Pegem Akademi Yayınları. [Crossref]
• Şirin, İ. (2015). Genel Tarih Anlayışı. Tarih Nasıl Yazılır? (ed. A. Şimşek). Tarihçi Kitabevi,
• Tekeli, İ. (1998). Tarih Yazımı Üzerine Düşünmek. Dost Kitabevi.
• Tosh, J. (1997). Tarihin Peşinde, Modern Tarih Çalışmasında Hedefler, Yöntemler ve Yeni Doğrultular. (çev. Ö. Arıkan). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Uluçay, M. Ç. (2001). Osmanlı Sultanlarına Aşk Mektupları. Ufuk Kitapları.
• Uzundal, E. (2013). 19. Yüzyıl Tarih Yazıcılığı ve Ahmet Cevdet Paşa. Turkish History Education Journal, 2 (2), 108-128.
• Ünal, Y. (2010). Türkiye’de Tarihçilik, Tarihçiliğin Gelişimi (15-20. yy) ve Türk-Batı Tarihçiliğine Örnek İki Kitabın Karşılaştırmalı Analizi. Kelam Araştırmaları Dergisi, 8(2), 183-210.
• Vural, P. (2022). Osmanlı’da Kadının İstihdamı Alanlarına Etkin Katılımı (XVI-XVIII. Yüzyıl). [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Ağrı İbrahim Çeçen Üniver¬sitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Yeğen, C. (2016). Annales Okulu, Marc Bloch ve Tarih Savunusu: Veya Tarihçilik Mesleği Yapıtı Üzerinden Bloch’un Tarih Anlayışı. Abant Kültürel Araştırma¬lar Dergisi. 1(1), 25-39.
• Yıldız, E. (1994). Annales Tarih Okulu’nun Bütünsel Tarih Anlayışı ve Fernand Braudel. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yılmaz Koca, K. (1998). Osmanlı’da Kadın ve İktisat. Beyan Yayınları.