Osmanlı İdaresinde Oltu Kazasında Gayrimüslimler (1599-1656)

Yıl 2023, Sayı: 76, 81 - 88, 25.01.2023

Gökhan Civelek

https://doi.org/10.5152/JTRI.2023.22154

Cited By: 1

Öz

Oltu, günümüzde Erzurum ilinin kuzeydoğusunda yer alan gelişmiş bir ilçedir. Coğrafi olarak Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz bölgesinin kesişim noktasında bulunan Oltu bölgesi tarih boyunca birçok devletin hakimiyetine girmiştir. Moğol istilasından sonra “Atabeg” unvanı verilen Kıpçak beylerinin idaresi bölge tarihi için özel bir öneme sahip olmuştur. 1537 yılında Oltu ve çevresi Osmanlılar tarafından ele geçirilmiştir. Osmanlı yönetiminin ilk yıllarında Erzurum’a bağlı bir sancak olarak teşkilatlandırılan Oltu, 1579 yılında Çıldır Eyaletinin kurulmasıyla birlikte idarî yönden buraya bağlanmıştır. Bu incelemede 1599-1656 yılları arasında Oltu bölgesinde bulunan gayrimüslimlerin genel durumuyla ilgili bilgiler verilmeye çalışılmıştır. Gayrimüslimlerin Oltu’daki yerleşim yerleri, hane/nefer sayıları ve bunlardan alınan cizye miktarları arşiv belgelerindeki veriler ışığında değerlendirilmiştir. Ayrıca zaman içinde gayrimüslim nüfustaki değişimler, Oltu bölgesinde ortaya çıkan tâun salgınının nüfus ve vergi üzerindeki etkileri, bölgede İslamlaşma sürecinin devam ettiğini gösteren ihtida kayıtları ve son olarak Oltu’dan göç etmek suretiyle ayrılan gayrimüslimlerle ilgili konular ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Oltu, Gayrimüslim, Cizye, Nüfus, Ottoman Empire, Non-Muslim, Jizya, Population

Non-Muslims in the Kaza of Oltu Under Ottoman Rule (1599- 1656)

Öz

Oltu is a developed town located in the northeast of Erzurum Province. The Oltu district, which is geographically at the intersection of Eastern Anatolia and the Eastern Black Sea Region, had been under the sovereignty of many states throughout history. After the Mongol invasion, the administration of the Kipchak chiefs, who were given the title Atabeg, has a special importance in terms of the history of the region. In 1537, Oltu and its surroundings were conquered by the Ottomans. Oltu, which was organized as a sandjak affiliated to Erzurum in the first years of the Ottoman rule, was administratively connected to this province with the establishment of the Çıldır Province in 1579. In this study, the general situation of the non-Muslims living in the Kaza of Oltu between 1599 and 1656 was examined. The settlements of non-Muslims in Oltu, the number of households/nefer and the jizya tax collected from them were evaluated in the light of the data in the archive documents. In addition, the changes in the non-Muslim population over time, the effects of the plague epidemic that emerged in the Oltu region on the population and taxes, the conversion records showing that the Islamization process continued in the region, and lastly, the issues related to the non-Muslims who migrated from Oltu were discussed.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Oltu, Gayrimüslim, Cizye, Nüfus, Ottoman Empire, Non-Muslim, Jizya, Population

Kaynakça

• Başkanlık Osmanlı Arşivi-Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d)- Numara: 1353, 4663, 5654.
• Aydın, A. (2006). Çoruh Vadisi (Tao) ve Oltu’nun Osmanlı Hâkimiyetine Girmesi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, VII/ I, 205- 221.
• Aydın, D. (1998). Erzurum Beylerbeyliği ve Teşkilâtı, Kuruluş ve Genişleme Devri (1535- 1566). TTK Yayınları.
• Aydın, M. Â. (2020). Osmanlı Hukuku, Devlet-i Aliyye’nin Temeli. İsam Yayınları.
• Baykara, T. (2002). Kaza, TDV İslam Ansiklopedisi, XXV, 119-120.
• Ekinci, E. B. (2021). Osmanlı Hukuku, Adalet ve Mülk. (7. Baskı). Arı Sanat Yayınevi.
• Emecen, F. (1993). Çıldır Eyaleti, TDV İslam Ansiklopedisi, VIII, 300- 301.
• Fayda, M. (2013). Zımmî, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXXIV, 438- 440.
• Gökbilgin, M. T. (2007). Edirne ve Paşa Livası, Vakıflar- Mülkler- Mukataalar. İşaret Yayınları.
• İlgürel, M. (1993). Celâlî İsyanları, TDV İslam Ansiklopedisi, VII, 252-257.
• İnbaşı, M. (2006). XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Çıldır Eyaleti ve İdarecileri, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi VII/ I, 77- 94.
• İnbaşı, M. (2021). Oltu Sancağının İdarî Yapısı (1750-1820), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25/4, 1593-1608.
• Kılıç, Ü. (2008). Oltu’da Arslan Paşa Külliyesi, Karadeniz Araştırmaları, V/ 17, 113-131.
• Kırzıoğlu, F. (1998). Osmanlıların Kafkas Ellerini Fethi (1451-1590). TTK Yayınları.
• Kızılkaya, O. (2013). XIX. Yüzyılın Ortalarında Çıldır Sancağı’nın Sosyoekonomik Durumu, Turkish Studies, 8/5, 405- 423.
• Konukçu, E. (1998). Tarihi Akışda Oltu, Geçmişten Geleceğe Oltu ve Çevresi Sempozyumu, 1- 3 Temmuz 1998, Oltu-Erzurum, 626- 630.
• Küçük, C. (1995). Erzurum, TDV İslam Ansiklopedisi, XI, 321- 329.
• Kütükoğlu, B. (1962). Osmanlı-İran Siyâsî Münasebetleri I (1578- 1590). Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Subaşı, Ö. (2013). XI. Yüzyılda Tao-Klarceti Bölgesinde Türk Hâkimiyeti, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8/5, 705-731.
• Toksoy, A. (1998a). Ortaçağda Oltu ve Çevresi, Geçmişten Geleceğe Oltu ve Çevresi Sempozyumu, 1- 3 Temmuz 1998, Oltu-Erzurum, 655- 660.
• Toksoy, A. (1998b). Kıpçak Atabegleri ile Türk Devletler Arasındaki İlişkiler, Geçmişten Geleceğe Oltu ve Çevresi Sempozyumu, 1- 3 Temmuz 1998, Oltu-Er¬zurum, 125- 132.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2011). Osmanlı Tarihi, III/ 1, II. Selim’in Tahta Çıkışından