A Psychoanalytic-Linguistic Approach to the Detective Novel: Cingöz’ün Esrarı

Yıl 2023, Sayı: 77, 155 - 163, 26.05.2023

Birsel Sağıroğlu

https://doi.org/10.5152/JTRI.2023.23186

Öz

This study aims to analyze Peyami Safa's work titled Cingöz'ün Esrarı (1925) from a psych oanal ytic- lingu istic perspective. In the novel, which consists of similar events, it is possible to reach a core structure and to reach comprehensive evaluations about it. For this, besides the psych oanal ytic- lingu istic theory of Jacques Lacan, the views of Siegfried Kracauer and Slavoj Zizek were also used. The gaps in the novel are explained with Lacan's concept of "deficiency" and the fantasy object of this "deficiency" is questioned. The ideological fields (layers) in the novel were examined based on the theories of Kracauer and Lacan, and how the signifier was used in the methods of the police and the criminal (metaphor–metonymy) was determined. Thus, unlike previous studies, the study has drawn a general framework for Cingöz'ünEsrarı in particular and for the other Cingöz Recai series in general, and has proposed a psych oanal ytic- lingu istic method for them. While CingözRecai creates gaps/deficiencies in the plot (the signifier chain) in the novel, Commissioner Mehmet Rıza traces them to fill them. Until the end of the novel, a text rewritten with Cingöz's "infallibility" stands out. The "deficiency" is filled in by Cingöz each time. Cingöz cannot stop without stealing, and the commissioner cannot stop without tracking, either. However, the relationship between the characters of the novel and the symbolic field is different. While Mehmet Rıza is trying to ensure the continuity of the existing order, Cingöz makes a criticism of the order. So the fantasy objects of the two are different, and the two represent different symbolic domains but the same layers. There is a rational layer that emerges in the personality of Mehmet Rıza and Cingöz Recai in Cingöz’ün Esrarı. The trainings and methods used by Cingöz and the commissioner belong to the civilized and rationalized world. However, the method used by the characters of the novel differs from each other in terms of function. Cingöz Recai uses the similarity of the signifiers, thus the sequential relationship, and the commissioner uses the part-whole relationship of the signifiers and thus the syntactic relationship. In the study, these differences between the criminal and the police were made linguistically meaningful, and comprehensive conclusions were reached about them.

Anahtar Kelimeler

Cingöz’ün Esrarı, Deficiency Liyers, Metaphor–metonymy, Philology

Polisiye Romana Psikanalitik-Dilbilimsel Bir Yaklaşım: Cingöz’ün Esrarı

Öz

Bu çalışma, Peyami Safa’nın Cingöz’ün Esrarı (1925) başlıklı eserini psika nalit ik-di lbili msel açıdan incelemeyi hedefler. Birbirine benzer olaylardan oluşan romanda, çekirdek bir yapıya ulaşmak ve bununla ilgili kapsayıcı değerlendirmelere ulaşmak mümkündür. Bunun için Jacques Lacan’ın psika nalit ik-di lbili msel teorisi dışında Siegfried Kracauer ve Slavoj Zizek’in görüşlerinden de yararlanılmıştır. Romandaki boşluklar Lacan’ın “eksiklik” kavramıyla açıklanmış ve bu “eksiklik”in fantezi nesnesi sorgulanmıştır. Romanda ideolojik alanlar (katmanlar), Kracauer ve Lacan teorilerinden hareketle irdelenmiş, polisin ve suçlunun yöntemlerinde gösterenin ne şekilde kullanıldığı (eğre tilem e-düz değiş mece) tespit edilmiştir. Böylece çalışma, daha önce yapılmış çalışmalardan farklı olarak, özelde Cingöz’ün Esrarı, genelde diğer Cingöz Recai serisi için genel bir çerçeve çizerek bunlar için psika nalit ik-di lbili msel bir yöntem önermiştir. Romanda Cingöz Recai, olay örgüsünde (gösteren zincirinde) boşluklar/eksiklikler yaratırken Komiser Mehmet Rıza bunları doldurmak için iz sürer. Romanın sonuna kadar Cingöz’ün “yanılmazlığı” ile yeniden yazılan bir metin göze çarpar. “Eksiklik”her defasında Cingöz tarafından geri dönüşlü olarak doldurulur. Cingöz hırsızlık yapmadan komiser de iz sürmeden duramaz. Bununla birlikte roman kişilerinin simgesel alanla ilişkisi farklıdır. Mehmet Rıza, mevcut düzenin devamlılığını sağlamaya çalışırken Cingöz, düzen eleştirisi yapar. Dolayısıyla ikisinin fantezi nesnesi farklıdır ve ikisi, farklı simgesel alanları fakat aynı katmanları temsil eder. Cingöz’ün Esrarı’nda Mehmet Rıza’nın ve Cingöz Recai’nin kişiliğinde ortaya çıkan, akla dayalı bir katman vardır. Cingöz’ün ve komiserin aldığı eğitimler ya da kullandığı yöntemler medeni ve rasyonelleşmiş dünyaya aittir. Ancak roman karakterlerinin kullandıkları yöntemi, işlev bakımından birbirinden ayrılır. Cingöz Recai, gösterenlerin benzerliklerini dolayısıyla dizisel ilişkiyi, komiser gösterenlerin parça-bütün ilişkisini dolayısıyla dizimsel ilişkiyi kullanır. Çalışmada, suçlu ve polis arasındaki bu farklılıklar dilbilimsel açıdan anlamlandırılmış, bunlarla ilgili kapsayıcı sonuçlara ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Cingöz’ün Esrarı, Eksiklik Katmanlar, Eğretileme -Düzdeğişmece, Dilbilim

Kaynakça

• Balkaya, D. (2013).Özerk Dil Dizgesinden Lacan’ın Simgesel Düzenine: Bir Yapıtta Lacancı İzler Sürme. Çizgi Kitabevi.
• Başer, N. (2022). Lacan: Psikanalizin Etiği, Transfer, Arzu ve Yorumu, Daha, Senthom (3. Baskı),Say Yayınları.
• Büyükarman, D. A. (2022). “Kılık Değiştirme Üstadı Cingöz Recai”. Cingöz’ün Esrarı. Peyami Safa. Ötüken Yayınları. 7–12.
• Kracauer, S. (2019). Polisiye Roman: Felsefi Bir İnceleme. (çev. D. Muradoğlu), Metis Yayınları.
• Lacan, J. (2017a).Televizyon. (çev. A. Soysal), Monokl Yayınları.
• Lacan, J. (2017b).Benim Öğrettiklerim. (çev. A. Soysal),Monokl Yayınları.
• Lacan, J. (2019).Yine/Hâlâ. (çev. S. Kılıç), Metis Yayınları.
• Lacan, J. (1994). Fallusun Anlamı. (çev. S. M. Tura), Afa Yayınları.
• Newman, S. (2014). Bakunin’den Lacan’a: Anti-Otoriteryanizm ve İktidarın Altüst Oluşu. (çev. Kürşad Kızıltuğ), Ayrıntı Yayınları.
• Roudinesco, E. (2021). Her Şeye ve Herkese Karşı Lacan. (çev. N. Başer), Metis Yayınları.
• Safa, P. (2022). Cingöz’ün Esrarı. (4. Baskı), Ötüken Yayınları.
• Şahin, S. (2011). Kültürel Sermaye Kibar Hırsız ve Şehir. Bağlam Yayınları.
• Tura, S. M. (2021). Freud’dan Lacan’a Psikanaliz. Metis Yayınları.
• Üyepazarcı, E. (2008). Korkmayınız Mister Sherlock Holmes Türkiye’de Polisiye Romanın 125 Yıllık Öyküsü. Oğlak Yayınları.
• Yıkan, Z. U. (2004). Peyami Safa’nın Server Bedi İmzalı Romanları. (Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yiğit, E. (2005). Peyami Safa'nın Server Bedi İmzalı Polisiye-Macera Türündeki Eserlerinin Çocuk Edebiyatı Açısından İncelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi),
• Zizek, S. (2019). İdeolojinin Yüce Nesnesi. (çev. T. Birkan),Metis Yayınları.
• Zizek, S. (2022). Yamuk Bakmak. (çev. T. Birkan), Metis Yayınları.