Moğollarda Yam (Posta/Haberleşme) Teşkilatı

Yıl 2023, Sayı: 77, 164 - 171, 26.05.2023

Eğilmez Eğilmez Gönül Bayram Kalkan

https://doi.org/10.5152/JTRI.2023.23196

Öz

In this article, the establishment and functioning of the Yam Organization are discussed. This study also discusses about the effects of the Yam Organization on the development of the Mongolian
Empire. Mongols, who united culturally developed Eurasian countries under a single roof and thus extended their dominance, felt the need to pay attention to the postal organization upon the widening of the borders and the extension of the distances between the center and the states. This is mainly due to the fact that any empire, which has achieved to unite a wide geography under a
single roof, has to find a systematic organization to address all areas in order to be able to hold this geography permanently under its control. In this research, while the establishment stages of the
postal organization were explained, it was revealed in the sources that the Mongol Empire, which left a great mark in world history, got its power.

Anahtar Kelimeler

Intelligence Service, Middle Asia, Mongols, Post Organization, Yam Organization

Yam (Post/Communication) Organization in Mongols

Öz

Bu çalışmada Yam Teşkilatı’nın kuruluşu, işleyişi ve bu posta teşkilatının kuruluş nedenleri araştırılmıştır. Temel olarak bahsettiğimiz konuları ele alan bu makale Yam Teşkilatı’nın, Moğol İmparatorluğu’nun gelişimine etkilerini de açıkça ortaya koymuştur. Kültürel açıdan oldukça zengin olan Avrasya ülkelerini tek çatı altında birleştirerek hakimiyetlerini genişleten Moğollar,
sınırlarının genişlemesi ve merkez ile eyalet arasındaki mesafelerin uzaması ile posta teşkilatının kurulup geliştirilmesine ihtiyaç duymuşlardır. Bunun başlıca nedeni, geniş bir coğrafyayı tek çatı altında toplamayı başarmış herhangi bir imparatorluğun, bu coğrafyayı kalıcı olarak kontrolün altında tutabilmesi için her alana hitap edecek sistemli bir teşkilat bulması zorunluluğudur. Bu
araştırmada posta teşkilatının kuruluş aşamaları anlatılırken, dünya tarihinde büyük bir iz bırakmış Moğol İmparatorluğu’nun gücünü aldığı kaynaklarda ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İstihbarat Servisi, Orta Asya, Moğollar, Posta Teşkilatı, Yam Teşkilatı

Kaynakça

• Ağaldağ, S. (2002). Moğol Devleti. Türkler, Ankara: Yeni Turkiye Yayınlar, 8, 265–277.
• Aknerli Grigor (1954). Moğol Tarihi. Hrand D. Andreasyan (Cev.). İstanbul: Osman Yalcın Matbaası.
• Alaaddin Ata Melik Cuveyni. Tarih-i Cihan Guşa. cev. M. Ozturk. 2013. Ankara: TTK Yayınları.
• Alef, G. (1967). The Origin and Early Development of the Muscovite Postal Service. Jahrbücher für Geschichte Osteuropas, 15, 1–15.
• Allsen, T. T. (1994). The Rise of the Mongolian Empire and Mongolian Rule in the North China. (sp. 321-413). The Cambridge History of China. Vol. 6: Alien
• Regimes and Border States 907–1368, Ed. H. Farnke & D. Twitchett, Cambridge University Press.
• Allsen, T. T. (2004). Culture and Conquest in Mongol Eurasia. Cambridge University Press.
• Atwood, C. P. (2004). Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire. Facts on File.
• Ayalon, D. (1971). The Great Yāsa of Chingiz Khān. Studia İslamica, 34, 151–180.
• Aziz b. Erdeşir-i Esterabadi. Bezm u Rezm: Eğlence ve Savaş. Cev. M. Ozturk. 2014. Ankara: TTK Yayınları.
• Barthold, V. V. (2017). Moğol İstilasına Kadar Türkistan, Haz. H. D. Yıldız, İstanbul: Kronik Kitap.
• Barthold, W. (2006). Türk-Moğol Ulusları Tarihi. Cev. H. Eren. Ankara: TTK Yayınları.
• Beckwith, C. I. (2009). Empires of the Silk Road: A History of Central Eurasia from the Bronze Age to the Present. New Jersey: Princeton University Press
• Cahun, L. (2013). Asya Tarihine Giriş Turkler ve Moğollar. Cev. İ. Kaya. İstanbul: Toplumsal Donuşum Yayınları.
• Chaliand, G. (2001). Göçebe İmparatorluklar: Moğolistan’dan Tuna’ya. Cev. E. Sunar, İstanbul: Doğan Kitap.
• D’ohsson, A. C. M. (2014). Moğol Tarihi. İstanbul: IQ Kultur Sanat Yayıncılık.
• Devlet, N. (2002). Empire in Eurasia: From Chingiz Khan to 20th Century. İstanbul: Yedi Tepe Universitesi Yayınları.
• Fahreddin, R. (2003). Altın Ordu ve Kazan Hanları. Cev. İ. Kamalov. İstanbul: Kaknus Yayınları.
• Gokalp, C. (1973a). Çin Kaynaklarına Göre Shih-Wei Kabileleri (Proto-Mogollar üzerinde bir etüd denemesi). Ankara: Sevinc Matbaası.
• Gokalp, C. (1973b). Göktürk Devletinin Kuruluşundan Çingiz’in Zuhuruna Kadar Altaylarda ve İç Moğolistanda Kabileler. Ankara: Sevinc Matbaası.
• Gregory Abu’l-Farac. (Bar Hebraesus). Tarihu Muhtasari’d-Duvel. cev. Ş. Yaltkaya. 2011. Ankara: TTK Yayınları.
• Gregory Abu’l-Farac. Abu’l-Farac Tarihi. Cilt II. Cev. O. R Doğrul. 1950, Ankara: TTK Yayınları
• Grousset, R. (2014). Bozkır İmparatorluğu: Attila, Cengiz Han, Timur. cev. M. R. Uzmen. Ankara: Otuken Neşriyat.
• Gulensoy, T. (2007). Moğolların Gizli Tarihi, Altan Topci, Defter-i Cingiz- Name, Cengiz-Name ve Anonim Şibani-Name’ye Gore Cengiz-Han’ın Soy Kutuğu. Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 2(2), 257–275.
• Hamdu’llâh Mustawfi-ı Qazwini. The Ta’rikh-ı Guzida or Select History of Hamdu’llâh Mustawfi-ı Qazwini. Trans. E. G. Browne.1913. Leiden: Brill
• Harekat, İ. (1992). Berid. DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, V, 498–501.
• Hartog, L. (2003). Cengiz Han: Dünyanın Fatihi. Cev. S. Uzun. Ankara: Dost Kitabevi.
• Herbestein, S. V. (1851). Notes Upon Russia: Being a Translation of the Earliest Account of That Country Vol-II. Trans. R. H. Major. London: The Hakluyt Society.
• Howorth, H. H. (1880). History of the Mongol from the 9th to the 19th Century: The So-Called Tartars of Russia and Central Asia-II. London.
• Jackson, P. (1999). From Ulus to Khanate: The Making of the Mongol States c.1220-c.1290. The Mongol Empire and its Legacy, Ed. R. Amitai-Preiss & D. O. Morgan, Leiden: Brill 12–38.
• Kafalı, M. (1976). Altın Orda Hanlığı’nın Kuruluş ve Yükseliş Devirleri. İstanbul: İstanbul Universitesi Edebiyat Fakultesi Matbaası.
• Kafalı, M. (1993). Cengiz Han. Diyanet İslam Ansiklopedisi. VII, 367–369.
• Kafalı, M. (2002). Cağatay Hanlığı. Türkler, 8, Ankara: Yeni Turkiye Yayınları, 345–354.
• Kamalov, İ. (2008). Altın Orda-Rus İlişkileri ve Altın Orda’nın Rusya’ya Etkileri (Altın Orda Devleti’nin Yıkılışı ve Çarlık Rusyası’nın Kuruluş Sürecinde). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul: Mimar Sinan Guzel Sanatlar Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu.
• Kemaloğlu, İ. (2016a). Altın Orda Devleti. Avrasya’nın Sekiz Asrı Çengizoğulları, Haz. H. Alan-İ. Kemaloğlu, Ankara: Otuken Neşriyat, 98–149.
• Kemaloğlu, İ. (2016b). Büyük Moğol İmparatorluğu. Avrasya’nın Sekiz Asrı Çengizoğulları, Haz. H. Alan-İ. Kemaloğlu, Ankara: Ötüken Neşriyat, 29–67.
• Kerimuddin Mahmud-i Aksarayi. Musâmeretü’l-Ahbâr. Cev. M. Ozturk, 2000. Ankara: TTK Yayınları.
• Kotan, N. (1976). Cengiz Han. Ankara: Kalite Matbaası.
• Koprulu, M. F. (1979). Berîd. MEB İslam Ansiklopedisi, II, 541–549.
• Kushenova, G. (2013). Ögeday Kaan Devrinde Türkistan ve Maveraünnehir (1229–1241). İstanbul: IQ Kultur Sanat Yayıncılık.
• Lamb, H. (1956). Genghis Khan: The Emperor of all Man. New York: Country Life Press.
• Lane, G. (2004). Genghis Khan and Mongol Rule. Westport Greenwood Press.
• Larson (1932). Moğollar. Cev. N. Kemal. İstanbul: Milliyet Matbaası.
• Marco Polo. Marco Polo’nun Geziler Kitabı. Cev. O. Gungoren, 2017. İstanbul: Yol Yayınevi.
• Marshall, R. (1996). Doğudan Yükselen Güç Moğollar. Cev. F. Doruker. İstanbul: Sabah Kitapları.
• Martin, H. D. (1950). The Rise of Chingis Khan and his Conquest of North China. Johns Hopkins University Press.
• Meng Ta pei lu ve Hei Ta shi lu: Cengiz İmparatorluğu Hakkında İlk Tarih Kayıtları (2012). Cev. A. Danuu, Haz. M. Uyar. Ankara: Otuken Neşriyat.
• Mercil, E. (2007). Peyk. Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXXIV, 262–263.
• Minhacu’d-din Ebu Omer Osman b. Siracu’d-din Muhammed b. Minhacu’d-din Osman b. İbrahim b. İmam Abdu’l-halık. Tabakât-ı Nâsırî: Moğol İstilasına Dair Kayıtlar. cev. M. Uyar, 2016. Ankara: Otuken Neşriyat.
• Minovi, M., & Minorsky, V. (1940). Naṣīr al-Dīn Ṭūsī on Finance. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 10(3), 755–789.
• Moğolların Gizli Tarihçesi (Moğolların Kırmızı Kitabı) (2011). Cev. M. L. Kaya. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Moğolların Gizli Tarihi (MGT) (2016). Cev. A. Temir. Ankara: TTK Yayınları.
• Morgan, D. (1986). The ‘Great Yasa of Chingiz Khan’ and Mongol law in the Ilkhanate. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 49, 163–176.
• Morgan, D. (1987). The Mongols (The Peoples of Europe). Blackwell Publishers.
• Nesevi, M. A. A. M. M. (1934). Celâlüttin Harezmşah. Necip Asım (Cev.). İstanbul Devlet Matbaası.
• Odoric, F. (2001). The Travels of Odoric: 14th Century Journal of the Blessed Odoric of Pordenone. W. B. Eerdmans Publishing.
• Oktay, H. (2007). Ermeni Kaynaklarında Türkler ve Moğollar. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Olbricht, P. (1954). Das Postwesen in China unter der Mongolenherrschaft im 13. und 14. Jahrhundert. Weisbaden.
• Ogel, B. (2002). Sıno Turcica - Çingiz Han’ın Çin’deki Hanedanının Türk Müşavirleri. İstanbul: IQ Kultur Sanat Yayıncılık.
• Ozgudenli, O. G. (2005). Moğollar. Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXX, 225–229.
• Ozgudenli, O. G. (2009). Moğol İranında Gelenek ve Değişim:Gazan Han ve Reformlar (1295–1304). İstanbul: Kaknus Yayınları.
• Pelliot, P. (1923). Les Mongols et la Papauté. Paris.
• Pelliot, P. (1930). Sur Yam ou Jam, Relais Postal. T’oung Pao, 27(2/3), 192–195.
• Plano Carpini. (2015). Plano Carpini’nin Moğolistan Seyahatnâmesi (1245–1247). Cev. E. Ayan. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Rachewiltz, I. (1966). Personnel and Personalities in North China in the Early Mongol Period. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 9(1/2), 88–144.
• Rasonyi, L. (1993). Tarihte Türklük. Ankara: Turk Kulturunu Araştırma Enstitusu.
• Reşiduddin Fazlullah. Câmiu’t-Tevârih (İlhanlılar Kısmı). Cev. İ. Aka-M. Ersan-A. H. Khelejani. 2013. Ankara: TTK Yayınları.
• Roux, J. P. (2001). Moğol İmparatorluğu Tarihi. Cev. A. Kazancıgil-A. Bereket. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Ruysbroeckli William (2010). Mengü Han’ın Sarayına Yolculuk 1253–1255. Ed. P. Jackson-D. Morgan- Cev. Z.Kılıc. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Spuler, B. (2011). İran Moğolları:Siyaset, İdare ve Kültür-İlhanlılar Devri, 1220-1350. Cev. C. Koprulu: Ankara: TTK Yayınları.
• Temir, A. (1989). Cengiz Han. Ankara: Kultur Bakanlığı Yayınları.
• Temir, A. (2002). Moğol (Veya Türk-Moğol) Hanlığı. Türkler, Ankara: Yeni Türkiye Yayınevi, 8, 256–264.
• The Secret History of the Mongols (1982). Francis Woodman Cleaves (Trans.). Harvard University Press.
• Togan, A. Z.V. (1970). Çengiz Han (1155–1227). Teksir Edilmiş Ders Notları, Ankara.
• Togan, İ. (2002). Çinggis Han ve Moğollar. Türkler, Yeni Türkiye Yayınevi, 8, 235–255.
• Topci, A. (2008). Moğol Tarihi. Cev. T. Gulensoy. Ankara: Kultur Ajans Yayınları.
• Uzuncarşılı, İ. H. (2014). Osmanlı Devleti Teşkilâtına Medhal: Büyük Selçukîler, Anadolu Selçukîleri, Anadolu Beylikleri, İlhânlılar, Karakoyunlu ve Akkoyunlularla Memlûklerdeki Devlet Teşkilâtına Bir Bakış. Ankara: TTK Yayınları.
• Vassaf, Şihabu’d-din ‘Abdullah b. Fazlullah Katib-i Şirazi (1959). Tecziyetu’l-emsâr ve tecziyetu’l-a’sâr (Târîh-i Vassâf). M. İsfahani (Yay.). Tehran.
• Vernadsky, G. (2015). Moğollar ve Ruslar. Cev. E. B. Ozbilen, İstanbul: Selenge Yayınları.
• Vladimircov, B.Y. (1950). Cengiz Han (Çingiz-xan). Cev. H. A. Ediz. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Vladimirtsov, B. Y. (1987). Moğolların İçtimaî Teşkilâtı. Cev. A. İnan. Ankara: TTK Basımevi.
• Webb, R. N. (1967). Genghis Kahn: Conqueror of the Medieval World. F. Watsp.
• Wilhelm von Rubruk (2001). Moğolların Büyük Hanına Seyahat (1253–1255). Cev. E. Ayan. İstanbul: Ayışığı Kitapları.
• Yakubovskiy, A. Y. (1955). Altın Ordu ve İnhitatı. Cev. H. Eren: Ankara: Maarif Basımevi.
• Yuvalı, A. (2000). İlhanlılar. Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXII, 102–105.
• Yuvalı, A. (2017). İlhanlı Tarihi. İstanbul: Bilge Kultur Sanat Yayınları.