The Internal Meaning Attributed to the Concept of “Turk” in the understanding of Beauty/Emanation of Sheikh Rūzbihān al-Baqlī

Yıl 2024, Sayı: 80, 225 - 234, 21.05.2024

Adem Urhan

https://doi.org/10.62425/turcology.1488095

Öz

This scholarly article delves into the representation and portrayal of the term "Turk" within the literary works of Rūzbihān al-Baqlī, a Sunni mystic who hailed from a Deylemi family affiliated with the Zaydiyya sect of Shiism. Historical records indicate intermittent conflicts between the Turks, who functioned as mercenaries during the Abbasid era, and the Daylamites, who embraced Islam following its introduction to the Daylem region in the northern part of Iran during the third century of the Hijri calendar. Indeed, a prominent factor contributing to this conflict stemmed from the fact that the Daylamite tribe, who relied on their livelihood through mercenary service, perceived the Turks, who had formerly served alongside them in various military capacities within distinct states, as their adversaries.
This study, aims whether to reveal Rūzbihān al-Baqlī has a contrary view about the Turks than the Deylemites, How Rūzbihān al-Baqlī handled the word “Turk” in his works from a mystical point of view and aims to examine the reasons for preferring this concept to make available of scientific studies.
In order to provide a better understanding of the subject discussed in the article, firstly, a brief information was given about the Daylem Tribe, their relationship with the Turks and Rūzbihān al-Baqlī, the issue of which meanings are attributed to the concept of “Turk” in Persian works has been discussed. Subsequently, the meaning attributed to the word “Turk” in the books of Rūzbihān al-Baqlī, who constituted the main subject of the article, was processed together with the terms “tecelli and husn”. Finally, the reasons why Rūzbihān al-Baqlī preferred the concept of Turk while describing divine love were determined and tried to be conveyed.
İn conclusion Rūzbihān al-Baqlī’s, who was born inside of a Shiite Zaidi family who had serious conflicts with the Turks, exhibited an attitude contrary to his tribe, it has been determined that he depicts the Turks with the motifs of beauty and heroism in his works.

Anahtar Kelimeler

Turks, Deylemites, Sufism, Rūzbihān al-Baqlī, Beauty, Emanation.

Şeyh Rûzbihân-ı Baklî’nin Hüsn/Tecelli Anlayışında “Türk” Kavramına Yüklenen İçsel Anlam

Öz

Bu makale, Şiiliğin Zeydiyye koluna mensup Deylemli bir aile içerisinde dünyaya gelen Sünni mutasavvıf Rûzbihân-ı Baklî’nin (ö. 606/1209) eserlerinde “Türk” algısının nasıl olduğu üzerinde durmuştur. Bazı kaynaklarda Abbasiler zamanında paralı asker olarak görev yapan Türkler ile hicri üçüncü yüzyılda İslam’ın İran’ın kuzeyinde bulunan Deylem Bölgesi’ne girmesiyle Müslüman olan Deylemliler arasında yer yer çekişmelerin olduğu müşahede edilmiştir. Nitekim bu çatışmanın sebeplerinden birisinin de paralı askerlik yaparak geçimini sağlayan mezkûr kabilenin, önceleri de farklı devletlerde aynı orduda görev aldıkları Türkleri kendilerine rakip olarak görmeleri olmuştur.
Bu çalışma Rûzbihân-ı Baklî’nin Türkler hakkında Deylemlilerin aksine bir görüş sergileyip sergilemediğini ortaya koymayı, Rûzbihân-ı Baklî’nin eserlerinde “Türk” kelimesini tasavvufi açıdan nasıl ele aldığını ve bu kavramı tercih etmesinin sebeplerini tetkik edip bilimsel çalışmaların istifadesine sunmayı hedeflemektedir.
Makalede ele alınan konun daha iyi anlaşılmasını sağlamak için ilk önce Deylem Kabilesi, bunların Türkler ile olan ilişkisi ve Rûzbihân-ı Baklî hakkında kısa bilgi verilmiş, Farsça eserlerde “Türk” kavramına hangi manaların yüklendiği hususu ele alınmıştır. Akabinde makalenin asıl konusunu oluşturan Rûzbihân-ı Baklî’nin kitaplarında “Türk” kelimesine yüklediği anlam “tecelli” ve “hüsn” terimleriyle birlikte işlenmiştir. Son olarak Rûzbihân-ı Baklî’nin ilahi aşkı anlatırken Türk kavramını tercih etmesinin nedenleri tespit edilip aktarılmaya çalışılmıştır.
Nihai olarak Türklerle ciddi çekişmeler yaşayan Şii Zeydi bir aile içerisinde dünyaya gelen Rûzbihân-ı Baklî’nin, kabilesinin aksine bir tavır sergilediği, eserlerinde Türkleri güzellik, kahramanlık motifleriyle tasvir ettiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkler, Deylemliler, Tasavvuf, Rûzbihân-ı Baklî, Hüsn, Tecelli.

Kaynakça

• Agitoğlu, N. (2018). Sünnetin Doğru Anlaşılması ve Günümüze Taşınması-‘Allah Güzeldir, Güzelliği Sever’ Rivayeti Üzerine Bir Değerlendirme. İlahiyat Akademi Dergisi, 7(8), 345-356.
• Ağırakça, A. (2015). Abbasi Devletinde Türk Kumandanlar. Akdem Yayınları.
• Anttıla, J. H. (2022). Hak Sarhoşları: Tasavvuf Düşüncesine Giriş (E. Naskali & M. Sümer, Çev.). Fidan Yayınevi.
• Armutlu, S. (2020). Fars Şiirinde “Türk” Kelimesine Yüklenen Anlamlar. Doğu Esintileri, 12, 51-90.
• Attâr, F. (1983). Tezkiretü'l-evliyâ (S. Uludağ, Çev.). Seha Neşriyat.
• Baklî, R. Keşfü’l-Esrâr ve Mükâşefetü’l-Envâr (M. Hâcevî, Çev.). 1393.İntişârât-ı Movlâ.
• Baklî, R. Meşrebü’l-ervâḥ (Kâsım Mir Âhirî, Çev.). 1389. İntişârât-ı Âzâdmehr.
• Baklî, R. (1987). ʿAbherü’l-ʿâşıḳîn. Kitâhâne-i Moisonneuve.
• Baklî. R. (2008a). ‘Arâisü’l-beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân-1. Dârü’l-kütubu’l-‘ilmiyye.
• Baklî. R. (2008b). Taḳsîmü’l- ḫavâṭır.
• Baklî. R. el-Misbâh fî Mükâşefâti ba’si’l-ervâh, Şerhu’l-hucüb ve’l-estâr fî makâmâti ehli’l-envâr ve’l-esrâr (Kitâbü’l-İğâne), Levâmi’u’l-tevhîd, Mesâlikü’t-tevhîd). 1428. Dârü’l-kütubi’l-‘ilmiyye.
• Ballanfat, P. (1998). Quatre Traites Inedıts de Rûzbehân Baqllî Shîrâzî. Instıtut Français de Recherche en Iran.
• Baltacı, H. (2014). Aşkın Kazandığı tasavvufi Muhteva: Ahmed Gazzâlî, Baklî ve Irâkî Çizgisi. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 34(2).
• Batır, İ. B. (2022). Büveyhîler Döneminde Türkler ve Deylemliler Arasında Ortaya Çıkan Çatışma: Rûzbihân ed-Deylemî Örneği. Türkiyat Mecmuası, 32(2), 539-556.
• Beşşârî, B. el-Bennâ el-Makdisî eş-Şâmî. (t.y.). Ahsenü’t-Tekâsim fî Ma’rifeti’l-Ekâlim. Berlin Matbaası.
• Burhân, M. b. H. (1393). Burhân-ı Kâtı’-1. ntişârât-ı Emîr Kebîr.
• Ceyhan (2011). Tecelli. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi-40. TDV Yayınları. 241-243
• Demirci, M. (2016). Müslüman Türklerde Tasavvuf. Yeni Türkiye, 22(91), 145-156.
• Enverî, H. Ferheng-i Kinâyât-Suhen-1. 1312. İntişârât-ı Suhen.
• Gökalp, Y. (2013). Zeydiyye. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi-44. TDV Yayınları. 328-331.
• Hamza el-İsfahânî (1961). Târîhu sinî mülûki’l-arz ve’l-enbiyâʾ. Dâru mektebeti’l-hayât.
• Hoca, N. (1971). Rûzbihân-ı Baklî ve Kitâbu Keşfü’l-Esrâr’ı ile Farsça Bazı Şiirleri. Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• İbn Miskeveyh. Tecâribü’l-ümem (K. Burslan, Çev.). 2016Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İbnü’l-Esîr. El-Kâmil fi’t-târîh (A. Özaydın, Çev.). 1991. Bahar Yayınları.
• İsfahânî, İ. (1900). Kitâbü Târîhi devleti Âli Selcûk. Kütûbü’l-‘arabiyye.
• İsmâil b. Muhammed el-Aclûnî. Keşfü’l-ḫafâʾ-2. 1951. Dârü’l-ehâdîsi’t-türâsi’l-‘Ârabî.
• Kara, M. (2001). Tasavvuf Kültürünün Türkistan Macerasına Genel Bir Bakış. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10(1), 9-32.
• Koç, T. (2008). İslam Estetiği. İsam Yayınları.
• Köprülü, F. (1976). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Köymen, M. A. (1979). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi: Kuruluş Devri. Türk Tarih Kurumu.
• Merçil, E. (1975). Fars Atabegleri Salgurlular. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Mneymneh, H., & Akarsu, T. (2021). Büveyhiler Devleti Tarihi. Selenge Yayınları.
• Ocak, A. (2009). Selçuklular (Dinî, İlmî, Fikrî ve tasavvufi Hayat). İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi-36. TDV Yayınları. 375-377.
• Özköse, K. (2007). “Selçuklu Toplumunda Tasavvufi Hayatın Sosyokültürel, Siyasal ve Dini Sahaya”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 8(18), 87.
• Rûzbihân-ı Sânî, Ş. Tuḥfetü’l-ʿirfân (M. T. Dânişpejûh, Ed.). 700. Enümen-i âsâr-ı Millî.
• Servet, M. Ferheng-i Kinâyât. 1379. İntişârât-ı Suhen.
• Şemîsâ. Ferheng-i İşârât-ı Edebiyât-ı Farsî (C. 1). 1387İntişârât-ı Mîtrâ.
• Şîrâzî, E.-K. M. C. b. M. (). Şeddü’l-izâr fî ḥaṭṭi’l-evzâr ʿan züvvâri’l-mezâr. 1328. Çaphane-i Meclisi.
• Tarı, A. S. (1955). Ebü’l-Hasan ed-Dailamî Sîret-i Ebû ‘Abdullâh İbn el-Hafîf eş-Şîrâzî. TTK Basımevi.
• Uludağ, S. (1991). Aşk. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi-4. TDV Yayınları, 11-17
• Uludağ, S. (1995). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. Marifet Yayınları.
• Zebîhullâh-i Safâ. Târîh-i Edebiyât der İrân (C. 1). 1351. İntişârât-ı Emîr Kebîr.