II. Meşrutiyet Dönemi Türk Romanında Jurnal ve Sürgün

Yıl 2024, Sayı: 81, 424 - 435, 28.09.2024

Ayşe Nur Özdemir

https://doi.org/10.62425/turcology.1464929

Öz

Meşrutiyet rejiminin getirilmesini kabul edeceği sözüyle 1876 yılında tahta çıkan II. Abdülhamit, meclisi açmakla birlikte olağan dışı durumlarda dağıtma yetkisini de elinde tutar ve Osmanlı-Rus Savaşı’nın başlaması üzerine meclisi süresiz bir şekilde kapatır. Bununla birlikte Kanun-i Esasi’nin 113. maddesine dayanarak hükûmeti tehdit ve güvenlik tedbirlerini ihlal edenleri sürgüne gönderme yetkisini kullanır. Böylece II. Abdülhamit başta Mithat Paşa, Ziya Paşa ve Namık Kemal olmak üzere muhalif sesleri payitahttan uzaklaştırır; yaklaşık 30 yıl sürecek olan saltanatında aldığı her karar ve attığı her adımla en çok eleştirilecek, üzerine en çok konuşulacak Osmanlı padişahlarından biri hâline gelir. Dolayısıyla II. Abdülhamit Dönemi, bu hararetli atmosferinden kaynaklı modern Türk edebiyatında da eserlere sıkça konu edilir. Abdülhamit aleyhtarlığı romandan tiyatroya, şiire kadar her edebî türe akseder. Daha kendi iktidarında başta Tevfik Fikret olmak üzere birçok yazarın eserlerinde eleştirdiği bir padişah olan II. Abdülhamit ve onun yaratmış olduğu “korku imparatorluğu” sonraki dönemlerde de tenkit edilmiştir. Saltanatı sona erse bile II. Abdülhamit, üzerine farklı görüşlerin dile getirildiği ve tartışılan bir padişah olmayı sürdürmüştür. Özellikle onun döneminde kurulan istihbarat teşkilatı ve resmî makamlara iletilen sayısız jurnal, II. Meşrutiyet’in ilan edilmesinden sonra kaleme sarılan yazarların eleştiri oklarına hedef olur. Çalışmamızda II. Meşrutiyet’in ilanından kısa bir süre sonra yayımlanan, benzer olay örgüsü kalıbını tekrarladığı tespit edilen Fazlı Necip’in Menfa, Ahmet Mithat Efendi’nin Jön Türk ve İrfan’ın Matmazel Anjel başlıklı romanları konu bağlamında incelenecektir. Bu eserlerden hareketle jurnalin hem bireysel hem de toplumsal düzeyde kurmaca kişilerin hayatlarını nasıl değiştirdiği dönemin tarihî koşulları ışığında ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

II. Meşrutiyet, II. Abdülhamit, Jurnal, Sürgün, Türk Romanı

Informing and Exile in the Turkish Novel of the Second Constitutional Era

Öz

II. Abdülhamit came to the throne in 1876 with the promise that he would accept the Constitutional Regime, opened the parliament but retained the authority to annul the parliament in extraordinary circumstances and then, closed it indefinitely because of the start of the Ottoman-Russian War. In addition, based on Article 113 of the Constitution, he exercises the authority to exile those who threaten the government and violate security measures. Thus, II. Abdülhamit silenced the dissenting voices, especially Mithat Paşa, Namık Kemal and Ziya Paşa, by exiling them from the capital and became one of the most criticized and talked about Ottoman sultans with every decision he made and every step he took during his reign, which would last approximately 30 years. Therefore, II. Abdülhamit’s period is frequently the subject of works in modern Turkish literature due to its heated atmosphere. The opposition of Abdülhamit is reflected in every literary genre, from novels to theater and poetry. II. Abdülhamit, a sultan who was criticized in works by many writers, especially Tevfik Fikret, even during his reign and “the empire of fear” he created were also criticized in later periods. Even if his reign ended, II. Abdülhamit continued to be a sultan about whom different opinions were expressed and discussed. After the declaration of the Second Constitutional Regime, particularly the intelligence agency established during his period and the countless denunciations forwarded to official authorities became the target of criticism, especially from the writers. In our study, the novels titled Menfa by Fazlı Necib, Jön Türk by Ahmet Mithat Efendi and Matmazel Anjel by İrfan, all of which were published shortly after the declaration of the Second Constitutional Regime and found to repeat similar plot patterns, will be examined. On the basis of these works, it will be tried to reveal how the denunciations changed the lives of fictional people at both individual and social levels, in the light of the historical conditions of the period.

Anahtar Kelimeler

Second Constitutional Era, II. Abdülhamit, Informing, Exile, Turkish Novel

Kaynakça

• Ahmet Midhat Efendi (2003). Jön Türk. Çoruk, A. Ş., Andı, M. F. & Yetiş K. (Haz.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Akpınar, S. (2015). Türk Romanında II. Abdülhamit. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• And, M. (2014). Başlangıcından 1983’e Türk Tiyatro Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Argunşah, H. (2013). Ahdiye ile Ceylan Arasında Bir Jön Türk: Ahmet Mithat Efendi’nin Feminizmi. Turkish Studies, 8(9), 1-16.
• Esen, N. (1991). Türk Romanında Aile Kurumu. Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı.
• Fazlı Necip (1325). Menfa. [Basım yeri belirtilmemiştir].
• Gör, E. (2016). II. Abdülhamid’in Hafiye Teşkilatı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Gündüz, O. (2013). II. Meşrutiyet Romanı 1908-1918 Yapısal ve Tematik İnceleme. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Haykır, T. (2018). Osmanlı Ermenilerine Dair Örtük İletiler Romanı Matmazel Anjel. TÜBA-AR, XLIII, 181-192.
• İrfan (1330). Matmazel Anjel. İstanbul: Cemiyet Kütüphanesi.
• Karaca, A. (1991). Ahmet Midhat Efendinin Jön Türk Adlı Romanı. Türkoloji Dergisi, 9 (1), 121-141.
• Karal, E. Z. (2003). Osmanlı Tarihi VII. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Koç, M. (2005). Türk Romanında İttihat Terakki (1908-2004). İstanbul: Temel Yayınları.
• Koloğlu, O. (1999). Türkiye’de Basın Meslek İlkelerinin Evrimi. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 3 (5), 71-84.
• Okay, O. (2005). Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Okay, O. (2008). Batı Medeniyeti Karşısında Ahmed Midhat Efendi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Sazyek, H. (1993). II. Meşrutiyet’in İlânı ve Şiirimizdeki Yankısı. Türkoloji Dergisi, 11(1), 263-281.
• Şahin, İ. (2004). Selanikli Fazlı Necib’in Hayatı ve Eserleri. Ankara: Bilge Yayınları.
• Tekin, E. (1998). Hafiye. TDV İslâm Ansiklopedisi, 15, 115-116.
• Topaloğlu, Y. (2022). Servet-i Fünûn Neslinin Hatıralarında II. Abdülhamid Tasavvuru. Sultan II. Abdülhamid ve Osmanlı Modernleşmesi Cilt I (1. Baskı, s. 185-204). İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Sultan II. Abdülhamid Uygulama ve Araştırma Merkezi.
• Yazgıç, K. (1940). Ahmet Mithat Efendi Hayatı ve Hatıraları. İstanbul: Tan Matbaası.