An Important Center in The Ilkhanid Period: Sugurluk (Throne of Suleiman)

Yıl 2025, Sayı: 82, 44 - 55, 30.01.2025

Özkan Dayı

Öz

The place, called Sugurluk during the Ilkhanid period, was used as a settlement area during the Sasanids and Arab domination before the thirteenth century. This area, which contains the Azergoşnasb Ateşgedesi, one of the three great temples of the Sassanid period, was called Genzek in Pahlavi sources and Şîz in Arabic sources. This place is known today as Taht-i Süleyman. The Fire of Azergoshnasb, one of the most important temples of the Sassanid period, continued its activities until the end of the tenth century after the Sassanids. This place where Ateşgede is located was called Şîz during the Arab domination. Şîz was not inhabited for two centuries after the eleventh century. The campus, known today as Taht-i Süleyman and called Sugurluk during the Ilkhanid period, has been reopened to settlement. In Ilkhanid period sources, it was called Taht-i Süleyman, Suturlik, Surluk and Sugurluk. During the Ilkhanid rule, a hunting lodge and some buildings were built in Sugurluk, where the Ilkhans and the dynasty members stayed. Sugurluk, which has been used very effectively, mainly since the time of Ilkhan Abaka, served as a summer palace settlement or hunting lodge where state affairs were discussed, the private treasures of the Ilkhanid dynasty were protected, and politicians stayed. Sugurluk, not well known as a place where important decisions regarding Ilkhanid history were taken, became an important political place during the Ilkhanid period, beyond being a summer settlement. It was the location of significant events where Büyük Bulugan Hatun, who had an essential place in the Ilkhanid history, stayed with his army, where Prince Gazan spent his childhood years, where İlhan Argun appointed Emir Buka and later Sa'du'd-delve as his vizier. Still, the Ilkhanid In our study, we aim to introduce Sugurluk, which remains between the lines in historical research, with its historical process.

Anahtar Kelimeler

İlkhanids, Sugurluk, Throne of Suleiman, Hunting Lodge, Historical Place

İlhanlı Döneminde Önemli Bir Merkez: Sugurluk (Taht-i Süleyman)

Öz

İlhanlı döneminde Sugurluk olarak adlandırılan mekân, on üçüncü yüzyıl öncesinde Sâsânîler ve Arap hâkimiyeti döneminde bir yerleşim alanı olarak kullanılmıştır. Bünyesinde Sâsânîler zamanının üç büyük mabedinden biri olan Âzergoşnasb Ateşgedesi’ni barındıran bu alan, Pehlevî kaynaklarında Genzek ve Arap kaynaklarında Şîz ismi ile anılmıştır. Bu mekân, günümüzde ise Taht-i Süleyman olarak bilinmektedir. Sâsânî döneminin en önemli mabedlerinden olan Âzergoşnasb Ateşgedesi, Sâsânîlerden sonra onuncu yüzyılın sonuna kadar faaliyetine devam etmiştir. Ateşgedenin bulunduğu bu mekâna Arap hâkimiyeti sırasında Şîz ismi verilmiştir. Şîz, on birinci yüzyıldan itibaren iki yüzyıl kadar iskân edilmemiştir. Günümüzde Taht-i Süleyman ismiyle bilinen yerleşke, İlhanlı döneminde Sugurluk ismi verilen Taht-i Süleyman, yeniden yerleşime açılmıştır. İlhanlı dönemi kaynaklarında Taht-i Süleyman, Suturlik, Surluk ve Sugurluk olarak adlandırılmıştır. İlhanlı hâkimiyetinde Sugurluk’a İlhanların ve hanedan üyelerinin konakladığı bir av köşkü ve bazı binalar inşa edilmiştir. Özellikle İlhan Abaka zamanından itibaren oldukça etkin bir şekilde kullanılan Sugurluk, devlet işlerinin görüşüldüğü, İlhanlı hanedanının özel hazinelerinin koruma altına alındığı ve devlet adamlarının konakladığı bir yazlık saray yerleşkesi veya av köşkü işlevinde hizmet vermiştir. İlhanlı tarihini ilgilendiren önemli kararların alındığı bir yer olarak çok da bilinmeyen Sugurluk, bir yazlık yerleşke olmanın ötesinde İlhanlılar zamanında önemli bir siyasi mekân durumuna da yükselmiştir. İlhanlı tarihinde önemli bir yere sahip olan Büyük Bulugan Hatun’un ordusu ile konakladığı, Şehzade Gazan’ın çocukluk yıllarının geçtiği, İlhan Argun’un vezaretine Emir Buka ve daha sonra Sa’du’d-devle’yi atadığı önemli olaylara mekân olan fakat İlhanlı tarihi araştırmalarında satır arasında kalan Sugurluk’u çalışmamızda tarihi süreci ile tanıtmayı amaçlamaktayız.

Anahtar Kelimeler

İlhanlılar, Sugurluk, Taht-i Süleyman, Av Köşkü, Tarihî Mekân

Teşekkür

İlginiz için teşekkür ederim.

Kaynakça

• Âbâdânî, A. M. (1376 hş.). Târîh-i Edyân ve Mezâhib-i Cihân (Cilt I-III). İntişârât-i Hür.
• Ahmed b. Hüseyin Kumî. (1358 hş.). Hulâsetu’t-Tevârîh (Tsh. İhsân İşrâkî). İntişârât-i Dânişgâh-i Tahran.
• Ahmed b. Yahya Belâzurî. (1364 hş.). Futûhu’l-Buldân (Çev. Âzertâş Âzernûş). İntişârât-i Surûş.
• Âştiyânî, A. İ. (1374 hş.). Târîh-i Mogûl ve Evâyil-i Eyyâm-i Teymûrî (Cilt I-II). İntişârât-i Nâmek.
• Atwood, C. P. (2004). Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire. Facts on File.
• Âyetî, A. (1346 hş.). Tahrîr-i Târîh-i Vassâf. İntişârât-i Bonyâd-i Ferhengî Îrân.
• Azîzîzelâlî, F., Aynînejâd, H., & Ârifî, P. (1394 hş.). Terh-i Sâmândehî yi Îrân Muhute-i Târîhî Mîrâsî Cihânî Taht-i Süleymân Bâ Revîkerd-i Terrâhî-yi Müseyyir-i Gerdeşgerî. Hemâyiş-i Millî-yi Mimârî ve Şehirsâzî-yi Bûmî, 1-20.
• Berand, R. H. (1380 hş.). Mi‘mârî-yi İslâmî (Çev. Bâkır Ayetullahzâde). Neşr-i Rûzene.
• Beyânî, Ş. (1389 hş.). Mogûlân Hukumet-i Îlhânî der Îrân. İntişârât-i Semt.
• Bikmuhammedpûr, M., & Bâstânî, K. H. (1400 hş.). Taht-i Süleymân der Gozer-i Zamân (Berresî-yi Tehevvulât-i Târîh-i Taht-i Süleymân der Dovre-i İslâmî bâ Etka-i Menâbı’i Târîhî). Pejûheşhâ-yi Ulûm-i Târîhî, 2, 28-29.
• Boyle, J. A. (1972). Sites and Localities Connected with the History of the Mongol Empire. Proceeding of the Second International Congress of Mongolist, 15, 75-79.
• Buell, P. D. (2003). Historical Dictionary of the Mongol World Empire. The Scarecrow Press.
• Ca‘ferî, E. (1385 hş.). Şîz: Tahlîl-i Târîhî ve Kâlbedî ve Berresî-yi İntibâk-i Mekânî Ân Bâ Taht-i Süleymân. Honerhâ-yi Zîbâ, 25, 25-34.
• Christensen, A. (1378 hş.). Îrân der Zamân-i Sâsânîyân (Çev. Reşîd Yâsmî). İntişârât-i Sadâ-yi Mu‘âsır.
• Dopolu, A. P. (1368 hş.). Mi‘mârî-yi İslâmî (Çev. Haşmet Ceznî).
• Durmuşoğlu, K. (2021). Horasan’ın İdarî Bürokrasisinde İlhanlı Şehzâdeleri ve Devlet Adamları (1256-1335). OAD, 4, 81-94.
• Ebî Bekr Kutbî-yi Eherî Necm. (1389 hş.). Tevârîh-i Şeyh Uveys (Tsh. İrec Efşâr). İntişârât-i Sutûde.
• Ebu Dulef. (1354 hş.). Sefernâme-i Ebû Dulef der Îrân (Çev. Seyyîd Eb’u’l-Fazl Tabâtabâî). İntişârât-i Zevâr.
• Ebu Dülef. (2017). İran Seyahatnamesi (Çev. Serdar Gündoğdu). Kronik Yayınları.
• Emânullahî, H. (1394 hş.). Murûrî Ber Pîşine-i Târîhî, Ferhengî ve Pejûheşî-yi Muhûte-i Târîhî Taht-i Süleymân. Faslnâme-i İlmî Fennî Honerî, 69, 3-20.
• Gıyâseddîn b. Humâmuddîn Hüseynî-yi Hândmîr. (1362 hş.). Târîh-i Habîbu’s-Siyer, Cilt IV. İntişârât-i Hayyâm.
• Gubel, R. (1384 hş.). Koll-i Mohrhâ-yi Taht-i Süleymân (Çev. Ferâmerz Necd Semî‘î). İntişârât-i Sâzmân-i Mîrâs-i Ferhengî ve Gerdeşgerî.
• Hâfız Ebrû. (1350 hş.). Zeyl-i Câmi‘u’t-Tevârîh-i Reşîdî (Tsh. Hân Bâbâ Beyânî). İntişârât-i Âsâr-i Millî.
• Hamdullah Müstevfî-yi Kazvînî. (1362 hş.). Nuzhetu’l-Kulûb. İntişârât-i Donyâ-yi Kitâb.
• Hamdullah Müstevfî-yi Kazvînî. (1387 hş.). Târîh-i Guzîde (Haz. Abdulhüseyn Nevâ’î). İntişârât-i Emîr Kebîr.
• Hameneî, S. M. (1380 hş.). Seyr-i Hikmet der Îrân ve Cihân.
• Haydarî, G., & Kasîdiyân, İ. (1383 hş.). Gozâreş-i Mukaddemâtî-yi Berresîhâ-yi Bâstân Zemînşenâhtî der Kısmethâ-yi Travetenî Mıntıka-yi Taht-i Süleymân ber Esâs-i Şevâhid-i Bâstânşenâhti der Evâhir-i Pelistosen. Mecmu‘a-yi Makâlât-i Hemâyeş-i Beyne’l-Milel-i Bâstânşenâsî-yi Îrân, 27, 27-43.
• Hoffmann, G. (1880). Auszüge aus syrischen Akten persischer Märtyer. Leipzig.
• Honda, M. (1978). Throne of Solomon. Celebrating Seventy-seventh Birthday of Dr Ashikaga: Collected Articles on Orientology and Indology. Tokyo, 287-301.
• Howorth, H. H. (1888). History of the Mongol (The Mongol of Persia) (Cilt III).
• Huff, D. (2012). The Ilhanid Palace at Takht-i Sulaiman: Excavation Result. In L. Komaroff (Ed.), Beyond the Legacy of Genghis Khan (ss. 44-110). Brill.
• İbn Belhî. (1385 hş.). Fârsnâme. İntişârât-i Esatir.
• İbn Fakîh Ebubekr Ahmed b. İshâk Hemedânî. (1349 hş.). Muhtasaru’l-Buldân. İntişârât-i Bonyâd-i Ferheng.
• İbn Hurdazbih. (1371 hş.). Mesâlik ve’l-Memâlik (Çev. Sa‘îd Hâkrend). İntişârât-i Mîrâs-i Milel.
• İbn Hurdazbih. (2019). Yollar ve Ülkeler Kitabı el-Mesâlik ve’l-Memâlik (Çev. Murat Ağarı). Ayışığı Kitapları.
• Jackson, P. (2003). The Delhi Sultanate: A Political and Military History. Cambridge University Press.
• Jackson, P. (2018). The Mongols of Central Asia and the Qara’unas. İran, 56, 91-103.
• Jackson, W. (1357 hş.). Sefernâme-i Jaksin (Çev. Menûçehr Emîrî). İntişârât-i Hârezm.
• Jagchid, S., & Hyer, P. (1979). Mongolia’s Culture and Society.
• Kadyânî, A. (1381 hş.). Ferheng-i Câm’i-i Târîh-i Îrân. İntişârât-i Âren.
• Ker Porter, R. (1822). Travels in Georgia, Persia, Armenia, Ancient Babylonia during the Years 1817-1820.
• Keyânî, M. Y. (1379 hş.). Mi‘mârî-yi Îrân der Dovre-i İslâmî. Sâzmân-i İntişârât-i Kutb-i Ulûm-i İnsânî Dânişgâhhâ.
• Kleiss, W. B. (1965). Takht-i Sulieman und Zendan-i Suleiman, Die Grabungen auf dem Zendan-i Suleiman. Archaeologischer Anzeiger, 716-788.
• Mahmûd el-Kaşgârî. (2021). Dîvânu Lugâti’t-Türk (Çev. M. S. Kaçalin). Kabalcı Yayınları.
• Marco Polo. (2003). Dünyanın Hikâye Edilişi. Ötüken Neşriyat.
• Meşkûr, M. (1379 hş.). Târîh-i Şî‘a. İntişârât-i İşrâkî.
• Minorsky, V. F. (1964). Roman and Byzantine Campaigns in Atropatene. İranica.
• Mîr Seyyid Hamîdeddîn Muhammed b. Seyyid Burhâneddîn Hâvendşâh b. Kemâleddîn Mahmûd el-Belhî Mîrhând. (1339 hş.). Târîh-i Ravzatu’s-Safâ (Cilt V). Pîrûz.
• Muhammed b. Muhammed b. Ahmed Tûsî. (1382 hş.). ‘Acâyibu’l-Mahlûkât (Tsh. Menuçehr Sutûde). İntişârât-i İlmî ve Ferhengî.
• Naumann, R. (1386 hş.). Vîrânehâ-yi Tatht-i Süeymân ve Zendân-i Süleymân. (Çev. Ferâmerz Necd Semî‘î). Sâzmân-i Mîrâs-i Ferhengî.
• Özen, F. (2022). İlhanlı Devleti’nin Dağılışı ve Halefi Olan Devletler (1335-1350). Berikan Yayınları.
• Özgüdenli, O. G. (2009). Gâzân Han ve Reformları (1295-1304). Kaknüs Yayınları.
• Pigulevskaya, N. V. (1377 hş.). Şehrhâ-yi Îrân der Rûzgâr-i Pârtiyân ve Sâsânîyân. İntişârât-i İlmî ve Ferhengî.
• Pope, A. U., Crane, M., & Wilber, D. (1937). The Institute’s Survey of Persian Architecture: Preliminary Report on Takht-i Sulayman. Bulletin of the American Institute for Iranian Art and Archaeology, V, 71-105.
• Rawlinson, H. C. (1841a). Notes on a Journey from Tabriz, Through Persian Kurdistan, to the Ruins of Takht-i Suleiman and from Thence by Zenjan and Tarom to Gilan, in October and November 1838. Journal of the Royal Geographical Society of London, 10, 1-64.
• Rawlinson, H. C. (1841b). Memoir on the Site of the Atropatenian Ekbatana. Journal of the Royal Geographical Society of London, 10, 65-158.
• Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî. (1338 hş.). Câmi‘u’t-Tevârîh (Tsh. Behmen Kerîmî). İntişârât-i İkbâl.
• Ruska, J. (1934). Shiz. In Encyclopedia of Islam (Cilt IV, s. 385).
• Schippmann, K. (1971). Die iranischen Feuetheiligtumer.
• Serferâz, A. E. (1347 hş.). Taht-i Süleymân. İntişârât-i Müessese-i Târîh ve Ferheng-i Îrân.
• Sultanzade, H. (1365 hş.). Mukaddemeî ber Târîh-i Şehrneşînî der Îrân. Neşr-i Âbî.
• Sümer, F. (1970). Anadolu’da Moğollar. SAD, 1, 1-147.
• Şihâbüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ali el-Hurendizî ez-Zeyderî en-Nesevî. (1366 hş.). Sîretu’s-Sultân Celâleddîn Mengübirtî (Çev. Muhammed Ali Nâsih). İntişârât-i Sa‘dî.
• Şükûn, Z. (1984). Ferheng-i Ziya (Cilt III). MEB Yayınları.
• Uyar, M. (2013). İlhanlı Devleti’nin Önemli Yaylak ve Kışlakları. Prof. Dr. Erdoğan Merçil’e Armağan (ss. 244-257). Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Uyar, M. (2020). İlhanlı Devleti’nin Askerî Teşkilatı. TTK Yayınları.
• Wilber, D. N. (1346 hş.). Mi‘mârî-yi İslâmî-yi Îrân der Dovre-i İlhânânî (Çev. Abdullah Feryâr). Neşr-i Kitâb.
• Wilber, D. N. (1938). The Parthian Structure of Takht-i Suleman. İranica, 7, 389-410.
• Yahya b. Abdullatîf Kazvînî. (1314 hş.). Lubu’t-Tevârîh. Çâp-i Müessese-i Hâver.
• Yıldırım, N. (2012). İran Mitolojisi. Pinhan Yayınları.
• Yıldırım, N. (2007). İran Edebiyatı. Pinhan Yayınları.
• Zâkirî, M. (1379 hş.). Muğân ve Nakş-i Ânân der Ferheng-i Îrân Zemîn. Ma‘ârif, 3, 95-130.
• Zekeriya b. Muhammed b. Muhammed Kazvînî. (1373 hş.). Âsâru’l-Bilâd ve Ahbâru’l-‘İbâd. İntişârât-i Emîr Kebîr.
• https://www.isna.ir/photo/orumiyeh22878/%D9%85%D8%AC%D9%85%D9%88%D8%B9%D9%87-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%AA%D8%AE%D8%AA%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AA%DA%A9%D8%A7%D8%A8#13
• https://www.isna.ir/photo/orumiyeh22878/%D9%85%D8%AC%D9%85%D9%88%D8%B9%D9%87-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%AA%D8%AE%D8%AA-%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AA%DA%A9%D8%A7%D8%A8#4