Kahvenin Duygusal Yansımaları: Massieu’dan Klasik Türk Şiirine

Yıl 2025, Sayı: 84, 420 - 443, 20.09.2025

İlknur Sisnelioğlu Özer

https://doi.org/10.62425/turcology.1703522

Öz

Kökeni 9. yüzyılda Habeşistan’a dayanan kahve, genel kanıya göre bir keçi çobanının, kahve çekirdeklerini yiyen hayvanlarında gözlemlediği tuhaf hareketleri çevresiyle paylaşması sonucu, zamanla tüm dünyaya yayılmıştır. Kahve Osmanlılar tarafından 15. yüzyılda benimsenmiş; kısa sürede gündelik yaşamın ayrılmaz bir parçası hâline gelerek saraya kadar girmiştir. 17. yüzyılın başlarında ise Avrupa’ya ulaşmış ve Batı edebiyatında egzotik bir öğe olarak özgün bir yer edinmiştir. The earliest known studies on coffee are attributed to Abū Bakr al-Rāzī, Bengiazlah, and Ibn Sīnā.
Latin edebiyatında kahve üzerine yazılmış en dikkat çekici şiirlerden biri Abbé Guillaume Massieu’nun Caffaeum: Carmen adlı didaktik şiiridir. Şiirin Académie des Inscriptions’da okunup beğeni topladığı bilinmektedir. On dokuzuncu yüzyılın ortalarına kadar Caffeum: Carmen, başka antolojilerde ve Fransızca ile İtalyanca çevirilerinde yer almıştır. Bu şiir, kahveyi yoğunlukla yetiştirilmesi, muhafaza edilmesi, hazırlanması, fizyolojik etkileri ve uyarıcılığı yönüyle ele alır. Eser, John T. Gilmore tarafından Coffee: A Poem adıyla İngilizceye çevrilmiştir.
Klasik Türk edebiyatında da kahveye dair pek çok şiir kaleme alınmıştır. Bu gizemli içecek rengi, kokusu, yasaklandığı dönem ve sunum kapları gibi özellikleri bakımından günlük yaşamın bir yansıması olarak klasik Türk şiirinde çok sayıda mecaz ve benzetmeye konu olmuştur. Ancak Osmanlı şairleri, kahveyi yalnızca fiziksel özellikleriyle değil; aşk, özlem, manevi tefekkür ve sosyal etkileşim gibi duygusal ve kültürel boyutlarıyla da işlemişlerdir.
Bu çalışma, Gilmore’un çevirisini kaynak metin olarak kabul ederek Coffee: A Poem’deki ifadelerin klasik Türk şiirindeki karşılıklarını analiz etmektedir. Amaç, kahvenin edebî ve kültürel bir sembol olarak duygularla nasıl ilişkilendirildiğini ve bu ilişkinin Batı ile Osmanlı şiir geleneklerinde nasıl benzerlikler ya da farklılıklar gösterdiğini Massieu’nun şiirini merkeze alarak ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Duygular , Didaktik Şiir , Latin Edebiyatı , Klasik Türk Edebiyatı , Kahve , Massieu.

Emotional Reflections of Coffee: From Massieu to Classical Turkish Poetry

Öz

Coffee, which originated in Abyssinia in the 9th century, gradually spread across the world following a goatherd’s seen of the energizing effects on his animals after they consumed coffee berries. By the 15th century, the Ottomans had adopted coffee into daily life, and this mysterious beverage eventually entered the palace. In the early 17th century, it reached Europe and acquired a distinctive place in Western literature as an exotic element. The earliest known studies on coffee are attributed to Abū Bakr al-Rāzī, Bengiazlah, and Ibn Sīnā.
One of the most notable poems dedicated to coffee in Latin literature is Abbé Guillaume Massieu’s Caffaeum: Carmen. It is known that the poem was read and well received at the Académie des Inscriptions. Until the mid-nineteenth century, Caffeum: Carmen appeared in several other anthologies and in translations into French and Italian.His poem focuses on various aspects of coffee such as its cultivation, storage, preparation, physiological effects, and stimulating qualities. The work was later translated into English by John T. Gilmore under the title Coffee: A Poem.
In classical Turkish literature, numerous poems were also written about coffee during the same period. Coffee, with its color, aroma, the period in which it was banned, and its vessels of presentation became the subject of numerous metaphors and similes in classical Turkish poetry as a reflection of daily life. The incorporation of coffee into Ottoman poetry can be regarded as contemporaneous with its integration into Ottoman society. Ottoman poets approached coffee not only in terms of its physical characteristics but also through its emotional and cultural dimensions—associating it with love, longing, spiritual contemplation, and social interaction.
This study takes Gilmore’s translation as its source text and analyzes the expressions in Coffee: A Poem in comparison with their counterparts in classical Turkish poetry. The aim is to explore how coffee, as a literary and cultural symbol, is associated with emotional meaning, and to examine how these associations manifest similarly or differently across Western and Ottoman poetic traditions, with Massieu’s poem at the center of this comparative inquiry.

Anahtar Kelimeler

Emotions , Didactic Poetry , Latin Literature , Classical Turkish Literature , Coffee , Massieu.

Kaynakça

• Açıkgöz, N. (1999). Kahvenâme. Akçağ Yayınları.
• Ahmed b. Hanbel. (1313). el-Müsned (Vol.I-VI).
• Ahmed Nâmî. Ahmed Nâmî Dîvânı (A. Yenikale, Ed.). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Arslan, M. (2004). Antepli Aynî Dîvânı. Kitabevi Yayınları.
• Ayalp, N. (2011). Geleneksel Türk Kahvehânesinin İç Mekânları. In E. G. Naskali (Ed.). Türk Kahvesi Kitabı (pp. 309-326). Kitabevi Yayınları.
• Ayyıldız, E. (2021). The etymology of the coffee and its reflections in Arabic literature. In S. Karakundakoğlu (Ed.), International Anatolian Conference on Coffee & Cocoa, 3–5 December 2021 (p. 61). Iksad Global Publications.
• Bâkî. (n.d.). Bâkî Dîvânı (S. Küçük, Ed.). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Bilkan, A. F. (1993). Nâbî’nin Türkçe Dîvânı (Publication No. 36425) [Doctoral dissertation, Gazi University]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Bostan, İ. (2001). Kahve. In Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Vol. 24, pp. 202-205). Türkiye Diyanet Vakfı. https://islamansiklopedisi.org.tr/kahve
• Buyruk, İ. E. (2015). Bağdatlı Rūhî Dîvânı’nda sosyal hayat (Publication No. 422528) [Doctoral dissertation, Selçuk University]. YÖK Tez Merkezi.
• Cadet-de-Vaux, A.-A. (1807). Dissertation sur le café; son historique, ses propriétés.
• Çalışıcı Pala, İ. (2011). Osmanlı dönemi saray mutfağında kahve sunumunda kullanılan pişmiş toprak formlar. In E. G. Naskali (Ed.), Türk Kahvesi Kitabı (pp. 373–406). Kitabevi Yayınları.
• Çukurlu, T. (2021). Kahvenâme Şiirlerine Ek: Derviş Hilmî’nin Kahve Redifli Şiiri. Edebi Eleştiri Dergisi, 5(1), 233-243. https://doi.org/10.31465/eeder.853353
• Dilçin, C. (2004). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. TDK Yayınları.
• Durmaz, G. (2010). Examining coffee and coffee houses in the divan poetry. U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19, 253–267.
• Ebubekir, K. (2017). Kânî Dîvânı. (İ. Yazar, Ed.). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Eliaçık, M. (2020). Bostanzade Muhammed Efendi’nin Manzum Kahve Fetvasi -Tenkitli Metin-. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9(4), 1442-1453.
• Ellis, M. (2004) The Coffee-House: A Cultural History. Orion Publishing.
• Erdoğan, M. (2008). Kabûlî İbrahim Efendi, hayatı, edebî kişiliği ve Dîvânı (inceleme-tenkitli metin-dizin) (Publication No. 218953) [Doctoral dissertation, Gazi University]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Gelibolulu Mustafa Âlî. (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı (İ. H. Aksoyak, Ed.). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Gros de Boze, C. (1740). Éloge de M. l'abbé Massieu. In Histoire de l'Académie royale des inscriptions et belles-lettres depuis son établissement, avec les éloges des académiciens morts depuis son renouvellement (Vol. 2, pp. 307–325). Hippolyte-Louis Guerin.
• Hattox, R. S. (1985). Coffee and Coffeehouses: The Origins of a Social Beverage in the Medieval Near East. University of Washington Press.
• Karacan, T. (1981). XVII. yüzyıl şairlerimizden Sâbit ve edisyon kritikli divan metni (Publication No. 367235) [Doctoral dissertation, Atatürk University]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Kol, M. K. (2018). Klâsik Türk Şiirinde Kahvenin Edebi Serüvenine Dair. TÜRÜK Uluslararası Dil Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, 1(13), 346-355.
• Kuzubaş, M. (2009). Sâkînâme (Nev’îzâde Atâyî). Etüt Yayınları.
• Massieu, G. (2019). Coffee: A poem (J. T. Gilmore, Trans.). ARC Publications.
• Nağzî. (2014). Münâzara-i Kahve vü Bâde (H. Şener, Ed.). Grafiker Yayınları.
• Nedîm. (2017). Dîvân (M. Macit, Ed.). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Nev’î. (1977). Dîvân – tenkidli basım (M. Tulum & M. A. Tanyeri, Eds.). Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Nev’î-zâde Atâyî. (2017). Dîvân (S. Karaköse, Ed.). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Ocak, A. Y. (1988). Âb-ı hayât. In Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Vol. 29, pp. 1–3). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Özkaymak, B., & Baş, A. (2024). 17–18. yüzyıl Avrupa resim sanatında Türk imgesi olarak kahve. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 61, 411–437. https://doi.org/10.21563/sutad.1474549
• Özmen, V. (2017). Derzizâde Ulvî Dîvânı’nın tahlili (Publication No. 460646) [Doctoral dissertation, Sakarya University]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Savaş Işıkhan, S. (2011). Türk kahvesi geleneği ve kahve fincanı. In E. G. Naskali (Ed.), Türk Kahvesi Kitabı (pp. 407–422). Kitabevi Yayınları.
• Schivelbusch, W. (2012). Keyif verici maddelerin tarihi (Z. A. Yılmazer, Trans.). Genesis Book.
• Şemseddin Sâmî. (2009). Kâmus-ı Türkî. Çağrı Yayınları.
• Şentürk, A. A. (2025). Osmanlı Şiiri Klavuzu 8. DBY Yayınları.
• Şeyhülislam Yahya. (n.d.). Şeyhülislam Yahyâ Dîvânı (H. Kavruk, Ed.). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Tietze, A. (2016). Tarihî ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugati IV. TÜBA Yayınları.
• Timur Ağıldere, S. (2019). The coffee and coffee shop culture in Istanbul and Algiers as seen by European travellers (17th–20th centuries). Milli Folklor, 16(122), 14–28.
• Tosun, N. (2013). Veysel Karanî. In Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Vol. 43, pp. 74–75). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Türk Dil Kurumu. (n.d.). TDK sözlük. Retrieved [1 September 2024], from https://sozluk.gov.tr/
• Ukers, W. H. (1935). All About Coffee. The Tea & Coffee Treda Journal Company.
• Weinberg, B. A., & Bealer, B. K. (2002). The world of caffeine: The science and culture of the world’s most popular drug. Routledge.
• Yalap, H. (2017). Klasik Türk Edebiyatı Işığında Edebiyat ve Kültür Tarihimizde Kahve ve Kahvehaneler. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(3), 1907-1930. https://doi.org/10.15869/itobiad.334975
• Yaman, M. T. (2004). Türkiye’de kahve ve kahvehâneler. In F. Tığlı (Ed.), Ehl-i Keyfin Kitabı (pp. 3-30). Kitabevi Yayınları.
• Yiğit, İ. (2009). Sebe. In Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Vol. 36, pp. 241–243). Türkiye Diyanet Vakfı.