Facebook as a Virtual Cemetery and a Place of Mourning

Yıl 2025, Sayı: 48, 41 - 63, 26.12.2025

Muhammet Ali Özdoğan

https://doi.org/10.17829/turcom.1613466

Öz

Facebook is one of the most popular social media platforms in Türkiye. Users often share obituaries of their deceased loved ones on Facebook. The platform also plays a prominent role in one’s grieving, serving as a space where people express their sorrow and mourn the departed. This research focuses on how the online identities of the deceased are preserved and examines Facebook’s role in alleviating grief among individuals aged 65 and older after the loss of a relative or friend. Building on these concerns, the paper seeks to explore how the relation between Facebook and the concept of death is manifested in the lives of social media users aged 65 and older who identify themselves as religious and conservative. For this purpose, participants’ online social behaviors were subjected to cyber–ethnographic observation. We held in–depth and focus group interviews with 32 Facebook users. Based on the key insights derived, our findings demonstrated that Facebook serves a significant platform in sharing obituaries and acts as a virtual space where grief is expressed and memories of the deceased are preserved. To our knowledge, no prior research has addressed the relation between Facebook and death among individuals aged 65 and older. The present study endeavors to make a meaningful contribution to the extant literature by examining the phenomenon of the sharing of obituaries and mourning practices among individuals aged 65 and over on social media platforms.

Anahtar Kelimeler

Elderly , Social Media , Facebook , Obituary , Mourning

Sanal Bir Mezarlık ve Yas Mekânı Olarak Facebook

Öz

Facebook, Türkiye’de kullanıcıların en çok rağbet ettiği sosyal medya platformlarından birisidir. Kullanıcılar, ölen yakınlarının ölüm ilanını Facebook’tan duyurmaktadır. Vefat eden kişilerin acısının yaşanması, yasının tutulmasında da Facebook ön plana çıkmaktadır. Araştırma ölen kişilerin çevrim içi kimliğinin nasıl yaşatıldığı, 65 yaş üzeri bireylerin bir yakınının veya arkadaşının vefatı sonrasında acının hafifletilmesinde Facebook’un nasıl bir konuma sahip olduğu sorularına odaklanmaktadır. Bu sorulardan yola çıkılarak makalede sosyal medya kullanıcısı kendini dindar ve muhafazakâr olarak niteleyen 65 yaş ve üzeri bireylerin dünyasında Facebook ve ölüm olgusu ilişkisinin betimlenmesi amaçlanmaktadır. Bu maksatla örneklem alanımıza giren kişilerin sosyal ağ hareketleri siber etnografik gözleme tabi tutulmuş, 8 kişilik odak grup görüşmesi dahil 32 Facebook kullanıcısıyla derinlemesine mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Elde edilen verilerden hareketle soyutlamalar yapılmış, Facebook’un bireylerin vefat ilanlarında önemli bir işleve sahip olduğu, ölenlerin acısının yaşandığı, anısının yaşatıldığı bir mekân olduğu saptanmıştır. Altmış beş yaş ve üzeri bireylerde Facebook ve ölüm ilişkisini konu edinen bir araştırmaya rastlanmamıştır. Bu çalışma, sosyal medyanın 65 yaş ve üzeri bireylerin hayatında ölüm ilanı paylaşımı ve yas tutma pratiklerini birlikte ele alması açısından mevcut literatüre katkı sağlamayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yaşlılık , Sosyal Medya , Facebook , Ölüm İlanı , Yas Tutmak

Etik Beyan

Bu çalışma için etik kurul onayı alınmış, araştırma sürecinde ve sonrasında etik kurallara uyulmuştur.

Kaynakça

• Akçay, C. (2011). Yaşlılık kavramlar ve kuramlar. Kriter Yayınları.
• Aries, P. (2020). Batı’da ölümün tarihi (I. Gürbüz, Çev.). Everest Yayınları.
• Atchley, R. C. (1989). A continuity theory of normal aging. The Gerontologist, 29(2), 183–190. https://doi.org/10.1093/geront/29.2.183
• Bauman, Z. (2000). Ölümlülük ölümsüzlük ve diğer hayat stratejileri (N. Demirdöven, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Berger, P. L. & Luckmann, T. (2022). Modernite, çoğulculuk ve anlam krizi: Modern insanın yönelimi (M. D. Dereli, Çev.). Albaraka Yayınları.
• Bernard, H. R. (2013). Social research methods: Qualitative and quantitative approaches. SAGE.
• Bildik, T. (2013). Ölüm, kayıp, yas ve patolojik yas. Ege Tıp Dergisi, 52(4), 223–229.
• Bokor, T. (2021). Dijital beşikten sanal mezara gerçek–sanal dünyadaki etik sorunlar (H. Aydoğan, Çev.). ViraVerita E–Dergi, 14, 157–166.
• Borkovich, D. (2022). Digital ethnography: A disruptive qualitative approach to inquiry. Issues in Information Systems, 23, 119–134. https://doi.org/10.48009/4_iis_2022_111
• Bouc, A., Han, S.–H. & Pennington, N. (2016). “Why are they commenting on his page?”: Using Facebook profile pages to continue connections with the deceased. Computers in Human Behavior, 62, 635–643. https://doi.org/10.1016/j.chb.2016.04.027
• Brubaker, J. R., Hayes, G. R. & Dourish, P. (2013). Beyond the grave: Facebook as a site for the expansion of death and mourning. The Information Society, 29(3), 152–163. https://doi.org/10.1080/01972243.2013.777300
• Christensen, D. R., Hård af Segerstad, Y., Kasperowski, D. & Sandvik, K. (2017). Bereaved parents’ online grief communities: De–tabooing practices or relation–building grief–ghettos? Journal of Broadcasting & Electronic Media, 61(1), 58–72. https://doi.org/10.1080/08838151.2016.1273929
• Creswell, J. W. & Miller, D. L. (2000). Determining validity in qualitative inquiry. Theory Into Practice, 39(3), 124–130. https://doi.org/10.1207/s15430421tip3903_2
• Creswell, J. W. (2007). Qualitative inquiry and research design. SAGE.
• Çelik, C. (2018). Şehir ve makber. Düşünen Şehir Dergisi, 5, 14–23.
• Çınar, R. (2022). Sosyo–dini bir gösterge olarak ölüm ilanlarının dijital dönüşümü. İ. Çağcıoğlu & F. Çapçıoğlu (Ed.), Medya ve din içinde (ss. 153–180). Kriter Yayınları.
• Dahlberg, L., McKee, K. J., Frank, A. & Naseer, M. (2022). A systematic review of longitudinal risk factors for loneliness in older adults. Aging & Mental Health, 26(2), 225–249. https://doi.org/10.1080/13607863.2021.1876638
• Egnoto, M. J., Sirianni, J. M., Ortega, C. R. & Stefanone, M. (2014). Death on the digital landscape: A preliminary investigation into the grief process and motivations behind participation in the online memoriam. Omega, 69(3), 283–304. https://doi.org/10.2190/OM.69.3.d
• Erbuğ, E. (2021). Ölüm sosyolojisi: Geleneksel ve modern toplumda ölümün toplumsal anlamları. Toplum ve Kültür Araştırmaları Dergisi, (8), 46–61. https://doi.org/10.48131/jscs.1005591
• Ergin, M. (2012). Religiosity and the construction of death in Turkish death announcements, 1970–2009. Death Studies, 36(3), 270–291. https://doi.org/10.1080/07481187.2011.553339
• Frankl, V. E. (2019). İnsanın anlam arayışı. Okuyan Us Yayınları.
• Gadamer, H. G. (2002). Ölüm tecrübesi (A. R. Aydın, Çev.). Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2(1), 105–112.
• Gamba, F. (2018). Coping with loss: Mapping digital rituals for the expression of grief. Health Communication, 33(1), 78–84. https://doi.org/10.1080/10410236.2016.1242038
• Giddens, A. (2012). Sosyoloji (A. Sönmez, Çev.). Kırmızı Yayınları.
• Gouldner, A. W. (1970). The coming crisis of Western sociology. Basic Books.
• Hajek, A., & König, H. H. (2021). Social isolation and loneliness of older adults in times of the COVID–19 pandemic: Can use of online social media sites and video chats assist in mitigating social isolation and loneliness? Gerontology, 67(1), 121–124. https://doi.org/10.1159/000512793
• Harbinja, E., Morse, T. & Edwards, L. (t.y.). Digital remains and post–mortem privacy in the UK: What do users want? International Review of Law, Computers & Technology, 0(0), 1–24. https://doi.org/10.1080/13600869.2025.2506164
• Hartig, J. & Viola, J. (2016). Online grief support communities: Therapeutic benefits of membership. OMEGA – Journal of Death and Dying, 73(1), 29–41. https://doi.org/10.1177/0030222815575698
• Karadon, D. (2019). Dijital dünyada anmalar ve yas tutma: Bağlantılar ve etkileşimler için alternatif bir alan olarak Facebook (Yayın No. 582313) [Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Keeley–Browne, E. (2011). Cyber–ethnography: The emerging research approach for 21st century research investigation. G. Kurubacak & T. V. Yüzer (Ed.), Handbook of research on transformative online education and liberation: Models for social equality içinde (ss. 330–338). IGI Global Scientific Publishing. https://doi.org/10.4018/978-1-60960-046-4
• Kern, R., Forman, A. E. & Gil–Egui, G. (2013). R.I.P.: Remain in perpetuity. Facebook memorial pages. Telematics and Informatics, 30(1), 2–10. https://doi.org/10.1016/j.tele.2012.03.002
• Leist, A. K. (2013). Social media use of older adults: A mini–review. Gerontology, 59(4), 378–384. https://doi.org/10.1159/000346818
• Lingel, J. (2013). The digital remains: Social media and practices of online grief. The Information Society, 29(3), 190–195. https://doi.org/10.1080/01972243.2013.777311
• Merriam, S. B. (1995). What can you tell from an n of 1?: Issues of validity and reliability in qualitative research. PAACE Journal of Lifelong Learning, 4, 51–60.
• Miles, M. B. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook (2. baskı). SAGE.
• Morgan, L. A. & Kunkel, S. R. (2007). Aging society and life course (5. baskı). Springer Publishing Company.
• Murrell, A. J., Jamie, K. & Penfold Mounce, R. (2023). ‘It was the easiest way to kind of announce it’: Exploring death announcements on social media through a dramaturgical lens. Mortality, 28(3), 411–428. https://doi.org/10.1080/13576275.2021.1946496
• Öhman, C. J. & Watson, D. (2019). Are the dead taking over Facebook? A Big Data approach to the future of death online. Big Data & Society, 6(1), 1–13. https://doi.org/10.1177/2053951719842540
• Özdoğan, M. A. & Karslı, B. (2023). Muhafazakâr–dindar yaşlıların anlam arayışında yeni bir mekân: Sosyal medya. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 23(1), 253–280. https://doi.org/10.33415/daad.1211942
• Özoran, B. A. & Kılıç, N. P. (2018, Mart, 15–16). Sanal Mezarlık’tan Mytrustedwill’e ölümün değişen yüzü [Sempozyum Bildirisi]. Dönüşen dünyada iletişimin rolü (Uluslararası Sempozyum Bildiriler Kitabı). Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi (UKÜ) & İletişim Araştırmaları Derneği (İLAD), Lefkoşa, KKTC.
• Phillips, J. B. (2007). The changing presentation of death in the obituary, 1899–1999. Omega, 55(4), 325–346. https://doi.org/10.2190/OM.55.4.g
• Rossetto, K. R., Lannutti, P. J. & Strauman, E. C. (2015). Death on facebook: Examining the roles of social media communication for the bereaved. Journal of Social and Personal Relationships, 32(7), 974–994. https://doi.org/10.1177/0265407514555272
• Rylands, D. & Van Belle, J.–P. (2017). The Impact of Facebook on the quality of life of senior citizens in Cape Town. J. Choudrie, M. S. Islam, F. Wahid, J. M. Bass, & J. E. Priyatma (Ed.), Information and communication technologies for development içinde (ss. 740–752). Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-319-59111-7_60
• Sağır, A. & Canayaz, M. (2024). Bir ölüm sosyolojisi çalışması: Sosyal medyada ölüme yüklenen anlamlar. Kesit Akademi Dergisi, 8(31), 319–349. https://doi.org/10.29228/kesit.57815
• Seven, R. (2023). Neden yas tutarız? Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 57, 33–51. https://doi.org/10.21054/deuifd.1239443
• Sixsmith, A., Horst, B. R., Simeonov, D. & Mihailidis, A. (2022). Older people’s use of digital technology during the COVID–19 pandemic. Bulletin of Science, Technology & Society, 42(1–2), 19–24. https://doi.org/10.1177/02704676221094731
• TÜİK Kurumsal. (2024, Mart). İstatistiklerle yaşlılar. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=%C4%B0statistiklerle-Ya%C5%9Fl%C4%B1lar-2023-53710&dil=1
• Valentine, C. (2006). Academic constructions of bereavement. Mortality, 11(1), 57–78. https://doi.org/10.1080/13576270500439274
• van der Houwen, K., Stroebe, M., Schut, H., Stroebe, W. & van den Bout, J. (2010). Online mutual support in bereavement: An empirical examination. Computers in Human Behavior, 26(6), 1519–1525. https://doi.org/10.1016/j.chb.2010.05.019
• Walter, T. (2015). New mourners, old mourners: Online memorial culture as a chapter in the history of mourning. New Review of Hypermedia and Multimedia, 21(1–2), 10–24. https://doi.org/10.1080/13614568.2014.983555
• We Are Social. (2024, Temmuz 31). Digital 2024: 5 billion social media users –. Digital 2024: 5 billion social media users. https://wearesocial.com/id/blog/2024/01/digital-2024-5-billion-social-media-users/