The Period of Malik al-Muiz Ismail, Ayyubid Sultan of Yemen

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 1, 93 - 119, 30.06.2025

Murat Serdar , Mustafa Güneş

https://doi.org/10.71138/turkav.1623607

Öz

The Ayyubid State, which ruled over a vast region including Egypt, Syria, Palestine, Yemen, Hejaz, and Northern Iraq between 1169 and 1260, holds a significant place in Islamic history. The Ayyubid rule over Yemen began with the expedition of Salah al-Din Ayyubi’s brother, Turanshah, to the region in 569 AH / 1174 CE. With this expedition, the Ayyubids encountered various sectarian and political forces in Yemen. Their efforts to establish authority in the region were continuously challenged due to the resistance from different groups and ongoing internal conflicts. This study examines the Ayyubid struggle for dominance in Yemen during the era of al-Muizz Ismail, their relations with local rulers, and the difficulties faced during this period. Additionally, it analyzes the political and military activities of the Ayyubid State in Yemen during the reign of al-Muizz Ismail, highlighting the administrative weaknesses and uprisings, and evaluates the impact of these events on Ayyubid governance.

Anahtar Kelimeler

Yemen , Yemeni Ayyubids , al-Muizz Ismail , Administration.

Yemen Eyyûbî Sultanı Melik el-Muiz İsmail’in Dönemi

Öz

Eyyûbî devleti, 1169-1260 yılları arasında Mısır, Suriye, Filistin, Yemen, Hicaz ve Irak’ın kuzeyi gibi geniş bir bölgede hüküm sürmüş, döneminde önemli bir siyasi aktör olmuştur. Bu dönemde Yemen’de ise Hâricî Benî Mehdi devleti ortaya çıkmış, Eyyûbîler ve Abbasîler, Benî Mehdi'nin Yemen topraklarındaki faaliyetlerinden haberdar olmuşlar, bölgede artan (kendilerine karşı) bu tehdidin varlığını görmüşlerdir. Benî Mehdi tehdidi, Yemen'e sınır olan mukaddes beldelere de (Mekke ve Medine'ye de) ulaşma potansiyeli taşıyordu. Ayrıca Yemen, Fatımîlerin nüfuzunun olduğu bir yerdi. Eyyûbîler, Fatımî devletini yıkmış, bu devletin nüfuzuna da varis olarak Yemen'e de dikkat kesilmişlerdir. Bu dikkat neticesinde, Yemen üzerindeki Eyyûbî hakimiyeti, Selâhaddin Eyyûbî’nin kardeşi Turanşah'ın bölgeye 569/1174’te gerçekleştirdiği seferle başlamıştır. Yemen, bu vakit, çeşitli mezheplerin etkisi altında, siyasi olarak çatışma içinde olan küçük devletler arasında bölünmüştü. Örneğin, Benî Mehdi Hâricî bir devletti, Mihlâf-ı Süleymânî bölgesinin sahipleri Sünni, Aden ve San‘a'nın yöneticileri ise İsmâilî idi. Benî Mehdi, diğer küçük devletçiklerle sürekli bir çatışma halindeydi. Bu mezhepsel bölünme, Yemen’in siyasi karmaşasını daha da derinleştiriyordu. Yemen’in Sünnîleri ise Eyyûbîler’e bu askerî harekâtta destek verdiler. Bu seferle birlikte Eyyûbîler, Yemen’de farklı mezhepsel ve politik güçlerle karşı karşıya kalsalarda Yemen’de hâkim güç olmuşlardır. Benî Mehdi tehdidi de ortadan kaldırılmıştır. Ancak Eyyûbîler’in bölgede otorite kurma çabaları, farklı grupların direnişi ve iç çekişmeler nedeniyle sürekli zorluklarla karşılaşmıştır. Turanşah'dan sonra Tuğtekin, Yemen'deki Eyyûbî idaresini ele almış, Yemen'in tamamına hâkim olmuştur. Tuğtekin'in ölümünden sonra oğlu el-Muiz İsmâil, Yemen Eyyûbîleri’nin başına geçmiştir. Bu çalışmada, el-Muiz İsmâil döneminde, Eyyûbî devletinin Zeydiler’e, Benî Hatim’e karşı hâkimiyet mücadelesi ele alınmıştır.
Ayrıca yine bu çalışmada, el-Muiz İsmâil’e karşı bayrak açan Eyyûbî komutanları ile el-Muiz İsmâil’in mücadelesi, bu komutanların Zeydi İmam Abdullah b. Hamza ile ilişkileri, el-Muiz’in kişiliği, bu süreçte yönetimdeki zafiyetleri ve bu zafiyet neticesi ortaya çıkan isyanlar neticesinde karşılaşılan zorluklar incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yemen , Yemen Eyyûbîleri , el-Muiz İsmail , Yönetim.

Kaynakça

• ABDUL’ÂL, Ahmed Muhammed. el-Eyyübiyyûn fil-Yemen, el-Heyetü'l-Misriyyeti'l-Amme li'l-Kitâb, İskenderiye, 1980.
• BÂ MAHREME, Ebu Muhammed Abdullah et-Tayyib bin Abdullah bin Ahmed. Târîhu Sağri 'Aden, Mektebe Medbulî, Kahire 1991.
• BASUĞUY, Bedrettin, Yemen Eyyûbîleri, Turanşah ve Tuğtekin Dönemleri, İlahiyat Yayınları, Ankara 2021.
• BEYDAVİ, Kâdı, Tevali-ül Envar, Kelam Metafiziği, Türkiye Yazma Eserler Kurumu, İstanbul 2014.
• EBU ŞAME, Şihabettin Ebu Muhammed Abdurrahman el-Makdisi. Kitab-ı Ravzateyn, Fi Ahbar’id-Devleteyn, thk. İbrahim Zeybek, Müesseset’ur-Risale, Beyrut 1997.
• EL-FERAH, Muhammed Hasan. el-Yemen fi tarih-i İbn’ül-Haldun Kitab-ül İber ve Divan-ül Müpbteda vel Haber, Yemen Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı, San‘a 2001.
• HAZRECÎ, Ali b. Hasan. el-ʿAscedü’l-mesbûk fî men tevelle’l-Yemen mine’l-mülûk, Daru’l-Fikr, Dımaşk 1981.
• İBN ABDULMECİD, Tarihu’l-Yemen el-Müsemma Behçetü'z Zaman, fi Tarihu’l-Yemen, thk. Mustafa Hicazi, Darül Kelime, San‘a 1985.
• İBN FAZLULLAH, El-Ömerî, Ahmed b. Yahyâ b. Fadlullah el-Kureşî el-Adavî el-Ömerî Şihâbüddîn. Mesâlikü'l-Ebsâr fî Memâlikü'l-Emsâr, Nâşir: el-Mecmai’s-Sekâfî, Abu Dabi 2002.
• İBN HALDÛN, Abdurrahman bin Haldun. Kitâbü’l-ʿİber ve Divan al-Mubtada' ve'l-Haber fi Tarih il-Arab ve'l-Berber ve men 'Asarahum min Zevi'ş-Şa'n il-Akbar, Daru’l-Fikr, Beyrut 2000.
• İBN HÂTİM, el-Emir Bedreddin Muhammed Muhammed b. Hâtim el-Hemdânî. Kitâbü’s-Simṭı’l-Ġāli’s̱-S̱emen fî Aḫbâri’l-Mülûk mine’l-Ġuz bi’l-Yemen, Tahkik; Riks Simes, Britanya/ Cambridge 1973.
• İBN KESÎR , Ebû'l-Fidâ İsmâil b. Ömer b. Kesîr el-Kureşî el-Basrî sümme'd-Dımaşkî. el-Bidâye ve'n-Nihâye, Dârü'l-Fikr, Beyrut 1986.
• İBN ŞEMAİLÜ’L-KATÎ, Safiyüddin Abdülmü'min bin Abdullah. Merasid’ul-Ittıla’ala esmai’l-Emkine ve’l-Buka, Dar’ul -Ceyl, Beyrut 1412.
• İBN ŞEDDAD, Ebu'l-Mehâsin Bahâeddin, en-Nevâdir’ül-Sultaniye ve’l-Mehâsin’ül-Yusufiye, Mektebet’ül-Hanci, thk. Cemalettin eş-Şeyyal, Kahire 1964.
• İBN VÂSIL , Ebu Abdullah Cemaleddin Muhammed b. Salim. Müferricü'l-Kurûb fî Ahbâri Benî Eyyûb, Neşr. Cemalüddîn eş-Şeyyâl, Dar’ul-Fikr’il-Arabi, Kahire 1960.
• İBNÜ’D DEYBA’, Ebi Abdurrahmân b. Alî eş-Şeybânî eş-Şâfiî ez-Zebîdî. Ḳurretü’l-ʿuyûn fî Aḫbâri’l-Yemeni’l-Meymûn, thk. Muhammed b. Ali el-Ekva, Mektebetü’l-İrşad, San’a 2006.
• İBNÜ’L ESÎR, İslam Tarihi el-Kamil fi’t-Tarih Tercümesi, Çeviri Abdülkerim Özaydın, Bahar Yayınları, İstanbul 1987.
• EL-KEBSİ, Muhammed. el-Letaif’üs-Seniyye fi Ahbar-ı Memalik-ül-Yemeniyye, thk. Halid Eba Zeyd el-Ezrai, el-Mektebet’ül-Ceyl’ül-Cedid, San‘a 2005.
• MAKRÎZÎ, Ebû Muhammed (Ebü’l-Abbâs). el-Mevâʿiẓ ve’l-İʿtibâr bi-(fî) Ẕikri’l-Ḫıṭaṭ ve’l- Âs̱âr, Daru’l-Kütübü’l-İlmiye, Beyrut 1997.
• SARIÇAM, İbrahim ve ÖZ, Mustafa. “HÂŞİM (Benî Hâşim)”, C. 16, TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1996, S. 403-405.
• ES-SURÛRÎ, Abdullah Muhammed, Hayat’us-Siyasiye ve Mezahir-ül Hadaratü'l-Yemen, Fi Ahdil-Düveylâti'l-Müstakille min Sene 429-626, Milâdî 1037-1228, Camiatü’s-San‘a, San‘a 1997.
• SÜMER, Faruk. “Oğuzlar”, C. 33, TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2007, s. 325-330.
• ŞEŞEN, Ramazan, Eyyûbîler 1169-1260, İSAM Yayınları, Ankara 2012.
• TAFTAZANİ, Sa’düddin. Şerhul Akaidi Nesefi, Yasin Yaynevi, İstanbul 2012.
• ET-TİKRÎTÎ, Mahmûd Yâsîn. El-Eyyûbiyyûn fî’l-Yemen Târîhuhum es-Siyâsî, 569 – 626/1174 – 1226, Mecelletu Âdâbu'r-Râfideyn, Camiatu’l-Musul, Külliyetü’l-Âdab, Musul 2007.
• TOMAR, Cengiz. “Yemen (Osmanlılara kadar)”, C. 43, TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2013, ss. 401-406, s. 405.
• YAHYA b. HÜSEYİN, Yahya b. Hüseyin b. el-Kâsım b. Muhammed b. Ali (1100/1689), Gâyetü’l-Emânî fî Ahbâri’l-Katri’l-Yemânî, thk. Saîd Abdulfettâh Âsûr, Kahire 1968.
• ZİRİKLÎ, Hayreddin. Kitab’ül-Aʿlâm’ül-Ziriklî, Daru’l-İlim lil-Melâyin, Beyrut 2002.