Portrait of a Traitor: Caesar John Doukas

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 1, 61 - 92, 30.06.2025

Mehmet Yağcı

https://doi.org/10.71138/turkav.1668057

Öz

The Byzantine Empire fell into great instability in the second half of the XIth century, following the fall of the Macedonian Dynasty (867-1056). During this period, many of Byzantium’s mighty families rebelled to become the founders of a new dynasty. These struggles for power led to major weaknesses in the Empire’s border defences. John Doukas was the most important kingmaker in the second half of the XIth century, a period of some turning points for the Empire. From 1057 to the end of the 1080s, John stood out as a decisive figure in Imperial politics.
John Doukas was honoured with the title of Caesar by his older brother Constantine X (1059-1067). The title of Caesar made John an important centre of power in the ensuing struggles. As the most senior member of the Doukas family, John patronised Empress Eudokia and her son Michael after the death of Constantine X. When Eudokia was unable to resist the Turkish raids that posed a great threat in Anatolia during these years, she married Romanos Diogenes and put him on the throne. However, when Romanos IV (1068-1071) did not respect the suzerainty of Eudokia and her son Michael, John intervened. John and his son Andronikos put their treasonous plan into practice during the Battle of Malazgirt and caused Romanos IV to be captured by Sultan Alp Arslan. This was a very important turning point that changed the nature of Byzantine-Seljuk relations and caused the Empire to lose Anatolia.
Having eliminated Romanos IV, Caesar John Doukas placed his nephew Michael VII (1071-1077) on the throne. However, he soon fell out of favour with Michael VII and was sent on a suicide mission against the Norman rebel Rouselios. On this mission, John was defeated and captured by Rouselios. As a result, he was proclaimed Emperor as Rouselios’ puppet. This betrayal was another turning point that led Michael VII to use the Turks in Byzantine internal struggles and to the acceleration of Turkish conquests in Anatolia. Even after Michael VII was deposed, John played a role in various plots and internal conflicts in order to keep the Doukas family in power. As a result, John put the interests of the Doukas family ahead of the interests of the Empire, causing irrecoverable losses. This study focuses on the activities of John in the second half of the XI century and his role in the disasters the Empire suffered.

Anahtar Kelimeler

Ioannes Doukas , John Doukas , Doukas family , Byzantine Empire , Turks

Bir Hainin Portresi: Kaisar Ioannes Doukas

Öz

Bizans İmparatorluğu, Makedon Hanedanı’nın (867-1056) ortadan kalkmasının ardından, XI. yüzyılın ikinci yarısında ciddi istikrarsızlık içine düşmüştür. Bu süreçte, Bizans’ın kudretli ailelerinin pek çoğu yeni bir hanedanın kurucusu olmak amacıyla isyan etmiştir. Bu iktidar mücadeleleri İmparatorluğun sınır savunmasında büyük zafiyetlere sebep olmuştur. Ioannes Doukas, İmparatorluk açısından bazı dönüm noktalarının yaşandığı XI. yüzyılın ikinci yarısındaki en önemli iktidar simsarlarından biridir. Ioannes, 1057’den 1080’lerin sonuna kadar İmparatorluk siyasetinde belirleyici bir figür olarak öne çıkmıştır.
Ioannes Doukas, ağabeyi X. Konstantinos (1059-1067) tarafından Kaisar unvanı ile onurlandırılmıştır. Kaisar unvanı, müteakip mücadelelerde Ioannes’i önemli bir iktidar odağı hâline getirmiştir. Doukas ailesinin en kıdemli üyesi olan Ioannes, X. Konstantinos’un ölümünün ardından İmparatoriçe Eudokia ve oğlu Mikhail’i himaye etmiştir. Eudokia, bu yıllarda Anadolu’da büyük bir tehdit oluşturan Türk akınlarına karşı koymakta aciz kalınca Romanos Diogenes ile evlenerek onu tahta çıkarmıştır. Fakat IV. Romanos (1068-1071), Eudokia ve oğlu Mikhail’in saltanat hukukuna saygı göstermeyince Ioannes devreye girmiştir. Ioannes ve oğlu Andronikos, tertipledikleri ihanet planını Malazgirt Savaşı esnasında uygulamaya koymuş ve IV. Romanos’un, Sultan Alp Arslan’a esir düşmesine sebep olmuşlardır. Bu, Bizans-Selçuklu ilişkilerinin mahiyetini değiştiren ve İmparatorluğun Anadolu’yu kaybetmesine neden olan çok önemli bir dönüm noktasıdır.
IV. Romanos’u bertaraf eden Kaisar Ioannes Doukas, yeğeni VII. Mikhail’i (1071-1077) tahta oturtmuştur. Ancak çok geçmeden VII. Mikhail’in gözünden düşmüş ve Norman isyancı Rouselios’un üzerine bir intihar görevine gönderilmiştir. Ioannes bu görevde Rouselios tarafından mağlup ve esir edilmiştir. Sonuçta, Rouselios’un kuklası olarak İmparator ilân edilmiştir. Bu ihanet, VII. Mikhail’in Türkleri Bizans’ın iç mücadelelerinde kullanmasına ve Anadolu’daki Türk fetihlerinin hız kazanmasına neden olan bir başka dönüm noktasıdır. Ioannes, VII. Mikhail tahttan indirildikten sonra da Doukas ailesinin iktidarda kalması için türlü entrikalarda ve iç çatışmalarda rol oynamıştır. Sonuç olarak, Ioannes, Doukas ailesinin çıkarlarını İmparatorluğun çıkarlarının önünde tutarak telafisi imkânsız kayıplara neden olmuştur. Bu çalışmada, Ioannes’in XI. yüzyılın ikinci yarısındaki faaliyetleri ve İmparatorluğun yaşadığı felaketlerdeki rolü üzerinde durulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ioannes Doukas , Doukas ailesi , Bizans İmparatorluğu , Türkler

Kaynakça

• Angelini, Paolo, “Treason and Crimes Against the Emperor and the State in the Byzantine Juridical Compilations”, Teoria e Storia del Diritto Privato, C. 8, 2015, ss. 1-27.
• Attaleiates, Michael, The History, Çev. Anthony Kaldellis & Dimitris Krallis, Harvard University Press, Cambridge 2012.
• Ayönü, Yusuf, Selçuklular ve Bizans, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2014.
• Beihammer, Alexander Daniel, Byzantium and the Emergence of Muslim-Turkish Anatolia, ca. 1040-1130, Routledge, New York 2017.
• Bryennios, Nikephoros, Tarihin Özü, çev. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2008.
• Byzantium in the Time of Troubles, The Continuation of the Chronicle of John Skylitzes, Haz. Eric McGeer & John W. Nesbitt, Brill, Leiden & Boston 2020.
• Cahen, Claude, “İslâm Kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı”, çev. Zeynep Kerman, Türkiyat Mecmuası, C. 17, 1972, ss. 77-100.
• Charanis, Peter, “The Byzantine Empire in the Eleventh Century”, A History of the Crusades, C. 1, Ed. Marshall W. Baldwin, University of Pennsylvania Press, Madison 1969, ss. 177-219.
• Demetrios, I. Polemis, “Notes on Eleventh-Century Chronology”, Byzantinische Zeitschrift, C. 58, 1965, ss. 60-76. Frankopan, Peter “Re-Interpreting the Role of the Family in Comnenian Byzantium: Where Blood is not Thicker than Water”, Byzantium in the Eleventh Century: Being in Between, Ed. Marc D. Lauxtermann, Mark Whittow, Routledge, New York 2017, ss. 181-196.
• Gregory Abû’l Farac (Bar Hebraeus), Abû’l Farac Tarihi, C. I, çev. Ömer Rıza Doğrul, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1999.
• Güneş, Cüneyt, Bizans İmparatorluğu Kurumları ve Unvanları (IX. ve XI. Yüzyıllar), Selenge Yayınları, İstanbul 2021.
• Hill, Barbara, Bizans İmparatorluk Kadınları: İktidar, Himaye ve İdeoloji, çev. Elif Gökteke Tut, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003.
• Hillenbrand, Carole, Malazgirt Muharebesi: Türklerin Efsanesi, İslamın Simgesi, Çev. Mehmet Moralı, Alfa Yayınları, İstanbul 2015.
• İbnü’l-Adîm, Bugyetü’t-taleb fi Tarihi Haleb (Biyografilerle Selçuklular Tarihi), Çev. Ali Sevim, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1982.
• İnan Aliyazıcıoğlu, Zeynep, “XI. Yüzyılda Anadolu’da Norman Şeflerinin Faaliyetleri”, History Studies, C. 10, S. 1, 2018, ss. 1-19. DOI: 10.9737/hist.2018.567
• Keçiş, Murat, “İhanetten İmparatorluğa: IV. Romanos Diogenes”, Belleten, C. 86, S. 305, 2022, ss. 89-117. DOI: DOI: 10.37879/belleten.2022.089
• Komnene, Anna, The Alexiad, Çev. E. R. A. Sewter, Haz. ve Not. Peter Frankopan, Penguin Classics, Londra 2009. Laiou, Angeliki E. “Imperial Marriages and Their Critics in the Eleventh Century: The Case of Skylitzes”, Dumbarton Oaks Papers, C. 46, 1992, ss. 165-176.
• Lastivertli Aristakes, Ermeni Bir Rahibin Gözünden Selçuklular ve Anadolu’nun Fethi, Çev. İlhan Arslan, Post Yayınevi, İstanbul 2019.
• Leidholm, Nathan, Elite Byzantine Kinship, ca. 950-1204, Blood, Reputation, and the Genos, ARC Humanities Press, Leeds 2019.
• Mikhail Psellos’un Khronographia’sı, çev. Işın Demirkent, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2014.
• Morris, Rosemary “Succession and Usurpation: Politics and Rhetoric in the Late Tenth Century”, New Constantines, Rhythm of Imperial Renewal in Byzantium 4th-13th Centuries, Ed. Paul Magdalino, Variorum, Aldershot & Hampshire 1994, ss. 199-214.
• Neville, Leonora, “A History of the Caesar John Doukas in Nikephoros Bryennios’ Material for History”, Byzantine and Modern Greek Studies, C. XXXII, Sayı: 2, 2008, ss. 168-188. DOI: 10.1179/174962508X322669 Patrologiæ Cursus Completus, Series Graeca, Ed. J. P. Migne, C. 107, 1863.
• Polemis, Demetrios I., The Doukai: A Contribution to Byzantine Prosopography, The Athlone Press, New York 1968.
• Seidler, G. L., Bizans Siyasal Düşüncesi, çev. Mete Tuncay, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1980.
• Sevim, Ali “Malazgirt Meydan Muharebesi ve Sonuçları”, Malazgirt Armağanı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1993, ss. 219-229.
• Shepard, Jonathan, “The Uses of the Franks in Eleventh-Century Byzantium”, Anglo-Norman Studies, C. 15, 1993, ss. 275-305. DOI: https://doi.org/10.18778/2084-140X.04.18
• Sıbt İbnu’l-Cevzî, Mir’âtü'z-Zamân Fî Târîhi’l-Âyân’da Selçuklular, çev. Ali Sevim, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2011. Skylitzes, John, A Synopsis of Byzantine History, çev. John Wortley, Cambridge University Press, Cambridge 2011.
• The Chronicle of Constantine Manasses, çev. Linda Yuretieh, Liverpool University Press, Liverpool 2018.
• The Chronicle of Matthew of Edessa, çev. Ara Edmond Dostourian, University Press of America, Maryland 1993.
• The Laws of the Isaurian Era: The Ecloga and its Appendices, çev. Mike Humphreys, Liverpool University Press, Liverpool 2017.
• The Letters of Psellos: Cultural Networks and Historical Realities, Ed. Michael Jeffreys & Marc Diederik Lauxtermann, Oxford University Press, Oxford 2017.
• The Taktika of Leo VI, Haz. George Dennis, Dumbarton Oaks, Washington D.C. 2010.
• Theotokis, Georgios, “Rus, Varangian and Frankish Mercenaries in the Servise of the Byzantine Emperors (9th-11th c.)”, Byzantina Symmeikta, C. 22, 2012, ss. 125-156. DOI:10.12681/byzsym.1039
• Theotokis, Georgios, The Campaign and Battle of Manzikert, 1071, ARC Humanities Press, Leeds 2024. Timarion, Çev. Barry Baldwin, Wayne University Press, Detroit 1984.
• Vilimonović, Larisa Orlov, Structure and Features of Anna Komnene’s Alexiad: Emergence of a Personal History, Amsterdam University Press, Amsterdam 2019.
• Vratimos, Antonios, “Roussel’s Decisive Victory Against the Byzantines at the Sangarios River (1074)”, Byzantion Nea Hellás, Sayı: 41, 2022, ss. 187-204. DOI:10.4067/S0718-84712022000100187.
• Vryonis, Jr, Speros, “Byzantium: The Social Basis of Decline in the Eleventh Century”, Greek, Roman, and Byzantine Studies, C. 2, Sayı: 2, 1959, ss. 159-175.
• Whittow, Mark, “Rural Fortifications in Western Europe and Byzantium, Tenth to Twelfth Century”, Byzantinische Forschungen, C. 21, 1995, ss. 57-74.
• Yıldız, Mustafa, The Discourse of Rebellion in Byzantium in the Eleventh and Twelfth Centuries, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul 2016.
• Zonaras, Ioannes, Tarihlerin Özeti (Kitap XVII-XVIII), çev. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2008.