TÜRKİYE’DE SİYASİ PARTİLER ARASI REKABET EŞİTLİĞİNİN İLGİLİ MEVZUAT AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 1, 193 - 216, 31.12.2021

Berkan Güngör Erol Turan

Öz

Siyasi parti, bir program etrafında bir araya gelmiş insanların oluşturduğu, iktidar
amaçlarını gerçekleştirmek için halkın desteğini arayan, iktidarı halkın desteğiyle ele
geçirmeye çalışan örgütlerdir. Demokratik hayatın en temel taşlarıdırlar. Siyasal partiler,
toplumun değişik kesimlerinin istek ve tercihlerini derleyerek siyasal sisteme
aktarmaktadırlar. Toplumun söz konusu talepleri kendi içinde oldukça dağınık bir görünüm
arz etmektedir. Bu taleplerin uygulamaya geçirilmesi için belirli bir biçimde formüle
edilmeleri, yani politikalara dönüştürülmeleri gerekmektedir. Siyasal partiler, amaçları ve bu
amaçlara ulaşmak için gerekli plan ve programı oluşturarak siyasi sistem içinde dolaşıma
sokarlar. Bunlar aynı zamanda siyasal partinin iktidara geldiği zaman uygulamayı taahhüt
ettiği programı oluşturmaktadır. Halk iradesi ile devlet yönetimi arasında köprü niteliği
taşırlar. Siyasal partiler, eylem, program ve yöntem vs. açısından değerlendirildiğinde
bunların, benzer işlevleri yerine getirmekle birlikte aralarında farklılıklar olduğu görülür.
Kurucuların, milletvekillerinin, seçmenlerin bir yandan; örgütlerinin, ideolojilerinin diğer
yandan bu farklılaşmayı meydana getirdiği söylenebilir. Ayrıca tarihsel ve bölgesel
durumlarda partilerin tutum ve davranışları konusunda değişik etkiler doğurmaktadır. Bu gibi
durumların bir araya toplanıp parti sınıflamalarına gidilmesi, siyaset biliminin uğraşı alanına
girmiştir. Temsili demokraside temsil siyasal partinin önemli bir işlevi olmaktadır. Temsili
kurumsallaştıran siyasal partilerdir. Bu yüzden siyasal partilerin asli işlevi, halkı temsil
etmektir. Temsil, siyasal partilerin hem üyelerinin hem de seçmenlerinin görüşlerini ve
tercihlerini siyasal sisteme taşımaları anlamına gelir. Siyasal partiler, sadece ortaya
koydukları fonksiyonların çeşitliliği (temsil etme, uzman yetiştirme, çıkarların bir araya
getirilmesi vb.) yüzünden değil, aynı zamanda partilerin birbirleri arasındaki rekabet ve kendi
içlerindeki karmaşık ve karşılıklı ilişkilerin siyasal sistemleri pratikte etkileme ve sistemleri
yapılandırmada kritik olduğu için de önemlidirler. Bu ilişkiler ağına parti sistemi
denmektedir. Farklı parti sistemlerini birbirinden ayırt etmenin en bilindik yolu, iktidar için
birbiriyle yarışan partilerin yasal mevzuattaki rekabet eşitlikleri veya eşitsizliklerinin var
olup olmadığının tespit edilmesidir. Türkiye’de de ilk defa 1961 Anayasası ile siyasi partiler
anayasal bir nitelik kazanmışlardır. Ardından Siyasi Partiler Kanunu ile siyasi partiler
hakkında kapsamlı yasal düzenlemeler yapılmıştır. Keza Milletvekili Seçim Kanunu ve
birçok mevzuatta siyasi partiler üzerine düzenlemeler yapılmıştır. Aslında siyasi partiler ile
ilgili düzenlemeler Cumhuriyet öncesinden beri az da olsa yapılmıştır ancak yapılan
düzenlemeler genelde büyük ve kurumsal partilerin lehine olmuştur. Bu çalışmada
Türkiye’de mevzuat bağlamında siyasi partiler arası rekabet eşitliği incelenmiştir. Adil
rekabeti engelleyen hususlara değinilmiş ve konu ile ilgili birtakım önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Siyasi Parti, Demokrasi, Türk Siyasal Hayatı, Hukuk, Anayasa

Kaynakça

• 1961 Anayasası (20 Temmuz 1961), http://www.anayasa.gen.tr/1961ay.htm (E.T.: 26.07.2021).
• 648 Siyasi Partiler Kanunu (16 Temmuz 1965). Resmi Gazete. Sayı: 12050. Sayfa: 3-15. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/12050.pdf (E.T.: 26.07.2021).
• Abdulhakimoğulları, Erdal (2002). Türkiye’de Siyasi Partilere Yapılan Devlet Yardımı ve Siyasi Partilerin Mali Denetimi. Liberal Düşünce. 169-180.
• Alkan, Mehmet Ö. (2006). Türkiye’de Seçim Sistemi Tercihinin Misyon Boyutu ve Demokratik Gelişime Etkileri (Siyaset Bilimi ve Siyaset Sosyolojisi Yaklaşımıyla). Anayasa Yargısı. 23. 133-165.
• Altınbaş, Selcen (2019). Türkiye’de Parti Yasaklarının Parti Kapatma Davaları Üzerinden Okunması. Nişantaşı Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 7(1). 44-59.
• Anayasa, https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2709.pdf (E.T.: 10.07.2021).
• Arslan, Zehra (2010). Ağustos 1909 Tarihli Cemiyetler Kanunu Üzerinde Meclis-i Mebusan’da Yapılan Müzakereler ve Cemiyetlerin Yapılanmasında İttihat ve Terakki Örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 3(11). 57-72.
• Atar, Yavuz (2006). Seçim Hukukunun Güncel Sorunları. Anayasa Yargısı. 23. 211-235.
• Atatürk, Mustafa Kemal (2006). Nutuk. (Derleyen: Kemal Bek). İstanbul: Bordo Siyah
• Bahar, Esra (2011). Siyasi Partilerin Finansmanı ve Mali Denetim. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İzmir.
• Bahçeci, Barış (2005). 1982 Anayasası Döneminde Çoğulcu Demokrasi Açısından Milletvekili Seçimi Hukukunda Karşılaşılan Sorunlar. AÜHFD. 54(3). 365-396.
• Beyaz, A. Alp (2016). Siyasi Partiler Kanunu Bakımından CHP'nin Banka Hissedarlığı Meselesi. İTS Hukuk Siyasi Partiler Hukuku. https://www.itshukuk.com/single-post/2016/09/17/Siyasi-Partiler-KanunuBak%C4%B1m%C4%B1ndan-CHPnin-BankaHissedarl%C4%B1%C4%9F%C4%B1-Meselesi (E.T.: 23.07.2021).
• Beydilli, Kemal (2013). Yeni Osmanlılar Cemiyeti. TDV İslam Ansiklopedisi. (43). 430-433.
• Bitiren, Gökhan (2020). Dünden Bugüne CHP’nin İş Bankası Hisselerinin Hazineye Devri Tartışması. ListeList. https://listelist.com/chp-isbankasi-hisseleri/ (E.T.: 25.07.2021)
• Bulut, Nihat (2010). Temsilde Adalet – Yönetimde İstikrar İkilemi Bağlamında 12 Haziran 2011 Seçimleri. EÜHFD. 14(3-4). 1-18.
• Çınar, Yetkin & Göksel, Türkmen (2019). Türkiye’de Yeni Seçim ve Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne İlişkin Sayısal Analizler ve Politika Önerileri. Tepav Yayınları: Ankara.
• Çoban, Ali Rıza (2008). Devlet Siyasi Partilere Hakça ve Yeterli Düzeyde Yardım Yapıyor Mu?. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 11(1-2). 601-639.
• Dursun, Davut (2014). Siyaset Bilimi (7. Baskı). İstanbul: Beta Yayınları.
• Duverger, Maurice (1964). Politikaya Giriş. (Çeviren: Samih Tiryakioğlu). Varlık Yayınları: İstanbul.
• -------------, Maurice (1993). Siyasi Partiler. (Çev: Ergun Özbudun). İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Ekizceleroğlu, Rengül. (2015). Türkiye’de Siyasi Partilerin Finansmanı ve Siyasi Rekabette Eşitlik. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• Erdem, Nazlı (2017). Siyasi Partilerin Finansmanı ve Mali Denetimi. D.E.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Şeref ERTAŞ’a Armağan. (19) Özel Sayı. 3105-3145.
• Erdoğan, Didem (2016). Siyasi Partilerin Temsili Demokrasi Üzerindeki Etkileri. İstanbul Aydın Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2(2), 59-74.
• Evran Topuzkanamış, Şafak (2013). Siyasi Partilere Devlet Yardımı. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. (14) 2. 167-203.
• Gençkaya, Ömer Faruk (2002). Siyasetin Finansmanı ve Siyasal Partiler. ASOMEDYA. http://genckaya.bilkent.edu.tr/DEVPAR.htm (E.T.: 24.07.2021).
• Gözübüyük, Şeref. (2005). Açıklamalı Türk Anayasaları (Yapılışları, Özellikleri ve yapılan Değişiklikler). Turhan Kitabevi. Ankara.
• Hakyemez, Yusuf Şevki (2002). 2001 Yılında Yapılan Anayasa Değişikliklerinin Siyasal Parti Özgürlüğü Üzerindeki Etkileri. Anayasa Yargısı. 18(1). 1-24.
• Hatipoğlu, Atakan (2009). Siyasi Partilere Hazine Yardımı: Sosyolojik Bir Değerlendirme. İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi. 41. 233-250.
• Heywood, Andrew (2012). Siyaset (6. Baskı). Ankara: Adres Yayınları.
• Karakoç, Rıfat (2013). 1982 Anayasası’nın Siyasi Partilere İlişkin Düzenlemeleri Üzerine Bir Değerlendirme. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 3(2). 55-70.
• Kekeç, Ahmet (2020). İş Bankası'nı CHP'nin Tasallutundan Kurtarmak Vatandaşlık Görevidir. Akşam Gazetesi.
• https://www.aksam.com.tr/yazarlar/ahmet-kekec/is-bankasini-chpnintasallutundan-kurtarmak-vatandaslik-gorevidir/haber-1045726 (E.T.: 24.07.2021).
• Keskinsoy, Ömer & Kaya, Semih Batur (2018). Türkiye’nin Hükümet Sistemleri Üzerine Bir Değerlendirme. TBB Dergisi. (137). 67-96.
• Kuzu, Burhan (1999). Bugünkü Seçim Sistemimiz ve Bazı Öneriler. Anayasa Yargısı. 16. 254-293.
• Mert, Yenal Lütfü (2008). Cumhuriyet Döneminde Kapatılan Siyasi Partiler Kapatma Davaları, Gerekçeleri ve Sonuçları. İklim Basım Yayın Dağıtım: Ankara.
• Örs, Birsen (2006). Siyasal Temsil. İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi. 35. 1-22.
• Öz, Vecdet (2018). Son Dakika: 100 Bin İmzayı Toplayamayan Vecdet Öz Konuştu. Haber Türk. https://www.haberturk.com/son-dakika100-bin-imzayi-toplayamayan-vecdet-oz-konustu-1958310 (E.T.: 25.07.2021).
• Sarıbay, Ali Yaşar (2017). Global Bir Bakışla Politik Sosyoloji. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Sevinç, Murat (2005). Türkiye Komünist Partisi Kapatma Davası ve Devlet Yardımından Mahrum Bırakma Yaptırımı. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi. 60(2). 255-272.
• Siyasi Partiler Kanunu (SPK). https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2820.pdf (E.T.: 15.07.2021).
• Şafak, Ali (2016). Anayasa Çalışmaları Perspektifinden Siyasi Partiler ve Seçim Sistemi. Hak-İş Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi. 5(12). 54- 83.
• Turan, Erol (2017). Siyaset. Konya: Palet Yayınları.
• Turhan, Mehmet (1997). Siyasi Parti Kapatma Davaları. Yeni Türkiye. 13(17). 374-405.
• Turhan, Mehmet (2002). Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Ve Siyasi Parti Kapatma Davaları. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 57(3). 129-150. Türk Ticaret Kanunu (TTK).
• https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6102.pdf (E.T.: 24.07.2021).
• Uslu, Ferhat & Yavuz Dalgıç, Melike (2020). Siyasi Partilerin Mali Denetimi: Anayasa Mahkemesi’nin 2019 Yılı Kararları Ekseninde Kısa Bir Analiz. Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 6 (2). 281-312.
• Uzun, Cem Duran (2011). Anayasa Önerilerinde Siyasi Partilerin Finansmanı ve Yeni Bir Öneri. TBB Dergisi. 94. 235-258.
• Weber, Max (2003). Sosyoloji Yazıları, (Çev. Taha Parla), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yargıtay (2020). Faaliyette Olan Siyasi Partiler. https://www.yargitaycb.gov.tr/documents/ek1-1585723095.pdf (E.T.: 24.07.2021).
• Yazıcı, Hazan. (2015). Türk Anayasalarında Siyasi Partiler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• Yılmaz, Levent & Ezici, Erhan (2017). Sosyal Medya Küçük Siyasal Partiler Açısından Yeni İmkanlar Sunuyor mu?. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 22(15), 1979-1989.
• YSK (2018). 24 Haziran 2018 Pazar Günü Yapılan 27. Dönem Milletvekili Genel Seçimi Yurt İçi Seçim Sonucu.
• http://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/docs/24Haziran2018/KesinSecimSonucl ari/2018MV-96A.pdf (E.T.: 24.07.2021).
• Yurttaş Özcan, Fatma (2011). Birinci Büyük Millet Meclisi’nde Muhalefet: İkinci Grup. Bilgi. (22). 33-53.
• Yüce, Müge (2011). Siyasetin Finansmanı Sorunu ve Çözüm Önerileri. Başkanlık Referandumu Paneli.
• http://baskanlikreferandumu.siyasaliletisim.org/blog/2008/07/22/siyasetinfinansman-ve-coezuem-oenerileri/ (E.T.: 24.07.2021).