Kars Sözel Hikâyeciliğinin İcra Ortamları

Yıl 2006, Sayı: 11, 164 - 188, 01.01.2006

M. Mete Taşlıova

Öz

Âşık ve amatör icracılardan derlediğimiz metinler üzerine kurulu bu çalışmada, icracıların, bulundukları mekanlar ve mekana bağlı, icra biçimleri ele alınmıştır. Anadolu Türk sözlü geleneğinin, zengin kaynaklarından olan halk hikâyesi türü Kars yöresinde, günümüzde canlılığını yitirmiştir. Ancak, âşık ve amatör anlatıcılar, kendilerine dinleyici bulmakta zorlansalar da, farklılaşan icra ortamlarıyla birlikte varlık mücadelesi vermektedir

Anahtar Kelimeler

Sözel şiir, Kars hikâyecilik geleneği, Kars âşıkları, sözel hikâyecilik

The Context Of Performance In Kars Oral Storytellıng

Öz

In this study which is based on the texts that we collected from minstrels adn amateur performers, the places where they live and their performance styles in relation to these places are examined. The specie of storytelling, which is the rich sources of Turkish oral tradition in Anatolia, has lost its dynamism in Kars. Although the minstrels and amateur tellers are coerced to find any audiences for themselves they struggle to exist by helping of performance forms, is getting different

Anahtar Kelimeler

oral poetry, the tradition of storytelling of Kars, minstrels of Kars, oral storytelling

Kaynakça

• ALPTEKİN, Ali Berat, (2002), “Türkiye, Azerbaycan ve Kazakistan Âşık Şiirinde Atışma”, Uluslar Arası Türk Dünyası Halk Edebiyatı Kurultayı Bildirileri, (26-28 Mayıs 2000), Ankara: Kültür Bakanlığı, Repro Nokta Ltd. Şti. Matbaası, 57-64.
• ARSLAN, Ahmet Ali, (1998), Kuzey-Doğu Anadolu (Kars) Türk ve Kuzey Britanya Halk Edebiyatlarında Masallar, 1. Cilt, (Yayına Hazırlayan: Ömer Çakır), Atatürk Ankara: Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Varan Matbaacılık, (IX+417. S.)
• ASAN, Ömer, (2003), “Anadolu’da Söz Ustaları: Destanlar ve Destancılar”, Folklor/Edebiyat Dergisi, Cilt 9, Sayı 34, 2003/2, Ankara: 216-227.
• BALİ, Muhan, (1982), Halk Edebiyatında Nesir, Atatürk Üniversitesi Yayını, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi, (55 S.)
• BARANSELİ, Z. Mahir, (1965), “Kars Oyunlarında Anlatım Özelliği”, Kars Eli Dergisi, Yıl 1, Sayı 7, Şubat, Kars: 8-9.
• BASCOM, William R., (2003), “Folklorun Biçimleri: Nesir Anlatılar”, Çevirenler: R. Nur Aktaş, Banu Aktepe, Başak Değer, Ayhan Doğan, Yeliz Özay, Kıvılcım Serdaroğlu, Yayına Hazırlayan: Yeliz Özay, Millî Folklor Dergisi, Cilt 8, Yıl 15, Sayı 59, Güz, Ankara: 76-95.
• BASCOM, William, (2004), “Halkbilimi, Sözlü Sanat ve Kültür”, Millî Folklor Dergisi, Cilt 8, Yıl 16, Sayı 63, Güz, Ankara: 86-91.
• BATİSLAM, H. Dilek, (2000-2002/3), “Divan Şiiriyle Halk Şiirinde Ortak Bir Söyleyiş Biçimi (Mürâca’a-Dedim Dedi)”, Folklor/Edebiyat Dergisi, Cilt VI, Sayı XXIII, Ankara: 201-210.
• BORATAV, Pertev Naili, (2002), Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayını, Yayıma Hazırlayan: M. Sabri Koz, İstanbul: (XVI+264 S.)
• ÇOBANOĞLU, Özkul, (1999), “Sözlü Kültürden Yazılı Kültür Ortamına Geçiş Bağlamında Erken Dönem Osmanlı Tarihlerinden Âşıkpaşazâde’nin Epik Karakteri Üzerine Tespitler”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi -Osmanlı Devletinin Kuruluşunun 700. Yılı Özel Sayısı-, Ekim, Ankara: 65-82.
• ---------------------------, (2000), Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü, Ankara: Akçağ Yayını, Başer Matbaası, (XI+386 S.)
• ---------------------------, (2002), “Medya ve Geleneksel Kültür Bağlamında Âşıklık Geleneği Dinleyici Tipolojisine Doğru”, IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, Medya ve Geleneksel Kültür Seksiyon Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını, Kıvanç Ofset Matbaacılık, 53-60.
• --------------------------, (2003), Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları, Ankara: Akçağ Yayınları, Başer Matbaası, (288 S.)
• ÇİLİNGİROĞLU, Kemal, (1950), “Kars Oyunları IV”, Türk Folklor Aştırmaları Dergisi, Yıl 1, Sayı 7, Şubat, İstanbul: 107-108.
• EKE, Metin. “Saz Âşıkları’nda Atışma (Karşılaşma-Deyişme)”, Folklor/Edebiyat Dergisi, Cilt VI, Sayı XXIII, Ankara, 2002/3, 2000:193-199.
• ERDENER, Yıldıray, (1995), The Song Contests of Turkish Minstrels -Improvised Poetry Sung to Traditional Music-, New York&London: Garland Publishing, Inc., (XIII+222 S.)
• FINNEGAN, Ruth, (1992), Oral Poetry It’s Nature, Significance and Social Context, Bloomington&Indianapolis: Indiana University Press, (XXIV+299 S.)
• FINNEGAN, Ruth, (2003), “Sözlü Şiir”, Çeviren: Sema Demir, Millî Folklor Dergisi, Cilt 8, Yıl 15, Yaz, Ankara: 171-174.
• GÜNAY, Turgut, (1976), “Türk Halk Şiirinde İlk ‘Deyişme’ (Müşâare) Örnekleri”, Uluslararası Folklor ve Halk Edebiyatı Semineri Bildirileri, (27-29 Ekim 1975- Konya), Ankara: Konya Turizm Derneği Yayınları, Güven Matbaası, 253-257.
• GÜNAY, Umay, (1983), “Âşık Tarzı Şiir Geleneği İçinde Sistemli Deyişler”, Şükrü Elçin Armağanı, (Haz: U. Günay, A. Güzel, D. Yıldırım), Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Armağan Dizisi: 1, Ankara: Meteksan Baskı Tesisleri, 35-41.
• --------------------, (1990), “Halk Şiirinde ‘Ayak’ Konusunda Düşünceler”, Millî Folklor Dergisi, Cilt 1, Yıl 2, Sayı 8, Aralık, Ankara: 32-34.
• GÖKALP, Mehmet, (1988), Bardızlı Âşık Nihânî, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını, Öztek Matbaası, (VIII+118 S.)
• HALICI, Feyzi, (1976), “Konya’da Âşıklar Bayramı”, Uluslararası Folklor ve Halk Edebiyatı Semineri Bildirileri, (27-29 Ekim 1975-Konya), Ankara: Konya Turizm Derneği Yayınları, Güven Matbaası, 258-261.
• HAYMES, Edward R., (2003), Sözlü Destan ‘Sözlü Şiire’ Bir Giriş, (Das Mündliche Epos; e. Einf. İn. d. ‘Oral Poetry’ Forschung.-1.Aufl.- Stuttgart:Metzler, 1977), Tercüme Eden: Doç. Dr. Ali Çelik, Trabzon: (V+42 S.)
• KAYA, Doğan, (1999/4-1999), “Karşılaşma Atışma ve Deyişme Kavramları Üzerine Düşünceler ve Feymanî’den Örnekler”, Folklor/Edebiyat Dergisi, Sayı 20, Ankara: 131-140.
• KAYA, Murathan, (1972), “Bizde ‘Sini ve Şah’ Kalkma Usulü”, Kars Eli Dergisi, Yıl 8, Sayı 90, Ocak, Kars: 10.
• KAYGILI, Osman Cemal, (1953), “Semaî Kahveleri ve Meydan Şairleri”, Türk Folklor Aştırmaları Dergisi, Yıl 4, Cilt 2, Sayı 46, Mayıs, İstanbul: 733-735.
• KOZ, M. Sabri, (1985), “Âşık Edebiyatımızda Destan ve Destan Konuları”, Türk Halk Edebiyatı ve Folklorunda Yeni Görüşler II, Hazırlayan: Feyzi Halıcı, Ankara: Konya Kültür ve Turizm Derneği Yayınları, Güven Matbaası, 92-104.
• MİRZAOĞLU, F. Gülay, (1999), “Cerit Türkmenlerinde Halk Hikâyeciliği ve Hikâyeciler”, Millî Folklor Dergisi, Cilt 6, Yıl 11, Sayı 44, Kış, Ankara: 77-87.
• MOYLE CHOPYK, Natalie, (1982), “The Changing Concept of the Âşık: Repertory Learning Techniques”, II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, II. Cilt, Halk Edebiyatı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını, Başbakanlık Basımevi, 61-69.
• MÜFTAHİ, Sadık, (1965), “Kirvalık”, Kars Eli Dergisi, Yıl 2, Sayı 14, Eylül, Kars: 15.
• ÖZARSLAN, Metin, (2001), “Erzurum Âşıklık Geleneğinde İşletilen ‘Ayak’lar Üzerine”, Türkbilig Türkoloji Araştırmaları Dergisi, Temmuz, Ankara: 97-109.
• ÖZDER, M. Âdil, (1986), “Doğu İllerimizde Âşıklık Geleneği II Âşıkların Karşılaşma Töresi”, Türk Folkloru Dergisi, C. 7, S. 76, Kasım, İstanbul: 15-19.
• ÖZTÜRK, Ali Osman, (2001), “Âşıkların Türk Göçmen Edebiyatına Katkısı”, 2. Folklor ve Halk Edebiyatı Kongresi, (27-28 Ekim 2000-Konya), Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Yayını, Yeni Nazımbey Ofset, 47-60.
• SAĞLAM, Feyyaz, (1986), “Kars Âşıklar Kahvesi İlgi Bekliyor”, Türk Folkloru Dergisi, Yıl 8, Sayı 86, Ekim, İstanbul: 25-27.
• TAŞLIOVA, Şeref, (1995), “Türkiye Âşıklar Bayramı, Konya’da 30 Yılda Gördüklerim”, Türk Halk Edebiyatı Bilgi Şöleni, (26-28 Ekim 1995, Konya), TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları: 199-210.
• --------------------, (1997), “Doğu Anadolu Köy Düğününde Âşıklık Geleneği”, V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Halk Edebiyatı Seksiyon Bildirileri II, (24-28 Haziran 1996), Kültür Bakanlığı, Ankara: 281-286.
• URAZ, Murat, (1978e), “Türk Destanları”, Türk Folklor Aştırmaları Dergisi, Yıl 30, Cilt 18, Sayı 351, Ekim, İstanbul: 8455-8457.
• -----------------, (1979b), “Sazşairlerinde Meyden Edilme ve Sohbetler”, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Yıl 30, Cilt 18, Sayı 357, Nisan, İstanbul: 8619-8622.
• YARDIMCI Mehmet, (2000-2002/3), “Âşık Edebiyatında Uyak ve Yeni Bir Uyak Tanımı”, Folklor/Edebiyat Dergisi, Cilt VI, Sayı XXIII, Ankara: 77-91.
• YILDIRIM, Dursun, (2000), “Türk Sözel Kültüründe Süreklilik ”, Türkbilig Türkoloji Araştırmaları Dergisi, Nisan, 2000/1, Ankara: 32-45.
• ----------------------, (1998), Türk Bitiği-Araştırma İnceleme Yazıları, Ankara: Akçağ Yayını, (X+326 S.)
• YÜCEL, Ayşe, (t.y), “Türk Edebiyatında Münâzara ve Şenlik’in Münâzaları”, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Dr. Himmet Biray Özel Sayısı, Ankara: Gazi Üniversitesi- Türkiye İlim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği Yayını, 324-335.