Başkurt Türkçesinde Arapça ve Farsçadan Alıntı Kelimelerdeki Ünlü Ve Ünsüz Değişmeleri

Yıl 2006, Sayı: 12, 143 - 162, 01.06.2006

Habibe Yazıcı Ersoy

Öz

Bugün Türkçenin yazı dili hâline gelmiş veya gelmemiş olan birçok kolunda söz varlığının bir kısmını Arapça ve Farsçadan alıntı kelimeler oluşturmaktadır. Bu durum, özellikle Karahanlılar döneminden itibaren Türklerin Müslümanlığı kabul etmesiyle birlikte artmış ve her biri farklı bölgelerde kullanılan Türkçenin kollarında bu alıntı kelimeler o lehçenin ses yapısına göre farklı fonetik değişimlere uğramıştır. Türk lehçelerinde çok fazla görülen bu alıntı kelimeler, bugün ses denklikleri ortaya çıkarıldığında, lehçeler arası ortak kelime hazinesinde önemli bir yer tutmaktadır. Bu makalede, Başkurtça Başkurtça Sözlük temel alınmak kaydıyla, bugün Başkurt Türkçesinde yaygın olarak kullanılan Arapça ve Farsçadan alıntı kelimelerde görülen ünlü ve ünsüz ses değişimleri incelenmiştir

Anahtar Kelimeler

Başkurt Türkçesi, Arapça alıntı kelime, Farsça alıntı kelime, ünlü değişmesi, ünsüz değişmesi

Vowel and Consonant Changes in the Words Borrowed From Arabic and Persian In Bashkır Turkish

Öz

Today, in many branches of the Turkish language, in literary language form or not, a certain part of its vocabulary consists of Arabic and Persian words. After Turks adopted Islam as their religion during the Karakhanid period, the Turkish language acquired a rather large collection of loan words from Arabic and Persian. Phonetics of these loan words changed due to the structure of each Turkic dialect used in different areas. There are many loan words in Turkic dialects and when the phonetic equivalences of these words are revealed, it is seen that they have a significant place in the common vocabulary shared across these dialects. In this article, vowel and consonant phonetic changes of the Arabic and Persian loan words that are used widely in Bashkir Turkish are examined based on the Bashkir Language Dictionary

Anahtar Kelimeler

Bashkir Turkish, Arabic loan word, Persian loan word, vowel change, consonant change

Kaynakça

• AZMUN, Yusuf, (2000), “Türkmen Dilinde Farsça ve Arapça Sözcükler ve Uğradıkları Değişiklikler Üzerine Notlar”, Journal of Turkish Studies/Türklük Bilgisi Araştırmaları, V. 24/III, s. 7-38.
• COŞKUN, Volkan, (1998), “Yeni Uygur Türkçesinde Ses Uyumu ve Ses Olayları”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, TDK Yay., S. 6, s. 808-818, Ankara.
• ÇENGEL KASAPOĞLU, Hülya, (1995), “Türkiye Türkçesi ile Kırgız Türkçesindeki Ortak Alınma Kelimeler”, Türk Dili, S. 521, Mayıs, s. 467-479.
• DEVELLİOĞLU Ferit, (1993), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat Ankara.
• KANAR, Mehmet, (1993), Büyük Farsça- Türkçe Sözlük, İstanbul.
• …………., (1993), Büyük Türkçe- Farsça Sözlük, İstanbul.
• KARA, Mehmet, (1998), “Arapça ve Farsçadan Türkmenceye Geçen Kelimelerde Görülen Ses Değişmeleri”. IV. Uluslar arası Karşılaştırmalı Edebiyat Sempozyumu, s. 65- 80, Çanakkale.
• KARASOY, Yakup, (1998), “Türkmen Türkçesine Arapçadan Geçen Ayın’lı Kelimelerdeki Ses Değişmeleri”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, TDK Yay., S. 5, s. 397- 432, Ankara.
• …………., (1999), “Tatar Türkçesine Arapçadan Geçen Ayın’lı Kelimelerdeki Ses Değişmeleri”, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Dr. Himmet Biray Özel Sayısı, Ankara, s. 106-116.
• Meydan Larousse Büyük Lügat ve Ansiklopedik Lügat, XII.
• MUTÇALI, Serdar, (1995), Arapça- Türkçe Sözlük.
• ÖZTEKTEN, Özkan, (2001), “Türkçedeki Arapça Alıntıların Fonolojisi Üzerine”, Ege Üni. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C: X, s. 313-322, İzmir.
• ÖZTÜRK, Rıdvan, (2003), Uygur Türkçesinde Arap ve Fars Menşeli Kelimelerdeki Ünsüz Değişmeleri, TDAY- Belleten 2001, Ankara.
• PEKACAR, Çetin, (2002), “Kumuk Türkçesindeki Arapça Alıntı Kelimelerde Son Ses /u/ Meselesi ve Türkçe-Arapça İlişkileri”, КНКО: Kумыкское Научно-Културнойе Общество (Информационно-Аналитический Бюллетень), Выпuск: 8-10, с. 56- 59.
• …………, (2006), “Kumuk Türkçesine Arapça ve Farsçadan Geçen Kelimelerdeki Ses Olayları”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Yaz, s. 53-71, Konya.
• REDHOUSE, S. James, (1978), A Turkish and English Lexicon, Çağ. Yay., İstanbul.
• SARI, Mevlüt (1989), Turkish- English- Arabic Persian, İstanbul.
• SEZEN, Niyazi, (1996), Azerbaycan Türkçesindeki Farsça Unsurlar ve Özellikleri, Yayımlanmamış Tez, Konya.
• SEZER, Süleyman, (1999), Başkurt Türkçesinde Arapça ve Farsça Unsurlar, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• STEINGASS, F., (1957), Persian- English Dictionary, London.
• ŞÜKÛN, Ziya, (1984), Farsça- Türkçe Lûgat Gencinei Güftar Ferhengi Ziya, I, II, III, İstanbul.
• Türkçe Sözlük, (1998), Ankara.
• YAZICI, Habibe, (1999), Yeni Uygur Türkçesinde Arapça ve Farsça Unsurlar, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• YOLCU, İsmet, (1996), Örnek Sözlük ( Arapça- Türkçe ), Eğit San. Yay., Ankara.
• ZÜLFİKAR, Hazma, (1995), “Doğu Kökenli Kelimelerin Son Hecelerindeki Uzun Ünlülerin Kısalması”, Türk Dili, S. 521, s. 435-448, Ankara.
• …………, (1996), “Doğu Kökenli Kelimelerin İlk Hecelerindeki Uzun Ünlülerin Kısalması”, Türk Dili, S. 532, Ankara.