Türk Grafik Sanatının Doğuşu ve İbrahim Müteferrika

Yıl 2006, Sayı: 12, 192 - 200, 01.06.2006

Tutku Dilem Kalafat Alpaslan

Öz

Grafik tasarımın yaratıcılık ve buluş açısından hat, tezhip, minyatür, ebru gibi geleneksel sanatlarımızdan alınan temeller üzerinden gelişmiş olduğu kabul edilebilir. Ancak bütün dünyada olduğu gibi Türkiye’de de grafik sanatlar basımcılıkla birlikte oluşmuş ve kimlik kazanmıştır. TürkOsmanlı coğrafyasında, bir devletin Osmanlı Devleti , kendi kültürüne ait ve kendi kültürü için ihtiyaç duyulan eserleri basmak üzere, devletin himayesinde kurulan ilk matbaa Padişah III. Ahmet 1673–1736 döneminde Sait Çelebi ve sarayın müteferrika ağalarından İbrahim Efendi ile birlikte kurulan basımevidir. Tarihimizde basıp çoğaltma yoluyla elde edilmiş ilk resimli kitap, bunu basabilmek için gereken ilk döküm yazısı, ilk resim kalıbı İbrahim Efendi’nin elinden çıkmıştır. İbrahim Müteferrika’nın bastığı eserlerden Kitab-ı Lügat-ı Vankulu İslâmlaşmış Türkler elinde sekizyüz yıldır kullanılan Arap yazısının hurufat halinde ilk kez dökülüp basma işlerinde uygulandığı kitap oluşuyla, Târîh-i Hind-i Garbî ile Cihânnümâ ilk haritalı, resimli kitap oluşlarıyla, Grammaire Turque ise Latin yazısının Osmanlı İmparatorluğu yayın tarihinde gene Osmanlılar eliyle ilk kez kullanıldığı kitap oluşuyla Türk Grafik Tarihi açısından özel bir önem taşıyor. Müteferrika sadece matbaacı değil, zor bir dönem yaşayan Osmanlı İmparatorluğunun kuvvetlenmesi için çaba göstermiş, Türkçeyi iyi öğrenmiş, İslam düşüncesini ve kültürünü benimsemiş, devrinin ileri görüşlü bir düşünürüdür

Anahtar Kelimeler

Grafik, İbrahim Müteferrika, Matbaa, Türk, Sanat, Tarih

The Beginning of Graphic Arts and Ibrahim Müteferrika

Öz

We may accept that graphical design has been developed on the bases of our national traditional arts like “hat”, “tezhip”, “minyatür” and “ebru” with regard to its creativity and innovation aspects. But, graphical arts have been established together with the profession of printing in Turkey and gained their identities from that point onwards in the same way as in the other parts of the world. The first printing house established within the Turkish-Ottoman geography under the auspices of state authorities for purposes of printing the works of art belonging to the own culture of a State Ottoman State was the printing house established by Sait Çelebi together with İbrahim Efendi who was one of the Aghas at the Corps of Muteferrika in the period of Sultan Ahmet III 1673–1736 . First examples of illustrated

Anahtar Kelimeler

Graphics, Ibrahim Müteferrika, Printing House, Turk, Art and History.

Kaynakça

• AKYÜZ, Yahya, (1988), “ İlk Türk Matbaası ve Eğitim Tarihimizdeki Yeri”, Milli Eğitim, 76: 3–22. 2
• BİNARK, İsmet, (1996), “Türkiye’ye Matbaanın Geç Girişinin Sebepleri”, Yeni Türkiye, 12: 1599–1616.
• BOSSERT, Helmuth, (1943), “Tabı Sanatının Keşfi”, İkinci Türk Tarih Kongresi, İstanbul 20–25 Eylül 1937, Kongrenin Çalışmaları, Kongreye Sunulan Tebliğler, 421– 438.
• DUVERDIER, Gerald, (1992), “İlk Türk Basımevinin Kuruluşunda İki Kültür Elçisi: Savary de Breves ile İbrahim Müteferrika”, (Çev: T. ACAROĞLU), Belleten, LVI, 215: 275–305.
• ERSOY, Osman, (1959), Türkiye’ye Matbaanın Girişi ve İlk Basılan Eserler, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, 129.
• GERÇEK, Selim Nüzhet, (1939), Türk Matbaacılığı, I.Müteferrika Matbaası, İstanbul.
• MADEN, Sait, (----) ,“Türk Grafik Sanatı Kendine Bir “Geçmiş” Arıyor”, Hürriyet Gösteri Dergisi, 31: 74–77.
• ………., (1980), “İbrahim Müteferrika İçin Yeniden Değerlendirme Çalışması”, Milliyet Sanat Dergisi, 1: 86–91.
• ………., (1985), “Türk Grafik Sanatı Tarihi”, Grafik Sanatı, Plastik Sanatlar Dergisi, 1: 58– 62.
• ………., (1985a), “Türk Grafik Sanatı Tarihi”, Grafik Sanatı, Plastik Sanatlar Dergisi, 2: 61–63.
• ………., (1985b), “Türk Grafik Sanatı Tarihi”, Grafik Sanatı, Plastik Sanatlar Dergisi, 4: 55–57.
• ………., (1989), “Ülkemizde Grafik Sanatının Dünü, Bugünü” Türk Grafik Sanatçıları, Grafikerler Meslek Kuruluşu, 1: 6–16.
• NUHOĞLU, Hidayet, (1999), “Müteferrika Matbaası ve Bazı Mülâhazalar”, Yeni Türkiye, 7: 221–229.
• SABEV, Orlin, (2006), İbrahim Müteferrika ya da İlk Osmanlı Matbaa Serüveni (1726– 1746), (Çeviren: Orhan Salih), İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• TOPDEMİR, Hüseyin Gazi, (2002), İbrahim Müteferrika ve Türk Matbaacılığı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, Kültür Eserleri Dizisi, 351.
• YEDİYILDIZ, Mustafa Asım, (1991), “İbrahim Müteferrika (1670–1674/1745)”, Vakıflar Dergisi, 22: 441–447.