THE RELATIONSHIP BETWEEN NEWSPAPERS AND LITERATURE FROM THE OTTOMAN REFORMATION TO PRESENT

Yıl 2009, Sayı: 18, 34 - 63, 01.06.2009

Selçuk Çıkla

Öz

During the years of the Ottoman reformation, the early examples of literary news, news articles, and critiques appeared, first in Ceride-i Havadis, and then gradually in Tercüman-ı Ahval and Tasvir-i Efkar. Although this process continued up to 1950s and 1960s with some fluctuations, literature was never completely excluded from newspapers. However, especially since 1960, it is quite remarkable that literature began to appear even less frequently in newspapers. This article deals mainly with the relations between newspapers and literature, with a particular focus on the complete or partial exclusion of literature from newspapers from 1860 up to the present day

Anahtar Kelimeler

Ottoman reformation, literature, newspaper, feuilleton method

Tanzimat’tan Günümüze Gazete-Edebiyat İlişkisi

Öz

Tanzimat yıllarında edebiyatla ilgili konulardaki makale, haber, eleştiriler ile edebî eserlerin gazetelerde yayınlanması süreci Ceride-i Havadis’le başlamış, Tercüman-ı Ahval ve Tasvir-i Efkar’la birlikte hız kazanmıştır. Bu süreç 1950-1960’lı yıllara kadar dalgalı bir seyir izlese de edebiyat kendine her zaman gazetelerde yer bulmuştur. Ne var ki özellikle 1960’lı yıllardan itibaren edebiyatın giderek gazetelerden çekilmeye, uzaklaşmaya başladığı da gözlerden kaçmamaktadır. Bu makalede özellikle 1860’tan günümüze kadar olan süreçte edebiyat ile gazeteler arasındaki ilişki ve edebiyatın giderek gazetelerden çekilme/uzaklaşma macerası ele alınmıştır

Anahtar Kelimeler

Tanzimat, edebiyat, gazete, tefrika usulü

Kaynakça

• “Edebiyat Sayfası”, (1943), Ülkü Millî Kültür Dergisi, Yeni Seri, V, 50: VI.
• “Talu, Ercüment Ekrem”, (2001), Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi, II, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 777- 778.
• “Ziyad Ebuzziya İle Konuşma” ,(1985), İlim ve Sanat, 4: 49- 52.
• ABADAN, Nermin, (1961a), “Cumhuriyet ve Ulus Gazeteleri Hakkında Muhteva Tahlili”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, XVI, 2: 93- 118.
• ABADAN, Nermin, (1961b), “Gazeteciliğin Gelişim Safhaları”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, XVI, 1: 118- 140.
• ABASIYANIK, Sait Faik, (1965), Son Kuşlar-Mahkeme Kapısı, İstanbul: Varlık Yayınları.
• AHMET RASİM , (1927), İlk Büyük Muharrirlerden Şinasi, İstanbul: Yeni Matbaa.
• AKÜN, Ömer Faruk, (2002), “Ahmet Hamdi Tanpınar”, Bir Gül Bu Karanlıklarda -Tanpınar Üzerine Yazılar-, İstanbul: Kitabevi, 1- 16.
• AKYÜZ, Kenan, (4. bs.), Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri I (1860- 1923), İstanbul: Mas Matbaacılık.
• AMBRIERE, Francis, (1950), “Gazetecilik ve Edebiyat”, Yeditepe, 7: 1.
• ANDI, M. Fatih, (1997), Servet-i Fünun’a Kadar Yeni Türk Şiirinde Şekil Değişmeleri, İstanbul: Kitabevi.
• ATAÇ, Nurullah, (1938), “Tenkid Meselesi Üzerine Bir Münakaşa”, Varlık, 116: 697- 698.
• AYDOĞAN, Bedri, (1987), Namık Kemal’in Eserlerinde Sanat ve Edebiyat Görüşleri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
• BALCIOĞLU, Semih, (2001), Önce Çizdim, Sonra Yazdım, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2. bs.
• BAYRAK, M. Orhan, (1994), Türkiye’de Gazeteler ve Dergiler Sözlüğü (1831- 1993), İstanbul: Küll Yayınları.
• BAYSAL, Faik, (2003), “Gün Işığı Sait Faik Abasıyanık”, Hazırlayan: Sevengül Sönmez, Kitap- lık, 57: 80- 91.
• BİLGİ, Nejdet, (1995), “Millî Mücâdele’ nin Başlarında İstanbul’da Yayınlanan Türk Dünyası Gazetesi”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 10: 263- 288.
• BOROVAYA, Olga, (2008), “Yeniden Yazım Olarak Tefrika Roman: Ladino Edebiyatı Örneği”, çev. Feride Evren Sezer, Kritik, 2: 146- 183.
• BUTTANRI, Müzeyen, (1997), İkdam Gazetesi Üzerine Bibliyografik Bir İncelenme (1894- 1900), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yeni Türk Edebiyatı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
• ÇAKIR, Hamza, (1998), “Türkiye’de Serbest Gazeteciliğe Adım: Yarı Özel Gazete Ceride-i Havadis”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 7: 15- 37.
• ÇIKLA, Selçuk, (2004), “İnkılâp Edebiyatı”, Hece [Hayat-Edebiyat-Siyaset Özel Sayısı], 90/ 91/ 92: 435- 441.
• ÇIKLA, Selçuk, (2008), “Son Araştırmalar Işığında Yahya Kemal’in Şiirlerinin Kronolojik Bibliyografyası”, Yahya Kemal Beyatlı, Editör: Kâzım Yetiş, İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 196- 207.
• ÇİTÇİ, Selahattin, (2000), İkdam Gazetesinin Sistematik İndeksi (1894-1904), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Yüksek Lisans Tezi. DEMİREĞER, Murat, “Tercüman-ı Ahval”, 29.03.2009 tarihinde http://www.yenimakale.com/tarih/591-tercuman-i-ahval.html adresinden erişildi.
• DİRİN, İlyas, (2003), “Diriliş Dergisi”, Hece (Bir Uygarlık Tasarımı Olarak Diriliş Özel Sayısı), 73: 386- 393.
• DUMAN, Hasan, (2000a), Osmanlı-Türk Süreli Yayınları ve Gazeteleri Bibliyografyası ve Toplu Kataloğu: 1828- 1928, I, Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı Yayın- ları.
• DUMAN, Hasan, (2000b), Osmanlı-Türk Süreli Yayınları ve Gazeteleri Bibliyografyası ve Toplu Kataloğu: 1828- 1928, II, Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı Ya- yınları.
• DURAN, Tahir, (2000), “Kutsal Aile ya da Eleştirel Eleştirinin Eleştirisi Bruno Bauer ve Hempalarına Karşı”, Özgürlük Dünyası, 104.
• EBÜZZİYA, Ziyad, (1997), Şinasi, Yayına Hazırlayan: Hüseyin Çelik, İstanbul: İletişim Yayınları.
• ERMAN, Nüzhet, (1948), “Gazete ve Politika Edebiyatı”, Ülkü, II, 15: 28- 29.
• GÜLENDAM, Ramazan , (2004), “Demokrat Parti İktidarında Edebiyat-Politika/Siyaset İlişkisi ve Edebiyatçılarımızın Bu Süreçteki Yeri”, Hece (Hayat-Edebiyat-Siyaset Özel Sayısı), 90-91- 92: 278-310.
• GÜNGÖR, Semih, (1994), “Tarık Buğra: Usta Romancı, Zoraki Gazeteci”, Türk Edebiyatı, 243: 40.
• HAMİT, Lüsiyen Abdülhak, (1932), “Edebiyat Gazetesi”, Cumhuriyet, 3.
• HAYTA, Necdet, (2002), Tarih Araştırmalarında Kaynak Olarak Tasvir-i Efkar Gazetesi (1278- 1862/ 1286- 1869), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• HUYUGÜZEL, Ömer Faruk, (2006), “Halit Ziya Uşaklıgil”, Servet-i Fünûn Edebiyatı, Ankara: Akçağ Yayınları, 311- 391.
• ISSI, Ahmet Cüneyt, (2004), “Yenileşme Dönemi Gazeteleri, Edebiyatın Yenileşme Döneminde Gazeteyle İlişkisi, Ahmet Hamdi Tanpınar ve Dağınık Birkaç Dikkat, Hece, 94: 40- 43.
• İSKENDER, Semlin, (2005), Karesi Gazetesindeki Edebî ve Kültürel Muhteva Üzerine Bir İnceleme (1886- 1888), Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
• İSKİT, Server, (1937), Hususî İlk Türkçe Gazetemiz Tercüman-ı Ahval ve Agah Efendi, Ankara: Ulus Basımevi.
• İSKİT, Server, (1941), “Gazetelerimizde Tefrika ve Mecmuacılık”, Ülkü Millî Kültür Dergisi, Yeni Seri, I, 6: 15.
• KALKAN, Şenay , (1982), “Dergilerimizin Edebiyatımıza Katkısı”, Varlık, XLIX, 895: 33- 36.
• KARADAYI, İsmet Kemal, (2002), “Ankara, Datça, Marmaris…”, Türk Dili Dergisi, XVI, 92.
• KARAKOÇ, Sezai, (1996), Edebiyat Yazıları III-Eğik Ehramlar, İstanbul: Diriliş Yayınları.
• KARATAŞ, Turan, (2004), Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları, 2. bs.
• KOCABAŞOĞLU, Uygur-Ali Birinci, (1995), “Osmanlı Vilâyet Gazete ve Matbaaları Üzerine Gözlemler”, Kebîkeç, 2: 101- 121.
• KOCAGÖZ, Samim, (1988), “Nerede O Eski Tefrikalar...”, Adam Sanat, 32: 24- 26.
• KOÇAK, Cemil, (1995), “Millî Şef Döneminde Yönetim ve Basın Hayatı”, Kebîkeç, 2: 149- 159.
• KOLOĞLU, Orhan, (1995), “Osmanlı’da Türkçe Dışı Basın”, Kebîkeç, 2: 127- 137.
• KORKMAZ, Ferhat, (2007), Pazar Postası’nın Türk Edebiyatındaki Yeri ve Önemi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yüksek Li- sans Tezi.
• LEVEND, Agâh Sırrı, (1966), “Gazete Dilinde Gelişmelere Bir Bakış”, Türk Dili, XV, 174: 365- 369.
• MUTLUAY, Rauf, (1966), “Edebiyatsız Gazete, Gazetesiz Edebiyat”, Yeni Ufuklar, XV, 170: 5- 9.
• NAMIK KEMAL, (1997a), “Başlıksız”, Namık Kemal ve İbret Gazetesi, Hazırlayan: Mustafa Nihat Özön, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 222- 224.
• NAMIK KEMAL, (1997b), “Başlıksız”, Namık Kemal ve İbret Gazetesi, Hazırlayan: Mustafa Nihat Özön, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 224- 227.
• NAMIK KEMAL, (1997c), “Türkçe Matbuat”, Namık Kemal ve İbret Gazetesi, Hazırlayan: Mustafa Nihat Özön, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 214-220.
• NARLI, Mehmet, (2002), Orhan Kemal’in Romanları Üzerine Bir İnceleme, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• OKAY, M. Orhan, (1988), Servet-i Fünûn Şiiri, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• OKAY, M. Orhan, (1990), “Türk Romanına Köy Mevzuunun Girişinde Unutulan Bir İsim: Ahmet Mithat Efendi”, Sanat ve Edebiyat Yazıları, İstanbul: Dergâh Yayınları, 110- 115.
• OKAY, M. Orhan, (2005), Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• ORHONLU, Cengiz, (1968), “Türkçe Yayınlanan İlk Gazete: Takvim-i Vekayi”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, I, 6: 35- 39.
• ORTAÇ, Yusuf Ziya, (1963), Bir Varmış Bir Yokmuş: Portreler, İstanbul: Akbaba Yayınevi, 2. bs.
• ORTAÇ, Yusuf Ziya, (1966), Bizim Yokuş, İstanbul: Akbaba Yayınları.
• ÖKSÜZ, Yusuf Ziya, (1995), Türkçenin Sadeleşme Tarihi Genç Kalemler ve Yeni Lisan Hareketi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖRİK, Nahit Sırrı, (1938), “Bir Okuyucunun Notları-Cumhuriyet Devrinde Türk Edebiyatı”, Ülkü Halkevleri Mecmuası, XIII, 69.
• ÖZARSLAN, Ersin, (1987), “Yenileşme, Batılılaşma, Çağdaşlaşma, Modernleşme, Tekâmül, Terakki Hareketleri İçinde (1800- 1875) Gazetenin Rolü”, Kubbealtı Akademi Mecmuası, 4: 50- 54.
• ÖZÖN, Mustafa Nihat, (1938), “Gazeteciliğimiz ve Agâh Efendi”, Kalem, 1: 1- 4.
• POLAT, Nâzım H. (1998), “Ömer Seyfettin’in İlk Hikâyesi”, Türk Dili, 557: 444- 450.
• POLAT, Nâzım H. (2000), “II. Meşrutiyet Devri Kültür ve Edebiyat Hayatında Türkçü ve Türkçeci Yayın Organları”, Yeni Türkiye, 3: 259- 281.
• SÂFİ, İhsan, (1996), 1951- 1955 Yılları Arasında Edebî Faaliyet, I, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• SEFERCİOĞLU, Necmeddin, (2000), “Tefrika Romanlar ve Delikurt’un Yazılışı”, Türk Yurdu, XX, 153- 154: 168- 169.
• SELİM NÜZHET (1931), Türk Gazeteciliği, İstanbul: Devlet Matbaası.
• ŞEN, Abdurrahman, (1982), “Konuşmalar ve Soruşturmalar”, Suffe Kültür Sanat Yıllığı 1982, 101- 110.
• ŞEYDA, Arzu, (2003), Hanımlara Mahsûs Gazete, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Orta Öğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
• ŞİNASİ, (1960), “Mukaddime”, Makaleler, Tenkitli Basım: Fevziye Abdullah Tansel, Ankara: Dün-Bugün Yayınevi, 2- 4.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi, (1997), 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Çağlayan Kitabevi, 8. bs.
• TANSEL, Fevziye Abdullah (1960), “Hususi İlk Gazetemiz Tercüman-ı Ahval ve Şinasi’nin Çalışmaları”, Şinasî / Makaleler, Ankara: Dün-Bugün Yayınevi, III-XII.
• TARAKÇI, Ümmügülsüm, (1999), “Tanzimat Devri Fikir Hayatının Teşekkülünde Gazetelerin Rolü”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Seminer Çalışması, Samsun.
• TOKGÖZ, Oya, (1972), “Gazetecilik Araştırmalarının Önemi”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, XXVII, 4: 83- 100.
• TÖRENEK, Mehmet, (2001), Servet-i Fünûn Şiiri, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayını, 2. bs.
• ÜNVER, A. Süheyl, (1961), “Gazetecilik ve Kültür Hayatı”, Yıllık Gazetecilik Enstitüsü Dergisi, 2: 196- 198.
• VARLIK, Bülent, (1985), “Yerel Basının Öncüsü: Vilâyet Gazeteleri”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, I, İstanbul: İletişim Yayınları, 99- 102.
• YAZICI, Nesimi, (1990), “İlk Türkçe Gazetemiz Takvim-i Vekayi İle İlgili Bazı Düşünceler”, V. Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Bası- mevi, 213- 231.
• YERLİKAYA, İlhan, (1995), “Tercüman-ı Ahval Gazetesi ve Hükümet Destekli Habercilik Anlayışı”, Toplumsal Tarih, IV, 21: 57- 64.
• YETİM, Fahri, (2006), Ulus ve Zafer Gazetelerinin Karşılaştırmalı İncelemesi (1957- 1960), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
• YILDIRIM, Tahsin, (2009a), “Türk Gazetecilik Tarihi Üzerine Bir Deneme-I”, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, 1: 285- 324.
• YILDIRIM, Tahsin, (2009b), “Türk Gazetecilik Tarihi Üzerine Bir Deneme-II”, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, 2: 255- 288.
• YILMAZ, Durali, (1992- 1993), “Türkiye’de Gazetecilik Dilinin Doğuşu”, İstanbul Üniversitesi