BibTex RIS Kaynak Göster

Başkurt Türkçesinde Kiplik Parçacıkları

Yıl 2011, Sayı: 22, 43 - 56, 01.06.2011

Öz

Başkurt Türkçesinde kisäksä Rus. çastitsa , edat benzeri yapılar anlamına gelmektedir. Bu terime karşılık araştırmacılar enklitik, ek-edat, kuvvetlendirme edatı veya pekiştirme edatı terimlerini kullanmışlardır. Bu çalışmada söz konusu kavram parçacık terimi ile karşılanacaktır. Parçacıklar çoğu zaman içinde geçtikleri cümleye çeşitli kiplik anlamlar yüklemekte olup Başkurt Türkçesinde oldukça yaygın kullanılmaktadır. Başkurt gramerlerinde anlam açısından bir birlik olmakla beraber parçacıkların sınıflandırması konusunda bazı farklılıklar göze çarpmaktadır. Bu çeşitli sınıflandırmalar içerisinde parçacıkların belirli bir bölümü gramatik anlamlar ifade ederken, bir bölümü ise eklendiği kelime ya da cümlede farklı kiplik anlamlara işaret etmektedir. Bu türden kiplik anlamlara işaret eden parçacıklar tarafımızdan kiplik parçacığı modal kisekse terimi ile karşılanacaktır. Bu çalışmada, kiplik parçacıkları içerisinden Başkurt Türkçesinde kiplik anlamlara işaret eden da dä, Âa, ä, la, lä, ta, tä , dabaha däbaha, Âabaha Âäbaha, labaha, läbaha, tabaha, täbaha , bit, indí, kiplik parçacıklarının işaret ettiği doğrulama, tasdik, kuvvetlendirme, şüphe, tereddüt vb. gibi çeşitli kiplik anlamları, Başkurt edebî metinlerinden alınan örneklerden hareketle tespit edilmeye çalışılmıştır

Kaynakça

  • AKSU-KOÇ, Ayhan, (1988), The Acquisition of Aspect and Modality, New York.
  • AKSU-KOÇ, Ayhan, (2000), “Some Aspects of the Acquisition of Evidentials in Turkish”, In: Johanson, Bo Utas (ed.) Evidentials Turkic, İranian and Neigbouring Languages, New York.
  • ALKAYA, ERCAN, (2008), “Eski Türkçe –qıƾa Ekinin Türk Lehçelerinde ve Türkiye Türkçesi Ağızlarındaki Kullanımı Üzerine”, Turkish Studies, 3/4 , 10: 43-78.
  • ARAT, REùİT RAHMETİ, (1951), Atebetü’l-Hakayık, İstanbul.
  • ATALAY, BESİM, (1985), Kâşgarlı Mahmut, Divânü Lügâti’t-Türk. 521, I, Ankara: TDK.
  • BİRAY, NERGİS, (2008), “Kazak Türkçesinde Sınırlandırma İşlevli Dil Birlikleri Üzerine: gana, qana, tek, -aq”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 5, 4 (Aralık 2008), (E- yayın tarihi:13.01.2009): 48–83.
  • BROCKELMAN, C, (1954), Ostürkische Grammatik Der İslamischen Litteratur-Sprachen MittelAsiens. Leiden.
  • BRS = Başkurtsa Russa Hüzlik (Red. URAKİN, Z.G). Moskva:Russkiy Yazık. 1996.
  • BTH= Başkurt Tilinin Hüzligi. Moskva:Russkiy Yazık. 1993.
  • BYBEE, Joan; FLEİSCHMAN, Suzanne, (1995), Modality and Grammar in Discourse (Typological Studies in Language 32), Amsterdam and Philadelphia: Joan Benjamins.
  • BYBEE, Joan, PERKİNS, Revere; PAGLİUCA, William (1994), The Evoluation of Grammar, Chicago and London: The University of Chicago Pres.
  • CRYSTAL, David, (1994), A Dictionary of Linguistics and Phonetics. Blackwell, Oxford.
  • ÇAöATAY, Saadet, (1978a), “Türkçede ki
  • ÇAöATAY, Saadet, (1978b), “Kazan Lehçesinde Bazı Tekitler”, Türk Lehçeleri Üzerine Denemeler, Ankara: AÜ DTCF Yayınları: 168-175.
  • ÇAöATAY, Saadet, (1978c), “Kazan Türkçesinde indi”, Türk Lehçeleri Üzerine Denemeler, Ankara: AÜ DTCF Yayınları: 165-168.
  • ÇENGEL Kasapoğlu, Hülya, (2005), Kırgız Türkçesi Grameri- Ses ve ùekil Bilgisi, Ankara: Akçağ.
  • DMİTRİYEV, Nikolay Konstantinoviç, (1948), Grammatika başkirskogo yazıka, Moskova- Leningrad.
  • DMİTRİYEV, Nikolay Konstantinoviç, (1950), Başkurt Tilinin Grammatikahı. Ufa.
  • DÖNÜK, Dönercan, (2005), “Addıtıve Enclıtıc Suffıx -da ın Turkısh as a Cohesıve Devıce”, Dil Dergisi, 130, Ekim, Kasım, Aralık.
  • DUMAN, Musa, (2002), “On the usage of the adverbial suffix +lA in Old Anatolian Turkish”, In: Johanson, Lars (ed.), Turkic Languages, 6, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. 8-18.
  • DUMAN, Musa, (2008), “Eski Türkiye Türkçesi Devresinde +lA Ekli Zarfların Kullanımı Üzerine”, Turkish Studies, 3/3: 345-355.
  • ERCİLASUN, Ahmet B., (2008) “La Enklitiği ve Türkçede Bir “Pekiştirme Enklitiği” Teorisi”, Dil Araştırmaları, 2, Ankara: 35-56.
  • ERDAL, Marcel, (2000), “Clitics in Turkish”, In: Göksel, Aslı & Celia Kerslake (ed.), Studies on Turkish and Turkic Languages. Proceedings of the 9th International Conference on Turkish Linguistics, Oxford, 41-48, Wiesbaden: Harrassowitz..
  • ERDAL, Marcel, (2004), A Grammar of Old Turkic, Leiden-Boston: Brill.
  • ERSOY, Habibe Yazıcı, (2007), “Başkurt Türkçesi”, Ercilasun, Ahmet B. (ed.), Türk Lehçeleri Grameri, Ankara: 749-810.
  • FRAWLEY, William, (1992), Linguistic Semantics, Hillsdale, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
  • GRØNBECH, K., (1936), Der türkische Sprachbau, Kopenhagen.
  • HACIEMİNOöLU, Necmettin, (1984), Türk Dilinde Edatlar, İstanbul.
  • İPEK, Birol, (2009), “Divânü Lügâti’t-Türk’te Geçen Enklitik Edatları”, Turkish Studies, 4/3: 1199-1212.
  • İùBULATOV, İ. 1972. Hezirgi Başkurt Tili. Ufa.
  • JOHANSON, Lars, (2003), “Evidentiality in Turkic”, In: Aikhenvald, Alexandra Y. (ed.), Studies in Evidentiality, (Typological Studies in Language 54), 273-290, Amsterdam- Philadelphia: John Benjamins.
  • KARABAö, İmran, (2000), “Türkçede Kip ve Kiplik Olgusu”, Türk Dili, 585: 275-278.
  • KAùGARLI, S. Mahmut, (2004), “Uygur Türkçesinde la Edatı Üzerine”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II, 1731-1735, Ankara.
  • KERSLAKE Celia- GÖKSEL Aslı, (2005), Turkish: Comprehensive Grammar, Routledge.
  • KİYEKBAYEV, G.F., (1966), Hezirgi Başkurt Tili, Ufa.
  • KİYEKBAYEV, G.F., SEYİTBATTALOV G. G., (2004), Başkurt Tili, Ufa.
  • KOCASAVAù, Yıldız, (2003), “Çağatay Metinlerinde Görülen LA Hakkında”, Türk Dünyası Araştırmaları, 142: 183-189.
  • KORKMAZ, Zeynep, (1995), “Türkçede ok/ök Pekiştirme (Intensivum) Edatı Üzerine”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar- I, 98-109, Ankara.
  • KORNFİLT, Jaklin, (1997), Turkish, London. New York.
  • KROEGER, Paul. R., (2005), Analyzing Grammar An Introduction., New York: Cambridge University Pres.
  • KTLG= Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu. 2006.
  • LEWİS, G. L., (1967), Turkish Grammar, New York: Oxford.
  • NALBANT, Mehmet Vefa, (2004), “Türkçe Enklitik Edatı La”, V. Uluslar Arası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II, 2157-2173, Ankara.
  • ÖNER, Mustafa, (2007), “Tatar Türkçesi”, Ercilasun, Ahmet B. (ed.), Türk Lehçeleri Grameri, Ankara: Akçağ: 679-748.
  • ÖNLER, Zafer, (1996), “Türkçede –lA Zarf Eki”, Uluslararası Türk Dili Kongresi, 1992, 9- 15, Ankara.
  • ÖZBEK, Nurdan, (1998), “Türkçe'de Söylem Belirleyicileri”, Dilbilim Araştırmaları, 9, (1998), 37-47.
  • ÖZBEK, Nurdan, (2000), “Yani, işte, ya: interactional markers of Turkish”, Studies on Turkish and Turkic languauges, 393-401.
  • ÖZÖNDER, F. Sema Barutcu, (2007), “Türkçe Enklitik Edatları Üzerine: çI/çU”. IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II, 24-29 Eylül 2000, Ankara.
  • ÖZTÜRK, Rıdvan, (2007), “Özbek Türkçesinde Gına Morfemi”, IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II, Ankara: TDK Yayınları.
  • PALMER, F.R., (1994), Grammatical Roles And Reletions. Cambridge.
  • PALMER, F.R., (2001), Mood and Modality, New York: Cambridge University Pres.
  • POPPE, Nicholas, (1964), Bashkir Manual (Descriptive Grammar and Texts with A Bashkir- English Glossary), Bloomington: Indiana University.
  • RÄSÄNEN, Martti, (1957), Materialien zur Morphologie der Türkischen Sprachen. Helsinki.
  • Redhouse Sözlüğü (İngilizce-Türkçe), (1998), İstanbul.
  • ùÇERBAK, A. M., (1970), Sravnitel’naya fonetika tyurskih yazıkov, Leningrad.
  • TAYLAN, E, Özsoy, S., (1993), “Türkçedeki Bazı Kiplik Biçimlerinin Anlatımı Üzerine”, VII Dilbilim Kurultayı Bildirileri, 13-14 Mayıs 1993, Ankara.
  • TEMİR, Ahmet, (1946), “Uygurca Ançulayu ve Altay Dillerinde Ançu Sözü Hakkında” Türk Dili- Belleten, III, 6-7 (Mart 1946): 569-585.
  • TENİùEV, E.R., (1988), Sravnitelno-istoriçeskaya garammatika tyurskih yazıkov, Moskova: “Nauka”.
  • TRASK, R., L. (1993), A Dictionary of Grammatical Terms in Linguistics, New York.
  • TULUM, Mertol, (1993), “-La / -Le Ekine Dair”, TDED Dergisi, XXVI, 157-164, İstanbul.
  • UYGUR, Ceyhun Vedat, (2007), “Karakalpak Türkçesi”, Ercilasun, Ahmet B. (ed.), Türk Lehçeleri Grameri, Ankara: Akçağ: 543-622.
  • ÜSTÜNER, Ahat, (2003), Türkçede Pekiştirme. Elazığ.
  • YULDAùEV, A. A., (1981), Grammatika sovremennogo başkirskogo literaturnogo yazıka, Moskova: İzdatelstvo “Nauka”.
  • YÜKSEL, Zuhal, (2007), “Kırım-Tatar Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, Ercilasun, Ahmet B. (ed.), Türk Lehçeleri Grameri, Ankara: Akçağ: 811-882.
  • ZEYNULLİN, M. V., (1975), Hezirgi Başkurt Tilinde Modallik Kategoriyahı. Ufa.
  • ZEYNULLİN, M. V., (2002), Hezirgi Başkurt Ezebi Tili- Morfologiya. Ufa.
Yıl 2011, Sayı: 22, 43 - 56, 01.06.2011

Öz

Kisäksä in the Bashkir Turkish in Russian çastitsa means structures similar to postpositions. For this term, researchers have adapted such words as enclitic, “ek edat” suffix-postposition and strengthening postposition or emphatic postposition. In this study, it is defined as a particle. Particles assign various modality senses to sentences in which they are used. They are used in the Bashkir Turkic widely. In spite of a unity in terms of meaning in Bashkir grammars, there are also noteworthy differences in the classification of particles. Among these classifications, a certain group of particles stands for grammatical functions; and others symbolize various modality senses within words or sentences they are used. In this study, we address the second group as modality particläs modal kisäksä . In this study, by means of examples excerpted from literary texts in the Bashkir Turkish, we aim to determine the modality senses such as confirmation and affirmation, emphasis, suspicion, hesitation, etc. which are referred to by modality particles of da dä, Âa, Âä, la, lä, ta, tä , dabaha däbaha, Âabaha Âäbaha, labaha, läbaha, tabaha, täbaha , bit, indí

Kaynakça

  • AKSU-KOÇ, Ayhan, (1988), The Acquisition of Aspect and Modality, New York.
  • AKSU-KOÇ, Ayhan, (2000), “Some Aspects of the Acquisition of Evidentials in Turkish”, In: Johanson, Bo Utas (ed.) Evidentials Turkic, İranian and Neigbouring Languages, New York.
  • ALKAYA, ERCAN, (2008), “Eski Türkçe –qıƾa Ekinin Türk Lehçelerinde ve Türkiye Türkçesi Ağızlarındaki Kullanımı Üzerine”, Turkish Studies, 3/4 , 10: 43-78.
  • ARAT, REùİT RAHMETİ, (1951), Atebetü’l-Hakayık, İstanbul.
  • ATALAY, BESİM, (1985), Kâşgarlı Mahmut, Divânü Lügâti’t-Türk. 521, I, Ankara: TDK.
  • BİRAY, NERGİS, (2008), “Kazak Türkçesinde Sınırlandırma İşlevli Dil Birlikleri Üzerine: gana, qana, tek, -aq”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 5, 4 (Aralık 2008), (E- yayın tarihi:13.01.2009): 48–83.
  • BROCKELMAN, C, (1954), Ostürkische Grammatik Der İslamischen Litteratur-Sprachen MittelAsiens. Leiden.
  • BRS = Başkurtsa Russa Hüzlik (Red. URAKİN, Z.G). Moskva:Russkiy Yazık. 1996.
  • BTH= Başkurt Tilinin Hüzligi. Moskva:Russkiy Yazık. 1993.
  • BYBEE, Joan; FLEİSCHMAN, Suzanne, (1995), Modality and Grammar in Discourse (Typological Studies in Language 32), Amsterdam and Philadelphia: Joan Benjamins.
  • BYBEE, Joan, PERKİNS, Revere; PAGLİUCA, William (1994), The Evoluation of Grammar, Chicago and London: The University of Chicago Pres.
  • CRYSTAL, David, (1994), A Dictionary of Linguistics and Phonetics. Blackwell, Oxford.
  • ÇAöATAY, Saadet, (1978a), “Türkçede ki
  • ÇAöATAY, Saadet, (1978b), “Kazan Lehçesinde Bazı Tekitler”, Türk Lehçeleri Üzerine Denemeler, Ankara: AÜ DTCF Yayınları: 168-175.
  • ÇAöATAY, Saadet, (1978c), “Kazan Türkçesinde indi”, Türk Lehçeleri Üzerine Denemeler, Ankara: AÜ DTCF Yayınları: 165-168.
  • ÇENGEL Kasapoğlu, Hülya, (2005), Kırgız Türkçesi Grameri- Ses ve ùekil Bilgisi, Ankara: Akçağ.
  • DMİTRİYEV, Nikolay Konstantinoviç, (1948), Grammatika başkirskogo yazıka, Moskova- Leningrad.
  • DMİTRİYEV, Nikolay Konstantinoviç, (1950), Başkurt Tilinin Grammatikahı. Ufa.
  • DÖNÜK, Dönercan, (2005), “Addıtıve Enclıtıc Suffıx -da ın Turkısh as a Cohesıve Devıce”, Dil Dergisi, 130, Ekim, Kasım, Aralık.
  • DUMAN, Musa, (2002), “On the usage of the adverbial suffix +lA in Old Anatolian Turkish”, In: Johanson, Lars (ed.), Turkic Languages, 6, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. 8-18.
  • DUMAN, Musa, (2008), “Eski Türkiye Türkçesi Devresinde +lA Ekli Zarfların Kullanımı Üzerine”, Turkish Studies, 3/3: 345-355.
  • ERCİLASUN, Ahmet B., (2008) “La Enklitiği ve Türkçede Bir “Pekiştirme Enklitiği” Teorisi”, Dil Araştırmaları, 2, Ankara: 35-56.
  • ERDAL, Marcel, (2000), “Clitics in Turkish”, In: Göksel, Aslı & Celia Kerslake (ed.), Studies on Turkish and Turkic Languages. Proceedings of the 9th International Conference on Turkish Linguistics, Oxford, 41-48, Wiesbaden: Harrassowitz..
  • ERDAL, Marcel, (2004), A Grammar of Old Turkic, Leiden-Boston: Brill.
  • ERSOY, Habibe Yazıcı, (2007), “Başkurt Türkçesi”, Ercilasun, Ahmet B. (ed.), Türk Lehçeleri Grameri, Ankara: 749-810.
  • FRAWLEY, William, (1992), Linguistic Semantics, Hillsdale, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
  • GRØNBECH, K., (1936), Der türkische Sprachbau, Kopenhagen.
  • HACIEMİNOöLU, Necmettin, (1984), Türk Dilinde Edatlar, İstanbul.
  • İPEK, Birol, (2009), “Divânü Lügâti’t-Türk’te Geçen Enklitik Edatları”, Turkish Studies, 4/3: 1199-1212.
  • İùBULATOV, İ. 1972. Hezirgi Başkurt Tili. Ufa.
  • JOHANSON, Lars, (2003), “Evidentiality in Turkic”, In: Aikhenvald, Alexandra Y. (ed.), Studies in Evidentiality, (Typological Studies in Language 54), 273-290, Amsterdam- Philadelphia: John Benjamins.
  • KARABAö, İmran, (2000), “Türkçede Kip ve Kiplik Olgusu”, Türk Dili, 585: 275-278.
  • KAùGARLI, S. Mahmut, (2004), “Uygur Türkçesinde la Edatı Üzerine”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II, 1731-1735, Ankara.
  • KERSLAKE Celia- GÖKSEL Aslı, (2005), Turkish: Comprehensive Grammar, Routledge.
  • KİYEKBAYEV, G.F., (1966), Hezirgi Başkurt Tili, Ufa.
  • KİYEKBAYEV, G.F., SEYİTBATTALOV G. G., (2004), Başkurt Tili, Ufa.
  • KOCASAVAù, Yıldız, (2003), “Çağatay Metinlerinde Görülen LA Hakkında”, Türk Dünyası Araştırmaları, 142: 183-189.
  • KORKMAZ, Zeynep, (1995), “Türkçede ok/ök Pekiştirme (Intensivum) Edatı Üzerine”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar- I, 98-109, Ankara.
  • KORNFİLT, Jaklin, (1997), Turkish, London. New York.
  • KROEGER, Paul. R., (2005), Analyzing Grammar An Introduction., New York: Cambridge University Pres.
  • KTLG= Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu. 2006.
  • LEWİS, G. L., (1967), Turkish Grammar, New York: Oxford.
  • NALBANT, Mehmet Vefa, (2004), “Türkçe Enklitik Edatı La”, V. Uluslar Arası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II, 2157-2173, Ankara.
  • ÖNER, Mustafa, (2007), “Tatar Türkçesi”, Ercilasun, Ahmet B. (ed.), Türk Lehçeleri Grameri, Ankara: Akçağ: 679-748.
  • ÖNLER, Zafer, (1996), “Türkçede –lA Zarf Eki”, Uluslararası Türk Dili Kongresi, 1992, 9- 15, Ankara.
  • ÖZBEK, Nurdan, (1998), “Türkçe'de Söylem Belirleyicileri”, Dilbilim Araştırmaları, 9, (1998), 37-47.
  • ÖZBEK, Nurdan, (2000), “Yani, işte, ya: interactional markers of Turkish”, Studies on Turkish and Turkic languauges, 393-401.
  • ÖZÖNDER, F. Sema Barutcu, (2007), “Türkçe Enklitik Edatları Üzerine: çI/çU”. IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II, 24-29 Eylül 2000, Ankara.
  • ÖZTÜRK, Rıdvan, (2007), “Özbek Türkçesinde Gına Morfemi”, IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II, Ankara: TDK Yayınları.
  • PALMER, F.R., (1994), Grammatical Roles And Reletions. Cambridge.
  • PALMER, F.R., (2001), Mood and Modality, New York: Cambridge University Pres.
  • POPPE, Nicholas, (1964), Bashkir Manual (Descriptive Grammar and Texts with A Bashkir- English Glossary), Bloomington: Indiana University.
  • RÄSÄNEN, Martti, (1957), Materialien zur Morphologie der Türkischen Sprachen. Helsinki.
  • Redhouse Sözlüğü (İngilizce-Türkçe), (1998), İstanbul.
  • ùÇERBAK, A. M., (1970), Sravnitel’naya fonetika tyurskih yazıkov, Leningrad.
  • TAYLAN, E, Özsoy, S., (1993), “Türkçedeki Bazı Kiplik Biçimlerinin Anlatımı Üzerine”, VII Dilbilim Kurultayı Bildirileri, 13-14 Mayıs 1993, Ankara.
  • TEMİR, Ahmet, (1946), “Uygurca Ançulayu ve Altay Dillerinde Ançu Sözü Hakkında” Türk Dili- Belleten, III, 6-7 (Mart 1946): 569-585.
  • TENİùEV, E.R., (1988), Sravnitelno-istoriçeskaya garammatika tyurskih yazıkov, Moskova: “Nauka”.
  • TRASK, R., L. (1993), A Dictionary of Grammatical Terms in Linguistics, New York.
  • TULUM, Mertol, (1993), “-La / -Le Ekine Dair”, TDED Dergisi, XXVI, 157-164, İstanbul.
  • UYGUR, Ceyhun Vedat, (2007), “Karakalpak Türkçesi”, Ercilasun, Ahmet B. (ed.), Türk Lehçeleri Grameri, Ankara: Akçağ: 543-622.
  • ÜSTÜNER, Ahat, (2003), Türkçede Pekiştirme. Elazığ.
  • YULDAùEV, A. A., (1981), Grammatika sovremennogo başkirskogo literaturnogo yazıka, Moskova: İzdatelstvo “Nauka”.
  • YÜKSEL, Zuhal, (2007), “Kırım-Tatar Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, Ercilasun, Ahmet B. (ed.), Türk Lehçeleri Grameri, Ankara: Akçağ: 811-882.
  • ZEYNULLİN, M. V., (1975), Hezirgi Başkurt Tilinde Modallik Kategoriyahı. Ufa.
  • ZEYNULLİN, M. V., (2002), Hezirgi Başkurt Ezebi Tili- Morfologiya. Ufa.
Toplam 66 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Bölüm Araştırma Makaleleri
Yazarlar

Habibe Yazıcı Ersoy Bu kişi benim

Yayımlanma Tarihi 1 Haziran 2011
Yayımlandığı Sayı Yıl 2011 Sayı: 22

Kaynak Göster

APA Yazıcı Ersoy, H. (2011). Başkurt Türkçesinde Kiplik Parçacıkları. Türkbilig(22), 43-56.