Eski Türkçe Metinlerde /?/ ~ /g/ Değişkenliği Üzerine

Yıl 2012, Sayı: 23, 69 - 82, 01.01.2012

Ferruh Ağca

Öz

Türk dilinin bugün itibariyle bilinen ilk yazılı belgeleri olan Türk runik harfli yazıtlarda, belirli gramer birimlerinde bulunan /ŋ/ ünsüzünün zaman zaman /g/ ile değişkenlik gösterdiği öteden beri ifade edilen bir durumdur. Türk runik harfli yazıtlarda belirli eklerde görülen /ŋ/ ~ /g/ değişkenliğinin aynı zamanda Maniheist-Budist ve ilk İslamî çevrelere ait metinlerde de örneklerine rastlanmaktadır. Türk dilinin tarihsel Kıpçak sahasında, bilhassa Codex Cumanicus’ta örneklerine sıkça rastladığımız /ŋ/ > /g/ değişimi, eski Türk dili alanında ancak belirli eklerde tanıklanmaktadır. Ne var ki eski Türk dili alanlarında, belirli eklerdeki /ŋ/ ünsüzü, bazen aslî şeklini koruyarak bazen de /g/ ile yazılarak istikrarsız bir görünüm arz etmektedir. Bu yazıda, Türk runik harfli yazıtlarda, Maniheist ve Budist Türk çevresi metinlerinde ve ilk İslamî Türkçe metinlerde sadece belirli eklerde görülen /ŋ/ ~ /g/ değişkenliğine dair düzensiz örneklerin, yazıma ait bir özellik mi yoksa fonolojik bir özellik mi olduğu konusu ele alınmıştır

Anahtar Kelimeler

Eski Türkçe, Türk runik harfli külliyat, Maniheist ve Budist Türkçe metinler, ilk İslamî Türkçe metinler, yazım, fonoloji

On the /ŋ/ ~ /g/ Variation in the Old Turkic Texts

Öz

It has long been mentioned that in the Turkic runic inscriptions, which are known to be the oldest written documents of the Turkic languages, the consonant /ŋ/ was used as a variation of /g/. This /ŋ/ ~ /g/ variation is witnessed also in the Maniheist-Buddhist and the first Turkic Islamic texts. While the /ŋ/ ~ /g/ variation is notable in the historical Kipchak examples of the Turkic language, particularly in Codex Cumanicus, it is found only in some affixes in the Turkic language. However, the use of this variation is not systematic for /ŋ/ in particular affixes sometimes maintains its original form, but sometimes is written in /g/. Based on this fact, and focusing on the examples of the irregular use of /ŋ/ ~ /g/ seen in certain affixes in the Turkic runic inscriptions, Maniheist-Buddhist and the early Turkic Islamic texts, this paper, discusses whether it is an orthographic or a phonological feature

Anahtar Kelimeler

Old Turkic, Turkic runic corpus, Maniheist-Buddhist texts in Turkic, the first Islamic Turkic texts, Graphemics, phonology

Kaynakça

• AĞCA, Ferruh (2006), Eski Uygur Türkçesiyle Yazılmış Eserlerin Ses ve Şekil Özelliklerine Göre Tarihlendirilmesi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• ARAT, Gabdul Raşid Rachmati (1930). “Zur Heilkunde der Uiguren”, SPAW, Phil. Hist.: 451-473.
• ARAT, Reşit Rahmeti (1979), Kutadgu Bilig I Metin, Ankara: TDK Yay.
• ARAT, R. Rahmeti (1992), Edib Ahmed B. Mahmud Yükneki, Atabetü’l-Hakayık, Ankara: TDK Yay.
• ATALAY, Besim (1998), Divanü Lûgat-it Türk Tercümesi I-IV, 4. Baskı, Ankara: TDK Yay.
• BANG, Willi, und Annemarie von GABAİN (1929). Türkische Turfan-Texte II, Berlin.
• BAZİN, Louis (1991), Les Systemes Chronologiques Dans le Monde Turc Ancien, Budapest: Akademiai Kiado.
• ÇAĞATAY, Saadet (1954), “Türkçede ŋ~Ş sesine dair” TDAY-B 19882, Ankara: 15-30.
• DANKOFF, Robert, James KELLY (1982, 1984, 1985), Compendium of the Turkic Dialects, by Mahmud al-Kashgharı, Sources of Oriental Languages and Literatures 7, Turkish Sources VII (ed: Şinasi Tekin, Gönül Alpay-Tekin).
• ERDAL, Marcel (1984), “The Turkish Yarkand Documents”, BSOAS 47/2: 260- 301.
• ERDAL, Marcel (2004), A Grammar of Old Turkic, Leiden-Boston: Brill Handbook of Oriental Studies.
• GABAİN, Annemarie v. (1988), Eski Türkçenin Grameri (Çev: Mehmet Akalın), Ankara: TDK Yay.
• GABAİN, Annemarie v. (1998), “Codex Cumanicusun Dili” Tarihî Türk Şiveleri, (Haz.: Mehmet Akalın), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları: 67-109.
• GEİSSLER, Friedmar, Peter ZİEME (1970). “Uigurische Paňcatantra-Fragmente”, Turcica 2: 32-70.
• HAMİLTON, James (1971). Manuscrits ouıgours de Touen-Houang. Le Conte bouddhique du bon et du mauvais prince en version ouıgoure, Paris.
• HAMİLTON, James (1977), “Nasales Instables en Turc Khotanais du X0 Siècle”, BSOAS 40: 508-521.
• HAMİLTON, James (1986), Manuscrits ouıgours du IXe-Xe siécle de Touen- houang. T. 1-2, Paris.
• LAUT, Jens Peter (1986), Der frühe türkische Buddhismus und seine literarischen Denkmäler, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• LE COQ, Albert von (1919). Türkische Manichaica aus Chotscho II, Berlin.
• ORKUN, Hüseyin Namık (1994), Eski Türk Yazıtları, Ankara: TDK Yay.
• ÖLMEZ, Mehmet (2010), “Eski Türk Yazıtlarının Yeni Bir Yayımı Nasıl Olmalıdır?”, I. Uluslararası Uzak Asya’dan Ön Asya’ya Eski Türkçe Bilgi Şöleni Bildirileri, (Ed.: Cengiz Alyılmaz vd.) Afyon Kocatepe Üniversitesi yayınları, Afyonkarahisar: 211-220.
• RÄSÄNEN, Martti (1949), Materialien zur Lautgeschichte der Türkischen Sprachen, Studia Orientalia Edidit Societas Orientalis Fennica XV, Helsinki.
• RÖHRBORN, Klaus (1977-1998), Uigurisches Wörterbuch 1-6, Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, Wiesbaden.
• SCHARLİPP, Wolfgang (1986). “Fragmente eines uigurischen Kommentars zur Trimsikavijñaptimâtratâsiddhi des Vasubandhu”, UAJb, NF 6: 122-136, 8 Tafeln.
• SHİMİN, Geng und Hans-Joachim KLİMKEİT (1988). Das Zusammentreffen mit Maitreya. Die ersten fünf Kapitel der Hami-Version der Maitrisimit. In Zusammenarbeit mit Helmut Eimer und Jens Peter Laut herausgegeben, übersetzt und kommentiert, Bd.1-2, Wiesbaden.
• TEKİN, Şinasi (1980), Maitrisimit Nom Bitig, Die Uigurische Übersetzung eines Werkes der buddhistischen Vaibhāsika-Schule. 1. Teil: Transliteration, Übersetzung, Anmerkungen, 2. Teil: Analytischer und lücklaufiger Index, Berliner Turfantexte IX, Berlin.
• TEKİN, Talat (1968), A Grammar of Orkhon Turkic, Bloomington: Indiana University.
• TEKİN, Talat (1995), Orhon Yazıtları, İstanbul: Simurg Yay.
• TEKİN, Talat (2000), Orhon Türkçesi Grameri, İstanbul: Simurg Yay.
• ZİEME, Peter (1969), Untersuchungen zur Schrift und Sprache der manichaisch- türkischen Turfantexte, Berlin (Yayınlanmamış Doktora Tezi).