Türkiye Türkçesi “olta” lle Çuvaşça “vilta” Benzerliği Üzerine

Yıl 2013, Sayı: 25, 1 - 18, 01.01.2013

Oğuzhan Durmuş

Öz

Modern Türk Dil bütünlüğünün önemli bir kısmında, TT olta kelimesi karşılığında karmak biçimi kullanılmaktadır. Yaygın olan karmak şeklinin dışında, Yakut Türkçesinde küögü, Tofa Türkçesinde hötpe, Azerbaycan Türkçesinde tilov ve Türkmen Türkçesinde çeŋŋek şekilleri kullanılmaktayken Türkiye Türkçesinde olta, Çuvaşçada iseвăлтa /vĭlta/şekli bulunmaktadır. Daha ilk bakışta bu iki kelimenin birbirine benzerliği dikkat çekicidir. Bu benzerlik nedeniyle araştırmacıların bir kısmı bu iki kelimeyi birbiriyle kökteş sayarken, diğer bir kısmı ise olta biçiminin Yunan-Latin kaynaklı bir alıntı olduğunu, dolayısıyla Çuvaşçadaki bu kelimenin Türkiye Türkçesinden geçtiğini düşünmüşlerdir. Oysa bizce bu benzerlik tamamen rastlantısaldır. Türkiye Türkçesi olta kelimesi Yunan-Latin kaynaklı alıntı bir kelime iken, Çuvaşça vĭlta şekli bu sahada var olan vĭlt- “aldatmak, kandırmak’ fiilinden araç ismi yapan GT {-GAK} ekinin Çuvaşçada sahip olduğu biçimlerden birisi olan {-A} ekiyle kurulmuştur: vĭlta< vĭlt-a

Anahtar Kelimeler

olta, vĭlta, Türkiye Türkçesi, Çuvaşça, etimoloji, tarihsel dilbilimi, kelime benzerlikleri, rastlantısal benzerlik

On The Similarity of “Olta” Fishhook in Turkish and “Vĭlta” in Chuvash

Öz

In most Turkic languages, the word “karmak” is used for ‘fishhook’ . In addition, for the same meaning, “küögü” is used in Yakut Turkish, while “hötpe” in Tofa Turkish, “tilov” in Azerbaidjan Turkish and “çeŋŋek” in Turkoman Turkish, “Olta”is a word in Turkish spoken in Turkey and “vĭlta” in Chuvash used to name that special tool. It is easy to see their similarity at first glance. Due to this similarity, some scholars consider these two words are cognates. On the other hand, some suggest that Chuvash loaned the word from Turkish as “olta” in Turkish has a Greek-Latin origin. In fact, this similarity has emerged by chance. While “Olta” in Turkish is a Greek-Latin word, “vilta” in Chuvash is a word that is derived from a Chuvash verb, “vĭlt-“ to deceive, to put it over on and a deverbal suffix {A}, an instrumental derivational suffix which is a form of {-GAK} in most Turkic Languages

Anahtar Kelimeler

olta, ‘ligne’, vĭlta ‘ligne’, Turkey Turkish, Chuvash, etymology, historical linguistics, lexical similarities, chance similarity

Kaynakça

• ADYAGASİ, Klara (2005), Ranniye Russkiye Zaimstvovaniya Tyurkskih Yazıkov Volgo- Kamskogo Areala I, Studies in Linguistics of the Volga-Region, V.II, Debrecen.
• AFANAS’YEV, P. S., HARİTONOV, L. N. [Red.] (1968), Russko-Yakutskiy Slovar’, Moskova.
• AKALIN, Şükrü Halûk, ve başk. (2011),Türkçe Sözlük, 11. baskı,Ankara:TDK Yay.
• AKSOY, Ömer Asım, DİLÇİN, Dehri (2009), Tarama Sözlüğü, 3.baskı, 8 cilt, Ankara: TDK Yay.
• ALİ SEYDİ (1330), Resimli Kâmûs-ı Osmâni, İstanbul: Matbaave Kütüphane-i Cihan.
• ALİYEV, A., BORİYEV, K. (1929), Russko-Turkmenskiy Slovar’, Aşkabat: Turkmenskoe Gosudarstvennoe İzdatel’stvo.
• ARAT, Reşit Rahmeti (1994,) Kutadgu Bilig (II Çeviri),6. Baskı, Ankara: TTK.
• ……., (2007), Kutadgu Bilig (I Metin),5. Baskı, Ankara: TDK.
• AŞMARİN, Nikolay İvanoviç (1994), Slovar’ Çuvaşskogo Yazıka, Tom 5 (y-v) 2. baskı, Çeboksarı.
• ……………, (1994), Slovar’ Çuvaşskogo Yazıka, Tom6 (k) 2. baskı, Çeboksarı.
• ATALAY, Besim (1945), Ettuhfet-üz-Zekiyye Fil-Lûgat-it-Türkiyye, Ankara: TDK Yay.
• ……….., (2005), Divanü Lûgat-it-Türk (Dizin),5. baskı,Ankara: TDK Yay.
• AYVERDİ, İlhan (2011), Kubbealtı Lugatı, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, 2. baskı, İstanbul: Kubbealtı .
• BAMMATOV, Z. Z. [Red.] (1960), Russko-Kumıkskiy Slovar’, Moskova.
• BASKAKOV, N. A. [Red.] (1956),Russko-Nogayskiy Slovar’, Moskova.
• ………………, (1964),Russko-Altayskiy Slovar’, 1964.
• ………………, [Red.] (1967),Russko-Karakalpakskiy Slovar’, Moskova.
• ………………, [Red.] (1973),Gagauzsko-Russko-Moldavskiy Slovar’, Moskova.
• ………………,HAMZAYEV [Red.] (1956),Russko-Turkmenskiy Slovar’, Moskova.
• ………………,KARRIYEV, B. A., HAMZAYEV, M. Y. [Red.] (1968),Turkmensko- Russkiy Slovar’, Sovyetskaya Entsiklopediya: Moskova.
• ………………,., ZAYACZKOWSKİ, A., ŞAPŞAL, S. M. [Red.] (1974),Karaimsko-Russko- Pol’skiy Slovar’, Russkiy Yazık: Moskova.
• BENZİNG, J. “Das Tschuwaschische” Philologiae Turcicae Fundamenta, Tomus Primus, Franz Steiner: Wiesbaden: 695-751. s.
• BROCKELMANN, C. (1954),Osttürkische Grammatik der Islamischen Litteratur- sprachenMittelasiens, E. J. Brill: Leiden.
• BURAN, A. (1997), Keban, Baskil ve Ağın Yöresi Ağızları, Ankara: TDK Yay.
• C’AYIM, N. A. (2006), Ruskko-Kumandinskiy Slovar’, Biya: Biysk.
• CEYLAN, Emine (1997), Çuvaşça Çok Zamanlı Ses Bilgisi, Ankara: TDK Yay.
• ÇANKOV, D. İ. [Red.] (1961), Russko-Hakaskiy Slovar’, Moskova.
• ÇARIYAROV, B, ALTAYEV, S. [Red.] (1987) Bol’şoy Russko-Turkmenskiy Slovar’, C. II (P-Ya), Moskova.
• DE COURTEİLE, M. Pavet (1870), Dictionnaire Turk-Oriental, Paris.
• DEVECİYAN, Karekin (2011), Türkiye’de Balık ve Balıkçılık,İstanbul:Aras Yayıncılık.
• DOERFER, Gerhard (1967), Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen, Band III: Türkische Elemente im Neupersischen ğīm bis kāf, Wiesbaden:Franz Steiner.
• ………………,., (1975),Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen, Band IV: Türkische Elemente im Neupersischen (Schluss) und Register zur Gesamtarbeit, Wiesbaden:Franz Steiner.
• ERDAL, Marcel (1991), Old Turkic Word-Formation I, Wiesbaden:Otto Harrassowiz.
• EREN, Hasan (1987), “Söz Bilgisi: Keşişleme”, Türk Dili, C. 53, S. 424: 256-258.
• ………………,., (1999),Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara.
• ERGİN, Muharrem (1993), Türk Dil Bilgisi20, İstanbul.Bayrak Yayınları.
• ERSOY, Feyzi (2007), “Çuvaş Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, (Ed. Ahmet B. Ercilasun), Ankara: Akçağ: 1285-1340.
• FASMER, V. (1987,) Etimologiçeskiy Slovar’ Russkogo Yazıka2. baskı, (Çev. O. N. Trubaçev), IV. Cilt, Moskova: Progres.
• FEDOTOV, Mihail Romanoviç (1996), Etimologiçeskiy Slovar’ Çuvaşskogo Yazıka, C. I-II, Çeboksarı.
• ………………,., (1977), “O Nekotorıh Oguzskih Çertah Çuvaşskogo Yazıka”, Sovetskaya Tyurkologiya,1977-1: 25-3.
• GAZİZOV, R. S. [Red.] (1959),Russko-Tatarskiy Slovar’, C. IV (S-Ya), Kazan.
• GÜLENSOY, Tuncer (2007),Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Ankara:TDK.
• GÜLSEVİN, Gürer (2008), “Çuvaşça ile Oğuzca Arasındaki Koşutluklar”, Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun Armağanı, Ankara:Akçağ:162-179.
• İSHAKOV, G. F., PAL’MBAH, A. A. (1961),Grammatika Tuvinskogo Yazıka, Fonetika i Morfologiya, Moskova.
• KAHANE, Henry&Renée; TİETZE, Andreas (1958),Lingua Franca in Levant. Turkish Nautical Terms of Italian and Greek Origin,Urbana.
• KALUZYNSKİ, Stanislav (1995), “Mongolische Elemente in der jakutischen Sprache”,Iacutica, Varşova: 35-188.
• KARA, Mehmet (2011),Ayrı Düşmüş Kelimeler2, İstanbul:Kesit Yayınları.
• KARAAĞAÇ, Günay (2008),Türkçe Verintiler Sözlüğü, Ankara:TDK.
• KERESTEDJİAN, Bedros Effendi (1912),Quelques Matériaux pour un Dictionnaire Étimologique de la Langue Turque,Londra.
• KOÇ, K. (2007),Türikşe-Kazakşa Sözdik, Almatı.
• KORKMAZ, Zeynep (2003),Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi),Ankara:TDK.
• KOŞÇANOV, M. K. vd. [Red.] (1984),Russko-Uzbekskiy Slovar’, C. II, (P-Ya),Taşkent.
• KURPEŞKO-TANNAGAŞEVA, N. N., APON’KİN, F. Y. (1993),Şorsko-Russkiy i Russko- Şorskiy Slovar’, Kemerovo.
• LEVİTSKAYA, L. S. (1976),İstoriçeskaya Morfologiya Çuvaşskogo Yazıka, Moskova:Nauka.
• ………………,., (2006), “Çuvaş Türkçesinde Oğuz Türkçesi Unsurları Var mı?”, (Çev. Bülent Bayram), Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Cilt: VI, Sayı: 1: 251-255.
• ………………,., DIBO, A. V., RASSADİN, V. İ., (1997),Etimologiçeskiy Slovar’ Tyurkskih Yazıkov (Obşçetyurkskie i mejtyurkskie osnovı na bukvu “K”, “Қ”),Moskova:Yazıki Russkoy Kul’turı.
• MAHMUTOVA, L. T. (1967),Tatar Télénén Dialektologik Süzlégé, Kazan:Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• MELİORANSKİY, P. M. (1900),Arab’ Filolog’ o Turetskom’ Yazık’, Sanktpetersburg.
• MEYER, G. (1893),Türkische Studien - Die griechischen und romanischen Bestandteile im Wortschatze des Osmanisch-Türkischen, Wien.
• MONGUŞ, D. A. [Red.] (1980),Russko-Tuvinskiy Slovar’, Moskova.
• ORUCOV, E. E. [red.] (1978),Russko-Azerbaydjanskiy Slovar’, C. III (P.-Ya), Bakü.
• PAASONEN, H., (1950), Çuvaş Sözlüğü,İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi.
• PAVLOV, İ. P. (1956), “Deyepriçastie”,Materialı po Grammatike Sovremennogo Çuvaşskogo Yazıka, Çast’ Pervaya: Morfologiya, Çeboksarı: 240-272.
• PAVLOV, İ. P. (1965),Hal’hi Çĭvaş Literaturĭ Çĕlhi – Morfologi,Şubaşkar.
• PSİCHARİ, Jean (1892), “Éléments Grecs en Turc Osmanli. – Influences Lexicologiques Exercées et Subies”, Études de Philologie Néo-Grecque. Paris:LXIX-LXXXIII.
• RAHİMOV, T. (1956),Russko-Uygurskiy Slovar’, Moskova.
• RÄSÄNEN, Martti (1969),Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs Der Türksprachen, Helsinki:Suomalais-Ugrilainen Seura.
• RASSADİN, V. İ. (2005),Tofalarsko-Russkiy i Russko-Tofalarskiy Slovar’, Sankt- Peterburg.
• REBİ, D. İ. (2004),Krımçakskiy Yazık. Krımçaksko-Russkiy Slovar’, Simferepol.
• RYUMİNA-SIRKAŞEVA, L. T., RYUMİN, N. M. (2002),Russko-Teleutskiy Slovar’, Kemerovo.
• SAGİDULLİN, M. A. (2010),Russko-Sibirskotatarskiy Slovar,Tyumen:Mandrika.
• SEREBRENNİKOV, B. A. (1966), “Zur Frage nach dem Ursprung der Prothetischen Konsonanten v und j im Tschuwaschischen”, Acta Orientalia Hungarica, c. XIX:57-65.
• SERGEYEV, L. P. (1968),Dialektologiçeskiy Slovar’ Çuvaşskogo Yazıka, Çeboksarı:Çuvaşskoe Knijnoe İzdatel’stvo.
• SERGEYEV, L. P., PAVLOV, P. P., AHVANDEROVA, A. D. (2006),Dialektologiçeskiy Slovar’ Çuvaşskogo Yazıka, Çeboksarı.
• SEVORTYAN, E. V. (1974),Etimologiçeskiy Slovar’ Tyurkskih Yazıkov (Obşçetyurkskie i mejtyurkskie osnovı na glasnıe), Moskova: Nauka.
• ………………,., (1978),Etimologiçeskiy Slovar’ Tyurkskih Yazıkov (Obşçetyurkskie i mejtyurkskie osnovı na bukvu «B»),Moskova: Nauka.
• SKVORTSOV, M. İ. (1982),Çuvaşsko-Russkiy Slovar’, Russkiy Yazık: Moskova.
• SYUNÇEV, H. İ., URUSBİYEV, İ. H. [red.] (1965),Russko-Karaçayevo-Balkarskiy Slovar’, Moskova.
• ŞEYH SÜLEYMAN EFENDİ (2003), “Lugat-i Çağatay ve Türkî-i Osmani, İstanbul, 1298” [tıpkıbasım], Türk Dilleri Araştırmaları, Cilt 13: 29-36.
• TAYMAS, Aptullah (1997),İbn-i Mühennâ Lûgati3. baskı, TDK: Ankara.
• TEKİN, Talat (1960), “‘Omuz’ Kelimesi Hakkında”, Türk Dili, Sayı: 104: 402-403.
• ………………,., (1995),Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, Simurg: İstanbul.
• TİETZE, Andreas (1955), “Griechische Lehnwörter im Anatolischen”, Oriens, V. 8, No: 2: 204-257.
• ………………,., (2002),Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, Cilt 1: A-E, Simurg: İstanbul-Wien.
• TZİTZİLİS, Christos (1987),Griechische Lehnwörter im Türkischen – (Mit Besonderer Berücksichtigung der Anatolischen Dialekte, Viyana: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
• URAKSIN, Z. G. [Red.] (2005),Russko-Başkirskiy Slovar’, C. II (P-Ya), Ufa.
• USEİNOV, S. M. (2008),Krımskotatarsko-Russko-Ukrainskiy Slovar’, Simferepol.
• YAVUZ, Kemal,Mu‘înî’nin Mesnevî-i Murâdiyye’si, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-75521/muini---mesnevi-i-muradiyye.html (Erişim Tarihi: 24.12.2012)
• YEGOROV, V. G. (1964),Etimologiçeskiy Slovar’ Çuvaşskogo Yazıka, Çuvaşizdat: Çeboksarı.
• YUDAHİN, K. K. [Red.] (1957),Russko-Kırgızskiy Slovar’, Moskova.
• ZOLOTNİTSKİY, N. İ. (1875),Kornevoy Çuvaşsko-Russkiy Slovar’, Sravnennıy s Yazıkami i Nareçiyami Raznıh Narodov Tyurkskago, Finskago i Drugih Plemen, Kazan.
• http://www.loghatnaameh.org/dehkhodaworddetail-82a502e80a934f6abc48e2a4128f6723- fa.html (Erişim Tarihi: 24.12.2012)
• http://www.nisanyansozluk.com(Erişim Tarihi: 24.12.2012)
• http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_ttas&view=ttas(Erişim Tarihi: 24.12.2012)
• http://www.loghatnaameh.org/dehkhodaworddetail-82a502e80a934f6abc48e2a4128f6723- fa.html(Erişim Tarihi: 24.12.2012)