Tatarca ve Başkurtçada Labial Dudak Ünlü Değişiminin Tarihi Üzerine

Yıl 2013, Sayı: 25, 119 - 128, 01.01.2013

Talat Tekin Cihan Çakmak

Öz

Ortak Türkçede ilk hecede bulunan o ve u sesleri Tatarca ve Başkurtçada u ve ü’ye dönüşürken; diğer tarafta u ve ü ünlülerinin sırasıyla o o ve u arasında zayıf bir ünlü ve ö ö ve ü arasında zayıf bir ünlü ’ye dönüştüğü herkesçe bilinir: GTÜ. qol “kol” > Tat., Bşk. qul “kol, el” GTÜ. qul “erkek köle” > Tat. qol a.e. , GTÜ. söz “kelime” > Tat. süz, Bşk. hüδ a.e. GTÜ. süz- “süzmek” > Tat. söz-, Bşk. höδa.e. Bu ünlü değişimlerinin Türkçe çalışmaları için ne kadar önemli olduğunu söylemeğe gerek yoktur, zira bu ünlü değişimleri Proto-Türkçe labial ünlülerini daha doğru bir şekilde yeniden yapılandırmamıza imkân sağlar. Aslında, Tatarca ve Başkurtçada bu ünlü değişimi olmasaydı, pek çok durumda Proto-Türkçe labial ünlülerinin kesin niteliğinin belirlenmesi imkânsız olmasa bile oldukça zor olurdu. Bu konuda Karl H. Menges şöyle der: “labial kategorisindeki kararsızlık ve duraklama Altay dilleri için daha yaygın ve tipiktir.”