“Çaça” Sözü Üzerine

Yıl 2013, Sayı: 26, 51 - 62, 01.06.2013

Murat Özşahin

Öz

Türk dilinin tarihî süreç içerisinde pek çok dille söz alışverişinde bulunduğu bilinmektedir. Bu alışverişlerde yeni karşılaşılan bilgilerin alıntılanmasının yanında bundan daha fazlasının verildiği de görülmüştür. Türk toplumunda fertlerin güçlü kan bağlarına önem göstermesi ve bu önem neticesinde pek çok akrabalık sözünün ortaya çıktığı tespit edilmektedir. Bu akrabalık adlarının başka dillere verildiği de anlaşılmaktadır. Bu açıdan Türk dilinin akraba bilgisine yönelik söz varlığı gücü, Türkçenin komşularının söz varlığına da yansımıştır. Bu çalışmamızda da Türkçe sözlüklerde Rumca olarak belirtilen çaça sözünün anlamı ve kaynağı üzerinde durarak, sözün Türk dilinin akrabalık bilgisine ait bir unsur olduğu gösterilmeye çalışılmaktadır. Hem tarihî sözlükler hem de çağdaş lehçelerin söz varlıkları incelendiğinde sözün Türk dilinin söz varlığına ait olduğu görülmektedir

Anahtar Kelimeler

çaça, çeçe, tete, verinti, akrabalık ismi, Türkçede akrabalık

On the Word Çaça

Öz

It is known that Turkish has had interrelations with many languages by lending and borrowing many words through the history. During this process, it can be said that Turkish has lent more than it has borrowed. That Turks give great importance to consanguinity has given rise to the emergence of a great number of kinship terminology. This terminology is seen to have been lent to other languages. Therefore, the kinship terminology of Turkish can be found in the neighboring languages. In this paper, we will focus on the word “çaça”, which is shown as a Greek origin word in the dictionaries, and try to show that this very word belongs to Turkish kinship terminology. When historical dictionaries and the contemporary dialects are studied, it is seen that this word isa part of Turkish word stock

Anahtar Kelimeler

çaça, çeçe, tete, loan, consanguinity words, consanguinity in Turkish

Kaynakça

• ABDULDAYEV E., İSAYEV D. (1969). Kırgız Tiliniñ Tüşündürmö Sözdügü, Bişkek (Frunze): Mektep.
• AGİŞEV İ.M., vd. (1993) (BTH). Başkort Télénéñ Hüzlégé I-II, Moskova: Russkiy Yazık.
• AKTUNÇ H. (2010). Büyük Argo Sözlüğü, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• ALTAYLI S. (1994) (ATS). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü I-II, İstanbul: MEB Yayınları.
• CAFEROĞLU A. (1993). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• ÇETİN E. (2012). “Cicianne Sözü Üzerine”. TEKE Dergisi, Sayı: 1/ 4: 63-69.
• DANKOFF R. (2008). Evliya Çelebi Seyahatnamesi Okuma Sözlüğü (Çev.: Semih Tezcan), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• DAWKİNS R.M. (1916). Modern Greek İn Asia Minor, Cambirdge: Cambridge University Press.
• Derleme Sözlüğü I-XII (1977) (DS). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• DİLMÖHEMETOV M.İ., vd. (2002) (BTDH). Başkort Télénéñ Diyalekttarı Hüzlégé, Ufa: Kitap.
• EHMETYANOV R. (2001). Tatar Télénéñ Kıskaça-Tariḫi-Étimologik Süzlégé, Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• FEHÉR G. (1999). Bulgar Türkleri Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• GÜNGÖR H., ARGUNŞAH M. (2002). Gagauz Türkleri, Ankara: Kültür Bakanlığı.
• KARAAĞAÇ G. (2008). Türkçe Verintiler Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• ---------- (2010). Türkçenin Ses Bilgisi, İstanbul: Kesit Yayınları.
• ---------- (2012). Türkçenin Dil Bilgisi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KASTER R.A. (1997). Guardians of Language: The Grammarian and Society İn Late Antiquity, Los Angeles: University of California Press.
• KUNOS I. (1902). Sejx Sulejman Efendi’s Çagataj-Osmanisches Wörterbuch, Budapest.
• LESSİNG F.D. (2003). Moğolca-Türkçe Sözlük I-II (Çev.: Günay Karaağaç), Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Lİ Y.S. (1999). Türk Dillerinde Akrabalık Adları, İstanbul: Simurg Yayınları.
• LSJ: The Online Liddell-Scott-Jones Greek-English Lexicon, http://stephanus.tlg.uci.edu/lsj/ (27.01.2013)
• MAHMUTOVA L. T., vd. (1977-1979-1981) (TTAS). Tatar Télénéñ Añlatmalı Süzlégé I- II-III, Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• MUKAMBAYEV J. (2009) (KTDS). Kırgız Tiliniñ Diyalektologiyalık Sözdügü I-II, Bişkek: Kırgız Cumhuriyeti Milli Bilimler Akademisi Cengiz Aytmatov Dil ve Edebiyat Enstitüsü Girne Amerikan Üniversitesi Türk Araştırma ve Tanıtım Merkezi.
• NASKALİ E.G., DURANLI M. (1999). Altayca-Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• ORALTAY H., YÜCE N., PINAR S. (1984). Kazak Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: TDAV Yayınları
• ÖNER M, KAYA M.Y., ÖZŞAHİN M. (2005). “Lehçe-i Tatarî’nin Söz Varlığı Üzerine Bir İnceleme”. Altınorda ve Varisleri II: Uluslararası Konferansı (22-24 Nisan), İstanbul: Ayaz Tahir Türkistan İdil-Ural Vakfı.
• ÖNER M. (2009). Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• POPPE N. (1992). Moğol Yazı Dilinin Grameri (Çev.: Günay Karaağaç), İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• RÄSÄNEN M. (1969). Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs Der Türksprachen, Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
• RUNDGREN F. (1962). “Teyze und Čiče. Bemerkungen zu den türkischen Verwandtschaftsnamen”. Oriens Vol. 15 (Dec. 31): 325-336.
• SAMİ Ş. (1998) (KT). Kamûs-ı Türkî, İstanbul: Alfa Yayınları.
• SEREBRENNİKOV B.A., GADJİEVA N.Z. (2011). Türk Yazı Dillerinin Karşılaştırmalı Tarihî Grameri, (Çev.: Tevfik Hacıyev-Mustafa Öner), Ankara: Türk Dil Kurumu.
• STACHOWSKI M. (2011). Etimoloji, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• ŞİRİN USER H. (2009). Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi, Konya: Kömen Yayınları.
• TEKİN T. (1960). ““Amca” ve “Teyze” Kelimeleri Hakkında”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, TDK Ankara: 283-294.
• TEZCAN S. (2010). “Etimoloji Önerileri”, Orhon Yazıtlarının Bulunuşundan 120 Yıl Sonra Türklük Bilim ve 21. Yüzyıl Konulu III. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler Kitabı I-II, H.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Ankara: 819- 830.
• TİETZE A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı Cilt 1, İstanbul: Simurg Yayınları.
• TİLEVBERDİ N. (Redaktör) (1999) (KZTS). Kazak Tiliniñ Sözdigi, Almatı: Dayk-Press.
• TOPARLI R., VURAL H., KARAATLI R. (2003) (KTS). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• USEİNOV S.M. (2007). Russko-Kırımskotatarskiy Kırımskotatarskiy-Russkiy Slovar, Simferepol: Tezis.
• YUDAHİN K.K. (1998). Kırgızca Sözlük I-II, (Çev. Abdullah Taymas), Ankara: Türk Dil Kurumu.
• ZEKİYEV M., RAMAZANOVA D.B., HEYRETDİNOVA T.H. (1993) (TTDS). Tatar Télénéñ Diyalektologik Süzlégé, Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyeti.