Türk Dillerinde Alomorfi Koşullanması

Yıl 2014, Sayı: 27, 13 - 39, 01.01.2014

Eyüp Bacanlı

Öz

Bu makalede Türk dillerindeki parça ve işlem morfolojilerinde görülen gövde ve ek alomorfisi eş zamanlı bakış açısıyla ele alınmaktadır. Bugüne dek Türk dil ve lehçelerinin gramatikal tasvirlerinde genellikle ek alomorfisi fonolojik koşullar çerçevesinde ele alınmıştır. Morfolojik koşullar ise içerdikleri fonolojik koşullar nedeniyle morfofonemler temelinde kısmen ele alınmıştır. Ancak Türk dillerindeki alomorfinin oluşumunda, diğer dünya dillerinde olduğu gibi morfolojik, sözcüksel ve hatta semantik bir takım koşullar da belirleyici olabilmektedir. Fonolojik olmayan koşullar, özellikle de sözcüksel ve semantik olanlar asimetrik ve yeterince genelleşmemiş morfolojik süreçleri kapsadığı için Türk dillerinin gramatikal tasvirlerinde göz ardı edilmektedir. Bu nedenle ilk defa bu çalışmada çeşitli eski Türk dillerinden tespit edilen bazı sözcüksel ve semantik koşullu alomorfi örneklerine de yer verilecektir. Çalışma Türk dil ve lehçelerinde karşılaşılan gövde ve ek alomorfisinin çeşitli türlerini eş zamanlı olarak analiz etmede, dilbilimsel yaklaşımları dikkate alan metodolojik bir yenilik önermektedir

Anahtar Kelimeler

Türk dilleri, alomorfi, alomorfi koşullanması, sözcüksel koşullanma, semantik koşullanma

Conditioning of Allomorphy in Turkic Languages

Öz

In this paper, stem and affixal allomorphy observed in the segmental morphology and process morphology of Turkic languages is examined from a synchronic viewpoint. To date, Turkologists have generally dealt with affixal allomorphy in the frame of phonological conditions in their grammatical descriptions of Turkic languages. Morphological conditions, on the other hand, have been partly analysed on the basis of morphophonemes due to the phonological features they have. However, in the formation of allomorphy in Turkic languages, as in other World languages, morphological, lexical and even semantic conditions may be determining factors. Non-phonological conditions especially lexical and semantic ones are generally disregarded in the grammatical descriptions of Turkic languages, since they comprise asymmetric and non-generalized morphological processes. Therefore, this article, for the first time, will show some examples of lexically and semantically conditioned allomorphy which are detected in Older Turkic languages. All in all, this paper paying attention to contemporary linguistic approaches, suggests a methodological novelty for synchronic analysis of different types of stem and affixal allomorphy encountered in Turkic languages and dialects

Anahtar Kelimeler

Turkic languages, allomorphy, allomorphy conditioning, lexical conditions, semantic conditions

Kaynakça

• ARGUNŞAH, M. ve G. SAĞOL YÜKSEKKAYA, (2014), Karahanlıca, Harezmce, Kıpçakça Dersleri (3. baskı), Istanbul: Kesit Yayınları.
• ASLAN, Sema, (2006), “Türkiye Türkçesinin morfonolojisi üzerine”, Türk Dili 664, 547- 557.
• ATA, Aysu, (1998), Nehcü’l-Feradis Uştmaḫlarnıŋ Açuq Yolu III Dizin-Sözlük, Ankara: TDK Yayınları.
• BACANLI, Eyüp, (2014), “Türk Dillerinin Şahıs Zamirlerinde Düzensizlikler (Irregularities in personal pronouns of Turkic languages)”, Eva Csato Johanson Festschrift, (Ed. N. Demir-B. Karakoç-A. Menz, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 43-61.
• BAERMAN, M. & G. G. CORBETT, & D. P. BROWN, (2010), Defective Paradigms: missing forms and what they tell us, (Proceedings of the British Academy, 163), Oxford University Press, Oxford.
• BAUER, Laurie, (2004), A Glossary of Morphology, Edinburgh: Edinburgh University Press.
• BUSSMANN, Hadumod, (2006), Routledge Dictionary of Language and Linguistics, (Translation and adaptation: L. Forester-K. Kazzazi-S. Newton-E. Thompson-G. Trauth), London and New York: Routledge.
• BYBEE, Joan, (1985), Morphology: A Study of the Relation Between Meaning and Form, Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins.
• BYBEE, J. & E. Pardo, (2007), “On lexical and morphological conditioning of alternations. A nonce-probe experiment with Spanish verbs”, Frequency of Use and the Organization of Language, (Ed. J. Bybee), Oxford: Oxford University Press, 74-100.
• BYBEE, J. & C. L. Moder, (2007), “Morphological classes as natural categories”. Frequency of Use and the Organization of Language, (Ed. J. Bybee), Oxford: Oxford University Press, 127-147.
• CORBETT, Greville G, (2000), Number, New York: Cambridge University Press.
• CRYSTAL, David, (2008), A Dictionary of Linguistics and Phonetics (The sixth edition), Oxford: Blackwell Publishing.
• DURMUŞ, Oğuzhan, (2009), Çuvaşçanın Şekil Bilgisi, [Yayımlanmamış PhD tezi, Trakya Üniversitesi, Edirne]
• ERCİLASUN, Ahmet B., (2010), Başlangıçtan Günümüze Türk Dili Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ERCİLASUN, A. B. ve Z. Akkoyunlu, (2014), Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk. Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERDAL, Marcel, (2004), A Grammar of Old Turkic, Leiden & Boston: Brill.
• ERSOY, Feyzi, (2010), Çuvaş Türkçesi Grameri, Ankara: Gazi Kitabevi.
• GRØNBECH, K. (1936), Der Türkische Sprachbau, Kİbenhavn: Levin & Munksgaard.
• GÜNER, Galip, (2013), Kıpçak Türkçesi Grameri, İstanbul: Kesit Yayınları.
• HAMİLTON, James Russel, (2011), İyi ve Kötü Prens Öyküsü (Çev. Vedat Köken, 2. baskı), Ankara: TDK Yayınları.
• HARRİSON, David K. (2000), Topics in the Phonology and Morphology of Tuvan, [Yayımlanmamış PhD tezi, Yale Üniversitesi]
• HASPELMATH, M. & A. D. Sims, (2010), Understanding Morphology (second edition), London: Hodder Education.
• BROWN, D. P. & A. HIPPISLEY, & M. CHUMAKINA, & G. G. CORBETT, (2004), “Frequency, categories and distribution of stems”, Studies in Language 28/2, 387-418.
• İMER, K., A. KOCAMAN ve A. S. ÖZSOY, (2011), Dilbilim Sözlüğü, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• İSXAKOV, F. G. & A. A. PAL’MBAX, (1961), Grammatika Tuvinskogo Yazıka. Fonetika i Morfologiya, Moskva: İzdatel’stvo Vostoçnoy Literaturı.
• KARAKOÇ, Birsel, (2012), “A new analysis of non-past copular markers and corresponding copular clauses in Karakhanid Turkic”, Turkic Languages 15, 171-193.
• KARTALLIOĞLU, Yavuz. (2008), “Osmanlı Türkçesindeki Ekler Dudak Uyumuna Göre Nasıl Okunmalıdır?”, Turkish Studies 3/6, 449-470.
• KOÇOĞLU GÜNDOĞDU, Vildan, (2012), Günümüz Tuva Türkçesi (Giriş, Dil Özellikleri, Metinler, Söz Dizini), [Yayımlanmamış PhD tezi, Ege Üniversitesi, İzmir]
• KORKINA, E. I., E. I. UBRYATOVA, L. N. XARITONOV, and N. E. PETROV, (1982), Grammatika Sovremennogo Jakutskogo Literaturnogo Jazyka, Moscow: Nauka.
• LEWIS, Geoffrey, (2000), Turkish Grammar, New York: Oxford University Press.
• LIEBER, Rochelle, (2009), Introducing Morphology, New York: Cambridge University Press.
• MATTHEWS, P. H. (2007), The concise Oxford dictionary of linguistics, 2nd ed. Oxford: Oxford University Press.
• MEL’ČUK, Igor, (2006), Aspects of the theory of morphology (Ed. D. Beck), Berlin & New York: Mouton de Gruyter.
• PALMER, F. R. (1986), Mood and modality, Cambridge: Cambridge University Pres.
• RASSADİN, V. İ. (1978), Morfologiya Tofalarskogo Yazıka v Sravnitel’nom Osveşçenii, Moskva: Nauka
• RİCHARDS, J. C. & R. SCHMİDT, (2002), Longman Dictionary of Language Teaching and Applied Linguistics (third edition), London and New York: Longman.
• SAUSSURE, Ferdinand de, (1976), Genel Dilbilim Dersleri (Çev. B. Vardar), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• SCHÖNIG, Claus, (1998), “Azerbaijanian”. The Turkic Languages, (Ed. L. Johanson-É. Á. Csató), London and New York: Routledge. 248-260.
• TEKİN, Talat, (2003a), “Üçüncü Kişi İyelik Eki Üzerine”, Makaleler 1 Altayistik, (Yay.Haz. E. Yılmaz-N. Demir), Ankara: Grafiker Yay, 131-138.
• TEKİN, Talat, (2003b), Orhon Türkçesi Grameri (2. Baskı), İstanbul: Sanat Kitabevi.
• TİMURTAŞ, Faruk Kadri, (1994), Eski Türkiye Türkçesi - XV. Yüzyıl. Gramer - Metin – Sözlük, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Tuvinsko-Russkiy Slovar’ (E. R. Tenişev’in editörlüğünde pek çok yazarın katılımıyla telif edilmiştir), (1968), Moskva: Izdatelstvo 'Sovetskaya Entsiklopediya'.
• VESELINOVA, L. N. (2006), Suppletion in Verb Paradigms, Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins.
• YILMAZ, Emine, (2002), Çuvaşça Çok Zamanlı Morfoloji, Ankara: Grafiker Yayınları.
• http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_tarama&view=tarama
• http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78353/divanlar-ve-mesneviler.html
• http://www.merriam-webster.com/dictionary/brethren