Uygur Sivil Belgelerinden Hareketle Uygurlarda Yerleşik Yaşam ve Bununla İlgili Söz Varlığına Dair

Yıl 2014, Sayı: 27, 41 - 58, 01.01.2014

Uğur Uzunkaya

Öz

Uygurlarda yerleşik yaşam, çeşitli milletler tarafından yapılan arkeolojik araştırmalarla incelenmiş olmasına rağmen, Uygurlar tarafından kaleme alınmış olan sivil belgelerin ışığında incelenmemiştir. Uygur sivil belgeleri, başta yerleşik yaşam olmak üzere, kültürel, siyasî ve sosyal birçok konuda Uygurlarla ilgili temel başvuru kaynakları içinde yer almaktadır. Bu çalışmada Uygur sivil belgelerinden hareketle, Uygurlarda yerleşik yaşama ait söz varlığı incelenmiştir. Bu söz varlığındaki bilgiler, yeri geldikçe Uygurlardan bahseden seyahatnameler ve Uygur bölgesinde yapılmış arkeolojik araştırmaların verileriyle desteklenmiştir. Çalışmada esas alınan yöntem bu söz varlığının dil-kültür tarihi perspektifinden incelenmesidir. Bu çalışmada sivil belgeleri esas almamızın sebebi Uygurlara ait diğer yazılı kaynakların çoğunun dinî içerikli metinler olmasıdır. İncelemenin korpusunu oluşturan sivil belgeler Uygurların günlük yaşamını ve yaşayışını bize gösteren önemli yazılı kaynaklardır. Uygur sivil belgelerinde geçen bu söz varlığının köken bilgisine dair bilgiler de çalışmamızda dipnotlarda belirtilmiştir. Bu metinlerden taranarak oluşturulan söz varlığı, Yaşam Alanı Olan Yerler üst başlığı altında yer alan İç mekâna ait olan yerler ve Dış mekâna ait olan yerler alt başlıklarında incelenmiştir. Uygur sivil belgelerindeki yerleşik yaşama ait unsurların belirlenebilmesi ve bu unsurların metinlerde nasıl kullanıldığının gösterilmesi çalışmanın amacını oluşturur

Anahtar Kelimeler

Uygurlar, Uygur sivil belgeleri, yerleşik yaşam

Settled Life in Uyghurs With Reference to Uyghur Civil Documents and in Respect to This Vocabulary

Öz

Even though settled life in Uyghurs has been researched through the archeological researhes carried out by several nations, it has not been studied in the light of Uyghur civil documents drawn up by the Uyghurs. Uyghur civil documents are included in the basic reference resources about the Uyghurs in such matters as cultural, political, social, and notably as settled life. In this study, with reference to Uyghur civil documents , vocabulary belonging to setteled life in Uyghurs has been studied. The knowledge of this vocabulary has been supported by tha data of the archeological researches carried out in Uyghur area and the travel books mentioning the Uyghurs as the occasion arises. The base method in this study is to study vocabulary through the percpective of language and culture history. The reason why we base this study on the civil documents is because most of the other written resources belonging to the Uyghurs have religious contents. The civil documents establishing the subject of the study are vital resources describing us the daily life of Uyghurs and their way of living. The information regarding etymology of vocabulary mentioned in Uyghur civil documents has been stated on the footnotes. Vocabulary established by scanning these documents has been studied on the subtitles of Places belonging to indoor and Places belonging to outdoor appearing under the title of Places being living spaces. Determining the elements of settled life in Uyghur civil documents and explaining these elements how to use in the documents are the purpose of this study

Anahtar Kelimeler

Uyghurs, Uyghur civil documents, settled life

Kaynakça

• ATALAY, Besim (çev.) (1939(1)-1940(2)-1941(3)-1943(4)), Divânü Lugât-it-Türk Tercümesi I-II-III-IV, TDK Yayınları: Ankara.
• CİVELEK, Özlem (2005), Dindışı Eski Uygurca Metinlerin Karşılaştırmalı Sözvarlığı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• CLARK, V. Larry (1980), Introduction to the Uyghur Civil Documents of East Turkestan (13th-14th cc.), Yayımlanmamış doktora çalışması, Indiana.
• CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford.
• COQ, Albert v. Le (1926), Auf Hellas Spuren in Osttürkistan, Leipzig.
• DOERFER, Gerhard (1963(1)-1965(2)-1967(3)-1975(4)), Türkische und mongolische Elemente im neupersischen, I, II, III, IV, Wiesbaden.
• ERDAL, Marcel (1991), Old Turkic Word Formation, A Functional Approach to the Lexicon, Volume: I-II, Wiesbaden.
• ERİNÇ, Sırrı (1992), “Beşbalık”, DİA, c. 5: 551-552.
• ESİN, Emel (1983), “Balıq and Ordu. The Early Turkish Circumvallations, in Architectural Aspect”, Central Asiatic Journal, C. XXVII, S. 3-4: 168-208. [Türkçesi için: ESİN, Emel (2006) “Balık ve Ordu Mimari Açıdan Erken Devir Türk Surlu Yerleşimleri”, Türklerde Maddi Kültürün Oluşumu, Kabalcı Yayınları, İstanbul: 85-118.]
• GÜL, Bülent (2004) Eski Türk Tarım Terimleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• İZGİ, Özkan (1989), Çin Elçisi Wang Yen-Te’nin Uygur Seyahatnamesi, TTK Yayınları, Ankara.
• MACKERRAS, Colin (2000), “Uygurlar”, Erken İç Asya Tarihi (Çev. Prof. Dr. Şinasi Tekin), Derleyen: Denis Sinor, İletişim Yayınları: İstanbul: 425-449.
• MINORSKY, V. (1948), “Tamim ibn Bahr’s Journey to the Uyghurs”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, xii/2: 275-305.
• MOLNÁR, Ádám-Peter ZİEME (1989), “Ein weiterer uigurischer Erntesegen”, Altorientalische Forschungen, 16, 1: 140-152.
• ÖZERDİM, Muhaddere N., (1951), “Çin Kaynaklarına Göre Çin Türkistanı’nın Şehirleri”, DTCF Dergisi, c.9, s.1-2: 105-108.
• …………, (1958), “Uygurlar Devrinde Turfan Karahoço Şehrinde Evler”, DTCF Dergisi, c. 16, s. 3-4: 97-131.
• RÖHRBORN, Klaus (1977(1)-1979(2)-1981(3)-1988(4)-1994(5)-1998(6)), Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der vorisslamischen türkischen Texte aus Zentralasien, Lieferung 1 a-agrıg, Lieferung 2 agrıglan-anta, Lieferung 3 anta-asanke, Lieferung 4 asankelıg-ayat-, Lieferung 5 ayatıl--ӓmgӓklig, Lieferung 6 ӓmgӓksin--ӓrŋӓk, Wiesbaden.
• TAŞAĞIL, Ahmet (1998), “Hoten”, DİA, c. 18: 251-253.
• TEZCAN, Semih (1984), “Uygur’lar”, Türk Ansiklopedisi, c. XXXIII, MEB, Ankara: 148- 155.
• WEN-SHEN, Tsai (1967), Li Te-Yü’nün Mektuplarına Göre Uygurlar (840-900), -Doktora çalışması-Taipei.
• YAMADA, Nobuo (1993), Sammlung uigurischer Kontrakte, Hrsg. von Juten ODA, Peter ZIEME, Hiroshi UMERA und Takao MORİYASU, Band 2, Osaka.
• ZIEME, Peter (1975), “Ein uigurischer Erntesegen”, Altorientalische Forschungen, 3: 109- 143.
• ZIEME, Peter (2009), “Ordo Uluš, Solmı and Bešbalık”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, Vol. 62 (3), September: 255-266.