“Haymatlos” Kavramının Türkçedeki Serüveni

Yıl 2014, Sayı: 27, 121 - 136, 01.01.2014

Müge Arslan

Öz

Haymatlos kavramı, II. Dünya savaşı sonrasında, Almanya ile Türkiye arasında gelişen diplomatik etkileşim sonucu, Almancadan Türkçeye aktarılan alıntı bir kelimedir. Kavram, Türkçeleştirildiği ilk dönemde tamamen politik bir anlamla, yani vatansız ve uyruksuz olarak ilk anlamıyla kullanılmıştır. Zamanla anlam genişlemesine uğramış ve politik algılanışının yanı sıra felsefi, sosyolojik, psikolojik ve edebi bağlamda da farklı anlamlar kazanmıştır. Öyle ki adı geçen kavram artık günlük yaşamda dahi kullanılmaya başlanmış, hatta çağdaş dünyada, olumsuz algılarından sıyrılarak, insanları bütünleştirici, evrensel, ayrım gözetmeyen, özgürlükçü bir kavram olarak yeni anlamlar üstlenmiştir. Bu çalışmada, Türkçe literatürde 1950’li yıllardan itibaren kullanılan haymatlos kavramının serüveni ele alınacaktır. Almanca kökenli bu kavramın, medyada, edebiyatta ve adbilim gibi farklı alanlardaki kullanımına ilişkin örnekler incelenerek, Türkçedeki yeri ve kullanım alanları saptanmaya çalışılacaktır

Anahtar Kelimeler

Haymatlos, Vatansız, Alıntı Kelime, Türkçe, Almanca, Medya, Edebiyat

The Adventure of the Word “Haymatlos” in Turkish

Öz

The concept Haymatlos is a loanword which was transmitted from German to Turkish as a result of diplomatic relationships between Germany and Turkey after the Second World War. The first time it was transmitted to Turkish, this concept was used solely in a political context with its first meanings: stateless and homeless. Its meaning was extended in time. Along with its political usage, it gained different philosophical, sociological, psychological and literary meanings. Yet more, it started to be used in daily life. It also discarded its negative implications in contemporary world and gained encompassing, universal, indiscriminate and liberal meanings. In this study, the adventure of the concept haymatlos, which was used from the 1950s in Turkish, will be discussed. The examples of this concept of German origin were examined in different fields such as media, literature and onomasiology; and so its place and usage in Turkish language are aimed to be investigated

Anahtar Kelimeler

Haymatlos, Homeless, Loanword, Turkish, German, Media, Literature

Kaynakça

• AKGÜN, Taner (1999), Hukuk ile İlgili Terimler Sözlüğü. Almanca-Türkçe, Türkçe- Almanca. Istanbul: Alfa Yayınevi.
• ARSLAN, Müge (2013), Die Lexeme “Heimatlos” und “Heimatlosigkeit” im Deutschen und im Türkischen. Hacettepe Universität Institut für Sozialwissenschaften, Magisterarbeit. Ankara.
• BETZ, Werner (1974), „Lehnwörter und Lehnprägungen im Vor- und Frühdeutschen“. In: F. MAURER und H. RUPP (Yay.), Deutsche Wortgeschichte I. Berlin: Walter de Gruyter Verlag: 135-163.
• BUßMANN, Hadumod (2002), Lexikon der Sprachwissenschaft. Stuttgart: Alfred Kröner Verlag.
• Brockhaus Enzyklopädie (1989), Zehnter Band, 19. Auflage. Mannheim: F.A. Brockhaus Verlag.
• EREN, Hasan (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. 2. Auflage. Ankara: Bizim Büro.
• KORKMAZ, Zeynep (2003), “Türkiye Türkçesinde Yazı Diline Girmiş Günlük Yaşamla İlgili Alıntı Sözler ve Ekler”, Türk Dili, 620. S.118-127.
• Milli Reasürans T.A.Ş. [Yayımlayan] (2007), Haymatloz-Özgürlüğe Giden Yol. Verein- Aktives Museum ve Goethe Institut tarafından düzenlenen bir sergi, çeviren: Sezer Duru ve Yeşim Tükel Kılıç, Istanbul.
• NÜBLING, Damaris; DAMMEL, Antje; DUKE, Janet; SZCZEPANIAK, Renata (2006), Historische Sprachwissenschaft des Deutschen: Eine Einführung in die Prinzipien des Sprachwandels, Tübingen: Narr-Studienbücher Verlag.
• ÖZDEMİR, Birol (2012), Haymatlos. Istanbul: Yitik Ülke Yayınları.
• POLENZ, Peter v. (2000), Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart: Einführung, Grundbegriffe: 14. bis 16. Jahrhundert. Band I. Berlin: De Gruyter Verlag.
• KARAMAĞRALI, Seydahmet, (2011), Haymatlos, Kum Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• UYSAL, Hasan (1988),. Haymatlos Nasıl Yapılır?. Istanbul: Boyut Yayınları.
• WAHRIG, Gerhard (1979), Deutsches Wörterbuch: Mit einem Lexikon der Deutschen Sprachlehre. Gütersloh: Bertelsman Lexikon Verlag.
• YALÇIN, Kemal (2011), Haymatlos: Dünya Bizim Vatanımız, Istanbul: Türkiye Iş Bankası Yayınları.
• YALIM, Özcan (1998), Türkçede Yakın ve Karşıt Anlamlılar Sözlüğü. Ankara: Imge Kitabevi.
• ….... (1955). Haymatlos 57-Muhsin Sergüzeşti. Istanbul. İnternet Kaynakları
• Cumhuriyet Arşivi (Tarih yok). 1 Ocak 1930’dan günümüze Cumhuriyet Gazeteleri. Erişim Tarihi: 06.02.2013, http://www.cumhuriyetarsivi.com/monitor/index.xhtml
• Deutsche Botschaft Ankara (Tarih yok). Türkei als Zuflucht-Deutsche Emigranten in der Türkei. Erişim Tarihi: 12.03.2013
• http://www.ankara.diplo.de/Vertretung/ankara/de/04__Aussen__und__EU__Politik/Bilateral e__Beziehungen/deutsche__imigration__in__die__tuerkei.html Duden (2013).
• Online Deutsches Wörterbuch. Erişim Tarihi: 14.08.2013
• http://www.duden.de/rechtschreibung/heimatlos
• Fremdwörter und Lehnwörter (Tarih Yok). Erişim Tarihi: 27.03.2012, http://www.examen- europaeum.com/EEE/pdf/FremdundLehnwoerter.pdf
• Hürriyet Gazete Arşivi (2012). 1997’den günümüze Hürriyet Gazeteleri. Erişim Tarihi: 19.03.2013, http://www.hurriyet.com.tr/anasayfa/ Kehl, Richard (2011).
• Heimat und Zuhause. Erişim Tarihi: 25.04.2012, http://uni.de/redaktion/heimat-und-zuhause
• Milliyet Gazete Arşivi (2009). 3 Mayıs 1950 ile 30 Haziran 2004 tarihleri arasındaki Milliyet Gazeteleri. Erişim Tarihi: 05.02.2013, http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/
• Nişanyan, Sevan (2009). Sözlerin Soy Ağacı: Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü. Erişim Tarihi: 04.10.2012, http://www.nisanyansozluk.com/
• Türk Dil Kurumu [TDK] (2013), Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü. Erişim Tarihi: 15.08.2013, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bati&view=bati
• Türk Dil Kurumu [TDK] (2013), Büyük Türkçe Sözlük. Erişim Tarihi: 14.08.2013, http://tdkterim.gov.tr/bts/
• Türk Hukuk Kurumu (2010). Türk Hukuk Lugatı. Erişim Tarihi: 15.03.2013, http://www.turkhukukkurumu.org.tr/thl/