Bir Batılının Gözünden 18. Yüzyılda Çuvaşlar: Johann Gottlieb Georgi ve Çuvaşlara İlişkin Kayıtları

Yıl 2015, Sayı: 29, 101 - 120, 01.01.2015

Sinan Güzel

Öz

18. yüzyıl, Çarlık Rusyası topraklarında çok sayıda araştırma gezisinin düzenlendiği önemli bir dönem olarak bilinmektedir. Söz konusu araştırma gezilerinde elde edilen malzemeler bugün bile doğa bilimleri ve sosyal bilimlerin birçok alanı için değerini korumaktadır. Söz konusu bilimsel gezilere birçok saygın bilim adamı katkıda bulunmuştur. Bu bilim adamlarından birisi de Johann Gottlieb Georgi’dir. Orenburg, Astrahan, Kazan Ekspedisyonlarında görev alan Georgi’nin, bu bölgelerde yaşayan halklara ilişkin kayıtları da son derece önemlidir. Bu yazıda Johann Gottlieb Georgi’nin Beschreibung aller Nationen des Russischen Reichs adlı eserinde Çuvaşlara ilişkin olarak kaydettiği folklor ve dil malzemesi ortaya konulup değerlendirilecektir

Anahtar Kelimeler

Johann Gottlieb Georgi, Çuvaşça, Çuvaş Folkloru, 18. Yüzyıl Ekspedisyonları

Chuvash at the 18th Century through the Eye of a Westerner: Johann Gottlieb Georgi and His Records of Chuvash People

Öz

18th century is known to be an important period of time when many research excursions were organized in the lands of Russian Empire. Materials gathered from these mentioned research excursions, preserve their importance even today for several fields of natural and social sciences. Many respectable scientists contributed to these scientific excursions. One of these scientists is Johann Gottlieb Georgi. The records pertaining to the people living in these regions provided by Georgi who participated in Orenburg, Astrakhan, and Kazan Expeditions are highly significant. In this article, the folklore and language materials regarding the Chuvash people presented by Johann Gottlieb Georgi in his work entitled Beschreibung aller Nationen des Russischen Reichs will be introduced and examined

Anahtar Kelimeler

Johann Gottlieb Georgi, Chuvash Language, Chuvash Folklore, Expeditions of 18th Century.

Kaynakça

• AGYAGÁSİ, K. (1982), “On the Edition of Chuvash Literary Sources” Chuvash Studies, Budapest: Akadémiai Kiadó, s. 7-18
• ARIK, D. (2005), Hıristiyanlaştırılan Türkler (Çuvaşlar), Ankara: Aziz Andaş Yayınları.
• AŞMARİN, N. İ. (1982), “Vvedeniye v Kurs Çuvaşskoy Narodnoy Slovesnosti”, Çuvaşskiy Folklor Spetsifika Janrov, Çeboksarı.
• …………., (1994-2000), Slovar Çuvaşskogo yazıka − Çĭvaş Sĭmahĩsen Kĩneki, 17 Cilt, Çeboksarı: Russika. (=ÇSK).
• BAYRAM, B. (2010), Çuvaş Türklerinin Kahramanlık Anlatmaları (Alplar), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• FEDOTOV, M. P. (1987), İssledovateli Çuvaşskogo Yazıka, Çeboksarı: Çuvaşskoye Knijnoye İzdatel’stvo.
• GEORGİ, J. G. (1776), Beschreibung aller Nationen des Russischen Reichs, ihrer Lebensart, Religion, Gebräuche, Wohnungen, Kleidung und übrigen Merckwürdigkeiten, St. Petersburg.
• …………., (1780), Russia: or, a compleat historical account of all the nations which compose that Empire, London: Printed for J. Nichols, T. Cadell, H. Payne, N. Conant.
• …………., (1799), Opisanie vseh obitayuşçih v Rossiyskom gosudarstve narodov. İh jiteyskih obryadov, obıknoveniy, odejd, jiliş, uprajneniy, zabav, veroispovedaniy i drugih dostopamyatnostey, Sanktpeterburg: İmperatorskoy Akademii Nauk.
• GORDOYEV, F. İ. (1979), Etimologiçeskiy Slovar Mariyskogo Yazıka Tom I (A-B), Yoşkor-Ola: Mariyskoye Knijnoye İzdatel’stvo.
• HEİN, O. (1964), “Georgi, Johann Gottlieb”, Neue Deutsche Biographie 6, s. 242; http://www.deutsche-biographie.de/pnd136429157.html, 15, 12, 2014.
• Hrestomatiya po kul’ture çuvaşskogo kraya, Dorevolyutsionnıy period (2011), Çeboksarı: Çuvaşskoye Knijnoye İzdadel’stvo (=Hrestomatiya)
• İVANOV-ORKOV, G. N. (2009), “Sarĭ” Çuvaşskaya Éntsiklopediya, C. 3, Çeboksarı: Çuvaşskoye Knijnoye İzdatel’stvo.
• …………., (2011a), “Huşpu” Çuvaşskaya Éntsiklopediya, C. 4, Çeboksarı: Çuvaşskoye Knijnoye İzdatel’stvo.
• …………., (2011b), “Surpan” Çuvaşskaya Éntsiklopediya, C. 4, Çeboksarı: Çuvaşskoye Knijnoye İzdatel’stvo.
• KÖHLER, M. (2012), Russische Ethnographie und imperiale Politik im 18. Jahrhundert, Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
• MATVEYEV, G. B. (2011), “Hĩrlĩ Şır”, Çuvaşskaya Éntsiklopediya, C. 4, Çeboksarı: Çuvaşskoye Knijnoye İzdatel’stvo.
• PETROV, N. P. (1978), Çĭvaş literatura çĩlhin istoriyĩ, Şupaşkar: Çuvaşskiy Gosudarstvennıy Universitet.
• RATZEL, F. (1878), “Georgi, Johann Gottlieb”, Allgemeine Deutsche Biographie, s. 713; http://www.deutsche-biographie.de/pnd136429157.html, 15, 12, 2014.
• RÓNA-TAS, A. (1978), “An Unpublished Chuvash Wordlist in the Library of the Hungarian Academy of Sciences”, Jubilee Volume of the Oriental Collection, Budapest, 159-173
• SERGEYEV, L. P. (1969), “O Pamyatnikah çuvaşskoy pis’mennosti XVIII veka”, Uçenıe Zapiski Vıpusk 46, 228-263.
• …………., (1988), Kivĩ Çĭvaş ırulĭhĩ, Şupaşkar: Çuvaşskiy Gosudarstvennıy Universitet.
• …………., (2004), XVIII Ĩmĩrti çĭvaş ırulĭhĩn palĭkĩsem uçebnik-hrestomati, İ. Ya. Yakovlev Yaçĩllĩ Çĭvaş Patşalĭh Pedagogika Üniversiteçĩ.
• …………., A. D. Ahvanderova, (2007), Turi Dialekt XIX ĩmĩr pulamĭşĩnçi leksika, Şupaşkar: Çuvaşskiy Gosudarstvennıy pedagogiçeskiy universitet.
• SCHERNER, B. (1977), Arabische und Neupersische Lehnwörter im Tschuwaschischen, Wiesbaden: Franz Steiner.
• SKVORTSOV, M. İ. (1985), Çıvaşla-Vırısla Slovar’/Çuvaşsko-Russkiy Slovar’, Moskva: Russkiy Yazık. (=ÇRS)
• TROFİMOV, A. A. (2006), “Ama”, Çuvaşskaya Éntsiklopediya, C. 1, Çeboksarı: Çuvaşskoye Knijnoye İzdatel’stvo.
• VERMEULEN, Han F. (2013), “Peter Simon Pallas und die Ethnografie Sibiriens im 18. Jahrhundert”, Erschienen in Reisen an den Rand des Russischen Reiches: Die wissenschaftliche Erschließung der nordpazifischen Küstengebiete im 18. und 19. Jahrhundert, herausgegeben von Erich Kasten, 47–75. Fürstenberg/Havel: Kulturstiftung Sibirien.