Türk Edebiyatında Kadınların Özyaşamöykülerine Zamandizinsel ve Betimsel Bir Bakış

Yıl 2015, Sayı: 29, 147 - 160, 01.01.2015

G. Gonca Gökalp Alpaslan

Öz

Türk edebiyatında bir kadın tarafından yazılmış ilk özyaşamöyküsü olarak, 17. yüzyılda Üsküplü Asiye Hatun’un rüya defterlerinden söz edilebilir. Çok sonraları 19. yüzyılın önemli kadın şairlerinden Nigâr Hanım’ın yaşamının ilk yirmi beş yılını anlattığı “Mukadderat” başlıklı yazısını ve Melek Hanımın İngiltere’de yayınlanan iki ciltlik eserini Türkiye'de özyaşamöyküsünün öncüleri saymak mümkündür. Bu eserler ya saklı kaldıkları için ya da Türkçe olmadığı için okuruna vaktinde erişememiştir. Modern anlamda ilk özyaşamöyküsüyse 20. yüzyıl başında önce İngilizce sonra Türkçe olarak yayınlanan Halide Edib Adıvar’ın Mor Salkımlı Ev ve Türk’ün Ateşle İmtihanı’dır. Halide Edib'in özyaşamöyküsü, kendinin bilincinde bir kadının geçmişine ve bugününe dair bir iç tartışmasını içermesi bakımından türün bugünkü tanımına epey uygundur ve Türkiye'de kadınların özyaşamöykülerini yazmasında önemli bir aşamadır. 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren kadınların yazdığı özyaşamöykülerinin giderek arttığı farkedilir. Bilim kadınlarının, kadın yazarların ve sanatçıların, Cumhuriyet'in kuruluş yıllarına tanıklık etmiş kadınların ve yaşamın hemen her alanından kadının kendi yaşamını yazdığı gözlenir. Memurlar, öğretmenler, bedensel engelliler veya ölümcül bir hastalığı yenmiş kadınlar, sivil toplum gönüllüleri, ticari işletme sahipleri, diplomat eşleri gibi çok farklı alanlardan, çok farklı niteliklerdeki kadınların özyaşamöyküleriyle karşılaşılır. Bunlara başarılarıyla tanınmış kadınlarla yaşam öyküleri çerçevesinde yapılan nehir söyleşileri de eklemek yerinde olur. Türk kadınlarının özyaşamöykülerini yazmalarındaki en önemli etken, Türkiye'de bir kadın olarak yaşamanın ve belirli bir alanda yükselmeye çalışmanın zorluklarını dile getirmek istemeleridir. Bu makalede Türk edebiyatında özyaşamöyküsü türünde kadınlarca yazılmış eserler ilk kez tarihsel bir dizgede sunulmakta ve sınıflandırılmaktadır

Anahtar Kelimeler

Özyaşamöyküsü, kadın, Türk edebiyatı, Asiye Hatun, Nigâr Hanım, Melek Hanım, Halide Edib.

A Diachronic and Descriptive View to the Female Autographs in Turkish Literature

Öz

The first autobiography written by a female writer in Turkish literature can be thought of as Asiye Hatun’s, who is from Üsküp, dream book written in the 17th century. Much later than this, "Mukadderat" written by Nigâr Hanım, who was one of the most important poets of 19th century, in which Nigâr Hanım narrates the first twenty five years of her life, and Melek Hanım’s literary work in two volumes that was published in England might be counted as the pioneers of autobiography in Turkey. These works, either because they had not been known or they had not been written in Turkish, could not reach their target readers. On the other hand, the first autobiographies in the modern sense are Halide Edib Adıvar’s Mor Salkımlı Ev and Türk’ün Ateşle İmtihanı that were published first in English, and then in Turkish. Halide Edib’s autobiography, from the points of involving a woman’s self-consciousness to her past and an inner debate on her present, is well suited to the modern definition of the autobiography genre, and is an important step to encourage women in Turkey to write their autobiographies. Since the second half of the 20th century the autobiographies written by female writers have been noticeably increased. As well as women in science, female writers and artists, women who witnessed the establishment of Republic of Turkey, the women from almost all area of life have written autobiographies. The female autographs vary in terms of occupation and quality; one can come across officials, teachers, physically disabled people, women who overcame terminal illnesses, civil society volunteers, commercial business owners, wives of diplomats as female autographs. To these, we can add interviews, in the framework of their life story, with well-known womenwho are known with their significant achievements. The most important reasons behind why Turkish women write their autobiographies are these: they want to express the difficulties that arise from their gender, and also to express the difficulties in moving to a higher status post at work. In this research article, the autobiographies written by female writers in Turkish literature are diachronically presented and classified

Anahtar Kelimeler

Autobiography, woman, Turkish literature, Asiye Hatun, Nigâr Hanım, Melek Hanım, Halide Edib.

Kaynakça

• ………, (2009), Kurgulanmış Benlikler: Otobiyografi, Kadın, Cumhuriyet, İstanbul: İletişim Yayınları.
• BEKİROĞLU, Nazan (1998), Şâir Nigâr Hanım, İstanbul: İletişim Yayınları.
• BERKTAY, Fatmagül (2003), Tarihin Cinsiyeti, İstanbul: Metis Yayınları.
• FAROQHI, Suraiya (1998), Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam: Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla, (Çeviren: Elif Kılıç), İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2. Basım.
• GÖKALP ALPASLAN, Gonca (2013) “Zaman da Eskir’in İlksöz’ünde Yazarın Bilinci”, Bengü Bitig: Dursun Yıldırım Armağanı, (Ed. B. Gül, F. Ağca, F. Gökçe), Ankara: Türkbilig Yayınları 1-Öncü Kitap: 87-94.
• ………, (2014a) “Yeni Türk Edebiyatı Araştırmalarında Yaşamöyküsü ve Özyaşamöyküsü Türlerinin Yeri/ The Place of Biography and Autobiography Text Types in Modern Turkish Literature Studies”, Discussions on Turkology: Ouestions and Developments of Modern Turkology Studies/ Türkoloji Tartışmaları: Başarı ve Zaaflarıyla Çağdaş Türkoloji (Ed. Ö. Emiroğlu, M.Godzinska, F.Majkowski), Varşova Üniversitesi
• Şarkiyat Fakültesi Türkoloji ve Orta Asya Halkları Bölümü, Varşova, 2014: 514-525.
• ………, (2014b) “1980 Sonrası Türk Edebiyatında Özyaşamöyküsü Türünün Yeri Üzerine Bir Değerlendirme”, The Third International Congress of Turkology: 600 Years of Polish-Turkish Relations- Research on Turkology Yesterday, Today and Tomorrow, Varşova Üniversitesi, 25-27 Haziran 2014, Varşova/ POLONYA.
• GÜRBİLEK, Nurdan (2011), Vitrinde Yaşamak: 1980’lerin Kültürel İklimi, İstanbul: Metis Yayınları.
• KAFADAR, Cemal (2010), Kim Var İmiş Biz Burada Yoğ İken-Dört Osmanlı: Yeniçeri, Tüccar, Derviş ve Hatun, İstanbul: Metis Yayınları, 3. Basım.
• SMITH, Sidonie & Julia WATSON (1998), Women, Autobiography, Theory: A Reader, Wisconsin: The University of Wisconsin Press.