XIX. Yüzyıl Kıbrıs Şer’iye Sicillerinde Lâkap ve Unvanlar

Yıl 2015, Sayı: 29, 191 - 208, 01.01.2015

Zeki Akçam

Öz

Lâkap ve unvanlar Türk kültüründe oldukça önemli bir yere sahiptir. Günümüzde dahi soyadı kanununun çıkmasına rağmen birçok kişi lâkapları ile anılmaktadır. Bu çalışmada, Kıbrıs adasının fethi ile birlikte, adaya yerleşen Türklerin özellikle XIX. yüzyılda aldıkları lâkap ve unvanlar, incelemiş olduğumuz 1281-1282 tarihli şer’iye sicilinden hareketle tespit ve tahlil edilmeye çalışılmıştır. Bazı çalışmalarda, lâkap ve unvanların tarihî bağlamlarından bağımsız olarak değerlendirildiği görülmüştür. Bu sebeple, ağa, āśferzāde, devletlü, efendi, ĥācı, ķalaylamacı, ķanŧārį, ķarantina kātįbi, ķarŞa-zāde, ķavas, ketĥüdā-zāde, ķolāncı, ķuŧb bābūşcu, şekerci-zāde, şişe-zāde, yasakcı-zāde gibi lâkap ve unvanları inceleyerek eksikleri tamamlamaya çalıştık

Anahtar Kelimeler

Lâkap, unvan, Kıbrıs, şer’iye sicili, tarihî bağlam

XIX. Century Nicknames and Titles at Cyprus Court Records

Öz

Nicknames and titles have a seriously important place at Turkish culture. Despite surname law, even today a lot of people are mentioned with their nicknames. At this study nicknames and titles of Turks who resided in the island upon the conquest of the Cyprus island are defined and examined based on court records dating 1281-1282 , we have examined. However, since some nicknames and titles are examined without taking historical contexts into consideration or since related records are not examined properly, some are not noticed. Besides, some notes are added that attribution reasons of some nicknames and titles are unknown. In this regard, we have examined following nick names and titles for which there were not any efficient explanations or which were not included in a study: ağa, āśfer-zāde, devletlü, efendi, ĥācı, ķalaylamacı, ķanŧārį, ķarantina kātįbi, ķarŞa-zāde, ķavas, ketĥüdā-zāde, ķolāncı, ķuŧb bābūşcu, şekerci-zāde, şişe-zāde, yasakcı-zāde

Anahtar Kelimeler

Nic name, titles, Cyprus, Court Records, historical context

Kaynakça

• ARSLAN, İhsan, (2012), “İlk Türk-İslâm Devletlerinde Hükümdarlık ve Hâkimiyet Sembolleri, EKEV Akademi Dergisi, Bahar: Yıl:16, 51:73-92.
• AYVERDİ, İlhan, (2011a), Misalli Büyük Türkçe Sözlük, C-I, İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• ……….., (2011b), Misalli Büyük Türkçe Sözlük, C-II, İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• ……….., (2011c), Misalli Büyük Türkçe Sözlük, C-III, İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• BAYRAKTAR, N., (2013)’den akt., YAZAR, Tarık ve ASLAN, Tamer, “Biçimlerin Temel İlkeleri Bağlamında Simge Olarak Geleneksel Türk Cam Sanatı ve Gelişimi, The Journal of Academic Social Science Studies, International Journal of Social Science, 6:837.
• BOZKURT, Nurgül, (2011),“XIX. Yüzyılın Ortalarında Bolatlı-Dazkırı’nın Sosyo- Ekonomik Yapısı (7695 Numaralı Temettüat Defterine Göre), History Studies, 3/2:45.
• CENGİZ, Ahmet, (2010),“Temettüat Defterine Göre XIX. Yüzyılın Ortalarında Pursaklar’da Sosyo-Ekonomik Yapı”, Tarihin Peşinde, 4:1-24.
• COŞAR, Asiye Mevhibe, (2012), “Osmanlı Tarih Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü Bağlamında Osmanlı Türkçesi Söz Varlığına Dair Bir Değerlendirme”, Karadeniz, Yıl- III, 12:151-159.
• DEMİRCİ, Süleyman ve KARTAL, Kâzım, (2014), “Osmanlı Nüfus Defterlerinin Tarih Yazımındaki Yeri: 1835 Tarihli Trabzon Vilayeti Maçuka/Maçka Kazâsı Müslim Nüfus Defteri Örneği”, History Studies, 6/3:132.
• DEVELLİOĞLU, Ferit, (2002), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara:Aydın Kitabevi Yayınları.
• ERDENGİZ, Ahmet, (1992),“Osmanlı Belgelerine Göre 16. ve 17. Yüzyıllarda Kıbrıs Türkleri Arasındaki Meslek Dalları”, Halkbilimi, 6:24-30.
• ERDÖNMEZ, Celâl, (2004), Şer’iyye Sicillerine Göre Kıbrıs’ta Toplum Yapısı (1839-1856), Isparta, TC Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih ve Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi.
• EREN, Hasan, (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• GÖKÇEOĞLU, Mustafa, (2007a), Kıbrıs Türk Takmaadlar ve Unvanlar Sözlüğü, C-I, Lefkoşa: Gökçeoğlu Yayınları.
• ……….., (2007b), Kıbrıs Türk Takmaadlar ve Unvanlar Sözlüğü, C-II, Lefkoşa: Gökçeoğlu Yayınları.
• ……….., (2008),“Kıbrıs Türk Takmaadlarının Dilbilgisi Kavramları Yönünden İncelenmesi” Kıbrıs Türk Dili Dergisi, C-I, 1:46-54.
• GÜNAY, Umay Türkeş, (2007), Türklerin Tarihi (Geçmişten Geleceğe), Ankara: Akçağ Yayınları.
• HAKERİ, Bener Hakkı, (2003), Hakeri’nin Kıbrıs Türkçesi Sözlüğü, Gazimağusa: Samtay Vakfı Yayınları.
• İNALCIK, Halil, (2009), Devlet-i ‘Aliyye, İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• İslâm Ansiklopedisi, (2010), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C-XXXVIII.
• KABATAŞ, Orhan, (2009), Kıbrıs Türkçesinin Etimolojik Sözlüğü, Lefkoşa: Acar Basım ve Cilt San. Tic. A.ş.
• KAYHAN, Mustafa Kâzım, (2006), Temettuat Defterlerine Göre XIX. Yüzyıl Ortalarında Barla’nın Sosyo-Ekonomik Yapısı, Isparta:TC Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
• Kıbrıs Şer’iye Sicili, (Zabıt), (1280-1281), KKTC Cumhurbaşkanlığı Millî Arşiv Dairesi, No.VIII.
• METİN, Rafet, (2012),“XVIII. Yüzyılın Başlarında Nevşehir’de Kullanılan Şahıs Adları Üzerine Bir İnceleme”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 31:89.
• OĞUZ, İsmail, (2013),“20 Yüzyıl Başlarında Demirci’de Gayrimüslim Nüfus”, CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C-XI, 3:218-236.
• ÖKSÜZ, Melek, (2013),“Trablusgarp ve Bingazi Havalisi Mevaki-i Harbiyyesi İane Defteri’ne Göre Trablusgarp Savaşı İçin Trabzon’dan Toplanan Yardımlar”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 15:200.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, (1993a). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: TC Millî Eğitim Bakanlığı, TC Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları:2505, Bilim ve Kültür Eserleri Dizisi:646, Sözlük Dizisi:2, C-I.
• ……….., (1993b). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul:TC Millî Eğitim Bakanlığı, TC Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları:2505, Bilim ve Kültür Eserleri Dizisi:646, Sözlük Dizisi:2, C-II.
• ……….., (1993c). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul:TC Millî Eğitim Bakanlığı, TC Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları:2505, Bilim ve Kültür Eserleri Dizisi:646, Sözlük Dizisi:2, C-III.
• SÂMİ, Şemsettin, (1998), Kamûs-ı Türkî, İstanbul:Alfa Basım Yayım Dağıtım Ltd.Şti.
• YÖRÜK, Saim, (2011),“Çelebi Unvanı Hakkında Bir Değerlendirme”, The Journal of International Social Research, C-IV, 18: 290-297. Elektronik Kaynakça
• http://balaghah.net/old/nahj-htm/tur/nahj/ghorar/footnt.htm#_ftn70, erişim tarihi:19.06.2015.