Bedduanın Estetik İfadesi: Mânilerde Kargışlar

Yıl 2015, Sayı: 30, 1 - 22, 01.06.2015

Mehmet Çevik

Öz

“Mâni”, anonim Türk halk edebiyatına özgü nazım şekillerinden biridir. Anadolu’nun muhtelif yerlerinde “ah, bedat, beddua, ilenç, inkisar, intizar, karış, lanet” gibi adlarla da anılan “kargış” ise; kısaca, “kötü dilek” içeren kalıplaşmış sözler anlamına gelmektedir. Ancak kargış, her ne kadar kötü bir dileği içerse de, Türk halk edebiyatında başta mâni olmak üzere çeşitli şiir formları içinde ve estetik bir biçimde ifade edilerek sanatsal bir yaratının bileşeni hâline de gelebilmektedir. 18 binden fazla mâni metni taranarak tespit edilmiş örnekler üzerindeki incelemeye dayanan bu çalışma, mânilerde kargış kullanımını farklı açılardan ele almayı amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda kargış örneği içeren mâniler; “kargışın yer aldığı dize”, “kargışların içeriği” ve “kargışların muhatabı” gibi başlıklar altında sınıflandırılarak ele alınmış ve böylece konuya dair genel bir betimleme yapılmaya çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

mâni, kargış, Türk halk kültürü, anonim halk edebiyatı

Aesthetic Expressions of the Curses: Curses in “Mâni”s Short Rhymed Folk Poems in Turkish

Öz

“Mâni” is one of typical poetry forms of the anonymous Turkish folk literature. Turkish word “Kargiş” curse expressed with different words such as “ah, bedat, beddua, ilenç, inkisar, intizar, karış, lanet” in different locations in Anatolia simply means stereotyped expressions including “bad wish”. However, expressed in an aesthetic manner, “kargış” despite including a bad wish, becomes a component of the artistic creation in various poetry forms in Turkish folk literature -mainly mânisThis study depending on the examination of the selected samples by scanning more than 18 thousands mânis attempts to analyse different forms of cursing in mânis from different aspects. To this end, “mânis” including curses are categorized under the titles such as “the lines that include the curses”, “the subject of the curses” and “the addressee of the curses”, before trying to make a general description of the subject

Anahtar Kelimeler

“mâni”, curse, Turkish folk culture, anonymous folk literature

Kaynakça

• AÇA, M. ve M. ERCAN, (2005), “Anonim Halk Edebiyatı”, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, (Ed. M. Öcal Oğuz), Ankara: Grafiker Yayıncılık, 113-168.
• AKALIN, L. Sami, (1972), Türk Manilerinden Seçmeler I-II, İstanbul: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı.
• AKALIN, L. Sami, (1990), Türk Dilek Sözlerinden Alkışlar Kargışlar, Ankara: Kültür Bakanlığı.
• ARTUN, Erman, (1999), “Günümüz Adana Âşıklık Geleneğinde Alkış-Kargış (Kara Alkış)”, III. Uluslar Arası Çukurova Halk Kültürü Bilgi Şöleni-Bildiriler, Adana: Adana Valiliği, 111-122.
• ARTUN, Erman, (2007), “Türk Halk Kültüründe Mani Söyleme Geleneği, Manilerin İletişim Boyutu ve İşlevselliği”, IV. Uluslararası Türk Medeniyetlerinde Sözlü Kültür Geleneği (Türk Dünyasında Maniler) Sempozyumu Bildirileri, İzmir: YAZ-AR-BİR ve Fethiye Belediye Başkanlığı, 21-31.
• BAŞGÖZ, İlhan, (1957), Manilerimizden, Ankara: Dost Yayınevi.
• BAŞGÖZ, İlhan, (1986), Folklor Yazıları, İstanbul: Adam Yayınları.
• BİLGE, Kilisli Rıfat, (1996), Mâniler, (Hazırlayan: Atâ Çatıkkaş), Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı.
• BORATAV, Pertev Naili, (1997), 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• ÇELİK, Ali, (2005), Mânilerimiz ve Trabzon Mânileri, Ankara: Akçağ Yayınevi.
• ÇOBANOĞLU, Özkul, (2007), “Türk Halk Kültüründe Mani Tipi İletişim Biçimi ve Sosyo- Kültürel İşlevleri”, IV. Uluslararası Türk Medeniyetlerinde Sözlü Kültür Geleneği (Türk Dünyasında Maniler) Sempozyumu Bildirileri, İzmir: YAZ-AR-BİR ve Fethiye Belediye Başkanlığı, 69-77.
• DEMİR, Necati, (2013), Türk Mânileri, Ankara: Gazi Kitabevi.
• DUYMAZ, Ali, (2007), “Türk Halk Anlatılarında Mâni Tarzı Şiirlerin Kullanımı Üzerine”, IV. Uluslararası Türk Medeniyetlerinde Sözlü Kültür Geleneği (Türk Dünyasında Maniler) Sempozyumu Bildirileri, İzmir: YAZ-AR-BİR ve Fethiye Belediye Başkanlığı, 82-89.
• ELÇİN, Şükrü, (1990), Türkiye Türkçesinde Mâniler, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• ELÇİN, Şükrü, (1993), Halk Edebiyatına Giriş, Ankara: Akçağ Yayınevi.
• GÖKSU, M. Hasan, (1970), Mânilerimiz, [İstanbul]: Milliyet Yayınları.
• GÖZAYDIN, Nevzat, (1989), “Anonim Halk Şiiri Üzerine…”, Türk Dili, LVII, 445-450: 1- 104.
• KAYA, Doğan, (2001), Folklorumuzda Beddua Söyleme Geleneği ve Türk Halk Şiirinde Beddualar, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• ONAY, Ahmet Talât, (1996), Türk Halk Şiirlerinin Şekil ve Nev’i, (Hazırlayan: Cemal Kurnaz), Ankara: Akçağ Yayınevi.
• ÖĞÜT EKER, Gülin, (1999), “Bayburt Mânilerinden Hareketle İletişimde Yüklendiği Fonksiyonla Mâni Söyleme Geleneği”, Millî Folklor, VI, 44: 105-114.
• ÖNAL, Mehmet Naci, (2007), “Muğla Manilerinde Günlük Yaşam”, IV. Uluslararası Türk Medeniyetlerinde Sözlü Kültür Geleneği (Türk Dünyasında Maniler) Sempozyumu Bildirileri, İzmir: YAZ-AR-BİR ve Fethiye Belediye Başkanlığı, 369-389.
• PALA, İskender, (1989), Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü, I, Ankara: Kültür Bakanlığı.
• RADLOFF, W. ve I. KUNOS, (1998), Proben: der Volkslitteratur der türkischen Stamme VIII, (Hazırlayan: S. Sakaoğlu-M. Ergun, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• ŞİMŞEK, Esma, (1997), “Mani Şeklindeki Şiirlerle Teşekkül Eden Halk Hikâyeleri Var mıdır?”, Millî Folklor, V, 33: 36-41.
• ŞİMŞEK, Esma, (2007), “Eğin (Kemaliye) ‘Elâgözlü’lerinin Türk Manileri İçerisindeki Yeri”, IV. Uluslararası Türk Medeniyetlerinde Sözlü Kültür Geleneği (Türk Dünyasında Maniler) Sempozyumu Bildirileri, İzmir: YAZ-AR-BİR ve Fethiye Belediye Başkanlığı, 288-304.
• YAĞMURDERELİ, Nesip, (1963), Manilerimiz, İstanbul: Dizerkonca Matbaası.