Tarihsel Türk Dili Alanlarında Morfosentaktik Beklenti Kipliği: b ol g a y ki m … fiil + - g A y + ŞhsEkl

Yıl 2016, Sayı: 31, 79 - 95, 01.01.2016

Ferruh Ağca

Öz

Eski Türkçede genellikle gelecek zaman eki olarak kullanılan - g A y ekinin, tarihsel Türk dilinin Harezm-Altın Ordu, Çağatay, Kıpçak ve Eski Oğuz alanlarına ait metinlerinde istek eki vazifesi de yüklendiği bilinmektedir. Yine bu çevrelere ait metinlerde isteme anlam alanını ifade etmek üzere - g A y ekinden de istifade edilerek b ol g a y ki m … fiil + - g A y + ŞhsEkl şeklindeki morfosentaktik yapının varlığı dikkati çekmektedir. Metinlerdeki tanıklar, bu yapının isteme anlam alanına ait beklenti kipliğini karşıladığını göstermektedir. Bu makalede, tarihsel metinlerdeki tanıklar yardımıyla böyle bir yapının hangi şartlar altında ortaya çıktığı sorgulanacak, yapıyı meydana getiren unsurların izahı yapılacaktır

Anahtar Kelimeler

Tarihsel Türk Dili, Morfosentaks, Kiplik, İsteme Kipliği, Beklenti Kipliği

Morphosyntactic Expectation Modality In Areas Of Historical Turkic Language: b ol g a y ki m … verb + - g A y + Personal Suffixes

Öz

It is a known fact that the - g A y , used generally as an affix for the future tense in Old Turkic, has functioned as an optative affix in the texts related to Khwarazm – Golden Horde, Chagatai, Kipchak and Old Oghuz areas of historical Turkic language, as well. Furthermore, a morphosyntactic form consisting of b ol g a y who m … verb + - g A y + personal suffix originated using the affix - g A y as well, to express optative meaning domain, can be seen obviously in those related areas. The evidence in the texts shows that the mentioned morphosyntactic form corresponds to expectancy mood of optative meaning domain. In the current article, the conditions under which that form had been originated is going to be questioned using the evidence in the historical texts and the factors generating the form will be explained

Anahtar Kelimeler

Historical Turkic Language, Morphosyntax, Modality, Optative Modality, Expectancy Modality.

Kaynakça

• ABİK, Ayşehan Deniz (2014). “Anadolu Türkçesi Metinlerinde ‘bolay ki’ Sözü Üzerine”. Discussions on Turkology. (Ed. Öztürk Emiroğlu vd.). Warsaw: 664-679.
• ADAMOVİĆ, Milan (1994). Kelile ü Dimne. Hildesheim-Zürich-New York: Georg Olms Verlag. [KD]
• ARAT, Reşit Rahmeti (1979). Kutadgu Bilig I Metin. Ankara: TDK Yay. [KB]
• ASLAN DEMİR, Sema (2008). Türkçede İsteme Kipliği, Semantik-Pragmatik Bir İnceleme. Ankara: Grafiker Yayıncılık.
• ATA, Aysu (1997). Kısasü’l-Enbiyā I-II. Ankara: TDK Yay. [KE]
• ATA, Aysu (2004). Türkçe İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası), Karahanlı Türkçesi (Giriş-Metin-Notlar-Dizin). Ankara. [Rylands]
• CİN, Ali (2012). Mesud Bin Ahmed, Süheyl ü Nev-Bahar, İnceleme, Metin, Dizin. Konya: Eğitim Yayınevi. [SN]
• ECKMANN, János (19882
• ). “Bolmasa Kelimesine Dair”. TDAY-B 1954, Ankara: 33-38.
• ECKMANN, János (2003). Çağatayca El Kitabı. (Çev: Günay Karaağaç), Ankara: Akçağ Yay.
• ECKMANN, Janos, Semih TEZCAN, Hamza ZÜLFİKAR (1995). Nehcü’l-Ferādis. Ankara: TDK Yay. [NF]
• ERCİLASUN, Ahmet Bican (1995). “Kâşgarlı Mahmud’da -sā-, -sē- Eki”. Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi, Mayıs 1995, Sayı 521: 449-455.
• ERDAL, Marcel (2004). A Grammar of Old Turkic, Leiden-Boston: Brill Handbook of Oriental Studies.
• GÜLSEVİN, Gürer (1990). “Türkçede –sa Şart Gerundiumu Üzerine”. Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi, Kasım 1990, Sayı 467: 276-279.
• GÜLSEVİN, Gürer (2002). “Eski Türkiye Türkçesinde “İstek Kipi” Üzerine”. İlmî Araştırmalar. Sayı 13, İstanbul: 35-50.
• HACIEMİNOĞLU, Necmettin (2000). Kutb’un Husrev ü Şirin’i ve Dil Hususiyetleri, Ankara: TDK Yay. [HŞ]
• KARAHAN, Leyla (1994). “-sa/-se Eki Hakkında”, Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi, Aralık 1994, C. 1994/II, Sayı 516: 471-474.
• KARAMANLIOĞLU, Ali Fehmi (1989). Gülistan Tercümesi. Ankara: TDK Yay. [GT]
• KARAMANLIOĞLU, Ali Fehmi (1994). Kıpçak Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yay.
• Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Grameri I, -Fiil- Basit Çekim. (2006). Ankara: TDK Yay. [KTLG-F]
• KARTALLIOĞLU, Yavuz (2015). Söz Kitabı Türkçe - İtalyanca Sözlük. Ankara: TDK Yay.
• KERİMOĞLU, Caner (2011). Kiplik İncelemeleri ve Türkçe, İzmir: Dinozor Kitabevi.
• KÖK, Abdullah (2004). Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi, Giriş-İncelemeMetin-Dizin (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
• KORKMAZ, Zeynep (1973). Marzubānnāme Tercümesi. Ankara: AÜ DTCF Yay. [MT]
• MANSUROĞLU, Mecdut (1958), “Türkçede -gay / -gey Eki ve Türemeleri”, Jean Deny Armağanı, Ankara: TDK Yay. : 171-184.
• ÖZMEN, Mehmet (2001). Ahmed-i Dâ’î Divanı. Ankara: TDK Yay. [ADD]
• ÖZYETGİN, Melek (2001). Kitābu’l-İdrāk li Lisāni’l-Etrāk, Fiil: Tarihî Karşılaştırmalı Bir Gramer ve Sözlük Denemesi. Ankara: Köksav Yay. [Kİ]
• TEKİN, Talat (2000), Orhon Türkçesi Grameri, Ankara.
• TOPARLI, Recep, Nevzat YANIK, Sadi ÇÖĞENLİ (1999). El Kavaninü’l-Külliye li— zabti’l-Lügati’t-Türkiyye. Ankara: TDK Yay. [KK]
• ÜŞENMEZ, Emek (2013), Türkçe İlk Kur’an Tercümelerinden Özbekistan Nüshası, İstanbul: Akademik Kitaplar.
• YILMAZ, Emine, Nurettin DEMİR, Murat KÜÇÜK (2013). Kısas-ı Enbiya. Ankara: TDK Yay. [KE [EOT]]
• YÜCEL, Bilal (1995). Bâbür Divanı. Ankara: AKM Yay. [Babür]