Eski Anadolu Türkçesi Satırarası Kur’an Tercümesi’nin Topkapı Nüshası Sözvarlığı Üzerine Notlar

Yıl 2016, Sayı: 31, 153 - 170, 01.01.2016

Yaşar Şimşek

Öz

Kur’an-ı Kerim’in Türkçeye yapılan ilk tercümeleri, Karahanlı Türkçesine, satırarası yöntemle yapılmıştır. Bu tercümeler, sayıca az olmalarına rağmen Türkçe sözvarlığı araştırmaları için oldukça ehemmiyetli eserlerdir. Anadolu sahasındaki satırarası tercümeler ise sayıca fazla, sözvarlığı açısından Arapça ve Farsçanın etkisi altındadır. Bu yazıda, Topkapı Sarayı Müzesi Koğuşlar Kitaplığı K. 252 numarada muhafaza edilen satırarası Kur’an tercümesinin sözvarlığından ilgi çekici bazı örneklere yer verilecektir. Bu tercüme, sözvarlığında görülen farklar ile Anadolu sahasında yapılan satırarası Kur’an tercümeleri arasında ayrı bir yere sahiptir

Anahtar Kelimeler

Kur’an-ı Kerim, Kur’an Tercümesi, Satırarası Kur’an Tercümesi, Eski Anadolu Türkçesi Satırarası Kur’an Tercümesi.

Some Notes On The Vocabulary Of Interlinear Kor’an Translation Into Old Anatolian Turkish

Öz

The first Turkish translations of Kor’an, into Karakhanid Turkish, was made by interlinear translation. These translations, though few in number, are significant works for the Turkish vocabulary studies.The interlinear translations in the Anatolian field are high in number, however; they are under the influence of Arabic and Farsi in terms of vocabulary. In this article, some interesting examples of the vocabulary of interlinear Koran translations which are kept in Topkapı Sarayı Müzesi Koğuşlar Kitaplığı numbered K. 252 are going to be shown. This translation, with its vocabulary, has an important place among the interlinear Kor’an translations made in the Anatolian field

Anahtar Kelimeler

Kor’an , Kor’an Translation, Interlinear Koran Translation, Koran Translation written in Old Anatolian Turkish

Kaynakça

• ARAT R. R. (1947), Kutadgu Bilig I Metin, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• ARAT R. R. (1959), Kutadgu Bilig II Tercüme, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• ATA A. (1997a), Nāśırü’d-dįn Bin Burhānü’d-dįn RabŞūzį Ķıśaśü’l-Enbiyā (Peygamber Kıssaları) I Giriş-Metin-Tıpkıbasım, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• ATA A. (1997b), Nāśırü’d-dįn Bin Burhānü’d-dįn RabŞūzį Ķıśaśü’l-Enbiyā (Peygamber Kıssaları) II Dizin, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• ATA A. (1998), Nehcü’l-Ferâdîs Uştmahlarnıng Açuk Yolı-Cennetlerin Açık Yolu III Dizin-Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• ATA A. (2013), Karahanlı Türkçesinde İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası, Giriş- Metin-Nolar-Dizin), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• ATALAY B. (1945), Et-Tuḥfetu’z-Zekiyye fi’l- LuŞati’t-Türkiyye, Türk Dil Kurumu Yayınları, İstanbul.
• Azǝrbaycan Dilinin İzahlı Lüğǝti (2006), Azǝrbaycan Milli Elmlǝr Akademiyası, Nǝsimi Adına Dilçilik İnstitütü, Bakı.
• BOROVKOV A. K. (2002), Orta Asya’da Bulunmuş Kur’an Tefsirinin Söz Varlığı (XII- XIII. Yüzyıllar, (Rusçadan Çevirenler: Ebulfeyz Amanov, Halil İbrahim Usta), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• CLAUSON G. (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford.
• DANKOFF R. - KELLY J. (1985), Maĥmūd al-Kāšγarī Compendium of the Turkic Dialects (Dīwān Luγāt at-Turk), Part III, Sources of Oriental Languages and Literatures 7, Turkish Sources, Harvard.
• DANKOFF R. - KELLY J.(1984), Maĥmūd al-Kāšγarī Compendium of the Turkic Dialects (Dīwān Luγāt at-Turk), Part II, Sources of Oriental Languages and Literatures 7, Turkish Sources, Harvard.
• DANKOFF R. - KELLY J., (1982), Maĥmūd al-Kāšγarī Compendium of the Turkic Dialects (Dīwān Luγāt at-Turk), Part I, Sources of Oriental Languages and Literatures 7, Turkish Sources, Harvard.
• Derleme Sözlüğü (1993), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• ELMALI M. (2009), Daśakarmapathaavadānamālā Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin- Tıpkıbasım, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili Ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, (Doktora Tezi), İstanbul.
• EMİNOĞLU E. (2011), Abbas İbni Hamza es-Sabrani Kitabü’l-Efal Kıpçakça Satır Arası Sözlük, Akçağ Kitabevi, Ankara.
• ERCİLASUN A. B. – AKKOYUNLU Z. (2014), Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş-Metin-Çeviri- Notlar-Dizin), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• ERCİYAS O. (2015), Eski Anadolu Türkçesi Metinlerinden Ferec BaǾde’ş-Şidde’nin Söz Varlığı (15. YY. Budapeşte Nüshası) Atasözü, Deyim, Kelime ve Kalıp Sözler, Kesit Yayınları, İstanbul.
• EREN H. (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• GABAİN A. v. (2007), Eski Türkçenin Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Hasirizade Elif Efendi, En-Nūru’l-Furkān fį Şerhi Lugati’l-Kur’ān, Kur’an Lügati, I-II (Yayına Hazırlayanlar: Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı
• HAZAR M., “Türk Dilindeki Fiilden İsim Yapan –cAk Eki Hakkında”, Dil Araştırmaları, Sayı:8, Bahar 2011, s. 141-153.
• KAÇALİN M. S. (2011), Niyâzî Nevâyî'nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar, El-Lugatu‘n- Neva’iyye ve‘l-İstişhadatu‘l-Cagata’iyye, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• KARABACAK E. (1992), Manisa İl Halk Kütüphanesi’ndeki Satır-Arası Kur’an Tercümesi, I: (Giriş-Metin), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Türk Dili Anabilim Dalı, (Doktora Tezi), İstanbul.
• KORKMAZ Z. (2003), Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• KÖK A. (2004), Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 73 1v-235v/2). Giriş-İnceleme-Metin-Dizin (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• KÜÇÜK M. (2014), Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Satır Arası İlk Kur'an Tercümesi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• MÜFETTİŞOĞLU, C. (2006), Karışık Dilli Bir Kur’an Çevirisi Yazmanın 037b-072a Yaprakları Üzerinde Dil İncelemesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
• NALBANT, M. V. (2008b), Dîvânü Lügâti’t-Türk Grameri-I İsim, Bilgeoğuz Yayınları, İstanbul.
• NALBANT M. V. (2014), Karışık Dilli Kur’an Tefsiri (Çağatay, Oğuz ve Kıpçak Lehçeleriyle), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• ÖLMEZ M. (1991), Altun Yaruk III. Kitap (=5. Bölüm) (Suvarnaprabhâsasutra), Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi:1, Ankara.
• ÖZERTURAL, Z. (2002), “Eski Türkçe tu- “kapamak” Eylemi Üzerine”, Türkoloji Dergisi 15/1, s. 181-192
• Rağıb el-İsfahanî, Müfredat Kur’an Kavramları Sözlüğü (Tercüme: Yrd. Doç. Dr. Mehmet Yolcu, Doç. Dr. Abdülbaki Güneş), CIRA, 2012.
• RÖHRBORN K. (1977–1998). Uigurisches Wörterbuch Sprachmaterial der Vorislamischen Türkischen Texte aus Zentralasien, Lieferung 1–6, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• SAĞOL G. (1993), Harezm Türkçesi Satır Arası Kur’an Tercümesi Giriş- Metin-Sözlük, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Türk Dili Anabilim Dalı, (Doktora Tezi), İstanbul.
• ŞİRİN USER H. (2010), Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi, Kömen Yayınları, Konya.
• Tarama Sözlüğü, (1995), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• TEKİN Ş. (1971), Maytrısimit Burkancıların Mehdisi Maitreya ile Buluşma Uygurca İptidai Bir Dram (Burkancılığın Vaibhāşika Tarikatine Ait Bir Eserin Uygurcası), Atatürk Üniversitesi Yayınları, No. 263.
• TEKİN T. (1989), XI. Yüzyıl Türk Şiiri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• TEKİN T. vd. (1995), Türkmence-Türkçe Sözlük, Simurg Yayınları, Ankara.
• TOKER M. (2011), Anonim Satır Altı Kur’an Tercümesi I (İnceleme‐Metin‐Tıpkıbasım Örnekleri), Selçuk Üniversitesi Basımevi, Konya.
• TOPALOĞLU A. (1976), Muhammed Bin Hamza XV. Yüzyıl Başlarında Yapılmış Kur’an Tercümesi, C. I, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• TOPALOĞLU A. (1978), Muhammed Bin Hamza XV. Yüzyıl Başlarında Yapılmış Kur’an Tercümesi, C. II, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• TOPARLI R. vd. (2000), Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• TOPARLI R. vd. (2007), Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• TUFAR N. (2010), Türk Dilinde Meronimi: Organ Adları, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çağdaş Türk Lehçeleri Ve Edebiyatları Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
• ÜNLÜ, S. (2004). Karahanlı Türkçesi Satır Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 235v/3-450r/7). Giriş-İnceleme-Metin-Analitik Dizin, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
• YILDIZ H. (2015), Eski Türkçe ile Yakutçanın Sözvarlığının Ünlüyle Başlayan Sözcükler Bakımından Karşılaştırılması, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
• ZÜLFİKAR H. (1995), Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.