Orhun Türkçesi’nde Lokatif Alanı

Yıl 2016, Sayı: 32, 73 - 84, 01.06.2016

Özen Yaylagül Üstünel

Öz

Orhun Türkçesi 7-8. yüzyıllarda Orhun nehri kıyılarında taşlara kazınmış yazıtların dilidir. Bu çalışmada, Orhun Türkçesi metinlerinde, lokatif alanı ve bu alan içinde yer alan fiiller ve diğer biçim birimler Durum Grameri Kuramı çerçevesinde ele alınacaktır. Durum Grameri Kuramı, bir yüklem ile Eden, Nesne, Yer, Kaynak, Hedef gibi durum etiketli bir dizi üye yoluyla bir cümlenin mantıkî biçimini belirleyen bir anlamsal istem kuramıdır. Dil biliminde genellikle üç tür fiil kabul edilir: durum, hareket ve süreç fiilleri. Durum dil bilgisinde fiiller bu üç fiil türünün ifade ettiği olaya katılan üyelerin rollerine ve dolayısıyla sergilediği durum çerçevesine göre sınıflandırılır. Durum çerçevesi; cümlenin önermesinin ya da fiilin anlamının gerek duyduğu anlam durumlarının, fiilin merkeze alınarak, oluşturduğu durum dizimidir. Dolayısıyla fiillerin gerek duyduğu belirli sayıdaki anlam durumunun tespit edilmesi gerekir. Her fiilin anlam durumlarına göre değişen bir anlam alanı vardır. Bu anlam alanları aynı zamanda fiil türleri olarak da belirlenir. Söz konusu anlam alanlardan biri de, lokatif alanıdır. Lokatif fiiller hem durgun lokasyon hem de yönel lokasyonla ilgili bir anlam alanı sunar. Durgun lokatif fiilleri, bir yerde durgun durumda yerleşimi ifade eder. Durgun bulunma yüklemleri bir nesne ve bir yerleşim ister. Durgun lokatif fiilleri genellikle bulunma durum eklerini kullanır.Yönel lokatifler süreç veya süreç-hareket fiilleriyle ilişkilidir. Süreç ve hareket lokatif fiilleri bir yerden diğerine hareketi ifade eder. Hareket lokatifleri genellikle yönel durum eklerini kullanır

Anahtar Kelimeler

Orhun Türkçesi, Durum Grameri, Bulunma Alanı, Bulunma Durumu Fiilleri.

Locative Domain in Orkhun Turkic

Öz

Orkhun Turkish is the language of the inscriptions engraved on stones in the coasts of Orkhun river in the 7th and 8th Centuries. In this paper, locative domain verbs and other related morphemes of Orkhun Turkish are analysed using Case Grammar Theory. The Case Grammar Theory is a semantic valence theory that determine logical form of a sentence through a predicate and case-labeled various arguments; Agent, Object, Location, Source, Goal. In linguistics usually is seen three type verbs: state, action and process verbs. In the Case Grammar Theory, these verbs are categorized according to the roles of the elements and the case framework exhibited. A case framework is the sequence of the cases where the semantic cases the proposition of the sentence or the meaning of the verb need by centralizing the verb. Thus it is necessary to detect limited semantic cases required by verbs. Each verb has a semantic domain that change according to different cases, which can also be determined as verb types. One of the semantic domains is the locative domain that include verbs of both stative location and directional location. Stative locative verbs usually require an object and a locative affix and they use case affixes. Directional locative verbs relate to process or process-action verbs which express movement from one location to another. Action locatives generally use directional affixes

Anahtar Kelimeler

Orkhun Turkish, Case Grammar, Locative Domain, State Locative Verbs

Kaynakça

• ANDERSON, J. M. (1971). The Grammar of Case: Towards a Localistic Theory. London: Cambridge University Press.
• CLAUSON, S.G. (1971). “Some notes on the inscription of Tonuquq”, Studia Turcica (ed. L. Ligeti). Budapest: 125-132.
• ERDAL, M. (1991). Old Turkic Word Formation, A Functional Approach to the Lexicon. Otto Harrassowitz, Wiesbaden.
• ERGİN,M.(1989).Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• GABAİN, A. von (1995). Eski Türkçenin Grameri. (çeviren: Mehmet Akalın). Ankara: TDK Yayınları.
• KAŞGARLI MAHMUT (1998-1989, Divanü Lûgat-it-Türk, Cilt I-II:1998, Cilt III-IV:1989 (Çeviren: Besim Atalay). Ankara: TDK Yayınları.
• KORMUŞİN, I.V. (1997). Tyurkskie Yeniseyskie epitafii. Tekstı u issledovaniya, Nauka, Moskva.
• MALOV, S.Ye. (1951). Pamyatniki Drevnetyurkskoy Pis’mennosti. Izdatel’stvo Akademii Nauk SSSR, Moskva.
• ORKUN, H. N. (1994). Eski Türk Yazıtları. Ankara: TDK Yayınları.
• SETKAYA, O.F. (1995). Göktürk Tarihinin Meseleleri. Ankara: Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü.
• TEKIN, T. (2000). Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Simurg.
• TEKİN, T. (1994). Tunyukuk Yazıtı. Türk Dili Araştırmaları Dizisi-5, Ankara: Simurg.
• TEKİN, T. (1968). A Grammar of Orkhon Turkic. Bloomington: Indiana University Publications.
• TEKİN, T. (1994). Tunyukuk Yazıtı. Türk Dili Araştırmaları Dizisi-5, Ankara: Simurg.
• TEKİN, T. (1995). “Some Remarks on The Tunyukuk Inscription”, Beläk Bitig, Turkologica 23, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag: 209-222.
• TEZCAN, S. (1976). “Tonyukuk Yazıtında Birkaç Düzeltme“, TDAY-B 1975-1976. Ankara: TDK Yayınları: 173-181.
• WALTER A. and COOK, S.J. (1989). Case Grammar Theory. ABD/ Washington: Georgetown Universty Press .