Türkçe söyle- ‘konuşmak, söylemek’Fiilinin Etimolojisi Üzerine

Yıl 2017, Sayı: 33, 85 - 89, 01.01.2017

Musa Salan

Öz

söylä- ‘söylemek, demek, konuşmak’ fiili tamamıyla olmasa da kısmen daha eski sözläfiilinin yerini alarak Orta Türkçede ortaya çıkar. Bundan dolayı kimi bilim adamları ya söylä- fiilinin sözlä- fiilinin fonolojik bir varyantı olduğu düşüncesine yakın durmuşlar ya da sög* gibi taban arayarak izahlarını bu farazi taban üzerine kurmuşlardır. Aslında yeni sözcük Eski Türkçe döneminin son zamanlarında ortaya çıkan savla- ‘konuşmak, söylemek’ fiiline dayanmaktadır

Anahtar Kelimeler

Söyle-, Etimoloji, Ön sıralılaşma, Aykırılaşma, Süreklileşme, Ünsüz değişimi.

ON THE ETYMOLOGY OF THE TURKIC VERB söylä- ‘to speak, to say’

Öz

In Middle Turkic, there appears the verb söylä- ‘to speak, to say’, which partially but not entirely supplants the older variant sözlä-. Therefore, some scholars are inclined to either believe the idea that the latter is actually a phonological variant of the former or seek a root like *sög, a hypothetical base on which they can establish their interpretations. In fact, the latter form descends from another verb appearing in the late times of the Old Turkic period, which is savla- ‘to talk, to tell’

Anahtar Kelimeler

Söylä-, Etymology, Fronting, Dissimilation, Lenition, Consonant shift

Kaynakça

• ABDULLAEV, F. A. (1961), O’zbek Tilining Xorazm Shevalari, I Lugat, Toshkent: O’zbekiston SSR Fanlar Akademiyasi Nashriyoti.
• ÄXMÄT’YANOV, R. (2001), Tatar Télénéng Kıskaça Tariḫ i-Etimologik Süzlégé, Kazan: Tatarstan Kitap Näşriyatı.
• BOROVKOV, A. K. (1963), Leksika Sredneaziatskogo Tefsira XII-XIII vv., Moskva: İzdatelstvo Vostoçnoy Literaturı.
• CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford: Clarendon Press.
• DANKOFF, R., KELLY, J. (1982), Mahmud al-Kaşgari, Compendium of The Turkic Dialects (Diwan Lugat at-Turk) Part-I, Duxburry: Harvard University Printing Office.
• DANKOFF, R., KELLY, J. (1984), Mahmud al-Kaşgari, Compendium of The Turkic Dialects (Diwan Lugat at-Turk) Part-II, Duxburry: Harvard University Printing Office.
• ERCILASUN, A. B.; AKKOYUNLU, Z. (2014), Kaşgarlı Mahmud - Dîvânu Lugâti't-Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin),Ankara: TDK.
• ERDAL, M. (1991), Old Turkic Word Formation, A Functional Approach to the Lexicon, Wiesbaden: Harrassowitz.
• EREN, H. (1999), Türkçenin Etimolojik Sözlüğü, İstanbul.
• ERGIN, Muharrem (1964), Dede Korkut Kitabı (Metin-Sözlük), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• ESTY = LEVİTSKAJA, L. S.; BLAGOVAJA, G. F.; DYBO, A. V.; NASİLOV, D. M. and POTSELUEVSKİJ, E. A. (2003), Etimologicheskij Slovar' Tjurskih Jazykov Obshchetjurskie i mezhtjurskie leksicheskie osnovy na bukvy “L”, “M”, “N”, “P”, “S”, Moskva: Jazyki Russkoj Kultury.
• GÜLENSOY, T. (2009), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü I-II, Ankara: TDK.
• HAMILTON, J. (1974), “opla-/yopla-, uf-/yuf- et autres formes semblables en turc ancien”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, Vol. 28, No. 1, pp. 111-117.
• NİŞANYAN, S. (2010), Sözlerin Soyağacı - Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü, İstanbul: Everest.
• ÖNER, M. (1998), Bugünkü Kıpçak Türkçesi (Tatar, Kazak ve Kırgız Lehçeleri Karşılaştırmalı Grameri), Ankara: TDK.
• RADLOFF (1911), Versuch Eines Wörterbuch Der Türk-Dialecte, Fierter Band, St. Petersbourg.
• RÄSÄNEN, M. (1949), “Materialien zur Lautgeschichte der türkischen Sprachen”, Studia Orientalia, Vol. 15, pp. 32-240.
• RÄSÄNEN, M. (1969), Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen
• Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
• SEYDAQMATOV, K. (1988), Kyrgyz Tilinin Kyskacha Etimologijalyk Sözdügü, Frunze: “İlim” Basmasy.
• SYZDYQOVA R.; İSQAQOV, A.; SARYBAEV, SH. (1966), Qazaq Tilining Qysqasha Etimologijalyk Sözdigi, Almatı: Qazaq SSR-nyng “Ghylym” Baspası.
• SHCHERBAK, A. M. (1970), Sravnitel’naja Fonetika Tjurskih Jazykov, Leningrad: Nauka.
• TOPARLI, R.; ÇÖGENLİ, M. S.; YANIK, N. H. (1999), El-kavânînü'l-külliyye li-zabti'l- lügati't-Türkiyye. Ankara: TDK Yay.
• TOPARLI, R. (2003), Ed-dürretü'l-mudiyye fi'l-lügati't-Türkiyye, Ankara: TDK Yay.
• TTS = (1996), XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü V, Ankara: TDK.
• TRS = (1968), Tuvinsko-Russkij Slovar’: Okolo 22000 Slov, (Red. E. R. Tenishev), Moskva: Izdatel'stvo Sovetskaja Entsiklopedija. Web sources
• Dresden manuscript of Kitab-i Dedem Korkut, Mscr.Dresd.Ea.86: http://digital.slub- dresden.de/werkansicht/dlf/10013/1/.