Türkmen ve Türkiye Türkçesi Ağız Gruplarının Bir Belirleyicisi Olarak Şimdiki Zaman Eki

Yıl 2017, Sayı: 33, 133 - 152, 01.01.2017

Hüseyin Yıldırım

Öz

Türkiye Türkçesi ve Türkmen Türkçesi genel Türkçenin Oğuz Güney-Batı grubunda yer alır. Şimdiki zaman ekinin kullanım biçimleri hem Türkiye Türkçesinin hem de Türkmen Türkçesinin ağız gruplarının belirlenmesinde kullanılan en önemli morfolojik ölçütlerden biridir. Esas olarak 11. yüzyıldan itibaren ve daha sonra 13. yüzyılda ata yurttan ayrılıp ana yurda gelen Oğuz boyları Anadolu’nun çeşitli bölgelerine yerleşirken ata yurtta kalmaya devam eden Oğuz boyları günümüzde çoğunlukla Türkmenistan Cumhuriyetinde yaşamaktadır. Anadolu’nun ve Türkmenistan’ın tarihî ve etnik bağı dilde ve ağızlarda kendini gösterir. Türkmen Türkçesinin günümüz yazı dilinde -yar /-yär eki, Türkiye Türkçesi standart yazı dilinde ise - yor eki şimdiki zamanı karşılayan asıl ekler olarak kullanılmaktadır. Ancak, yöre- / yat- ve yoru- /yürü- yardımcı fiillerinin ses değişimine uğramasıyla ortaya çıkan bu ekler Türkmen ve Türkiye Türkçesi ağızlarında varyantları bakımından oldukça çeşitlilik gösterir. Bu çalışmada ana ve alt ağız gruplarının sınıflandırılmasında dikkate alınan şimdiki zaman ekinin Türkmen Türkçesi ağızlarındaki durumu değerlendirilecek ve Türkiye Türkçesi ağızlarındaki şimdiki zaman ekinin genel biçimleriyle mukayese edilecektir

Anahtar Kelimeler

Şimdiki zaman eki, Türkmen ağızları, Türkmen Türkçesi, -yor eki, -yar eki.

The Present Continuous Tense Suffix As A Determiner Of The Dialect Groups Of The Turkmen And Standard Turkish spoken in Turkey.

Öz

Turkmen Turkish and Standard Turkish spoken in Turkey belng to the SouthWestern Turkish/Oguz sub-group of Proto-Turkish. The pattern of use of the present continuous suffix is seen as one of the most important morphological criterion for the determination of the dialect groups of Turkish and Turkmen Turkish. Mainly starting from the 11th Century and especially after the 13th century, the Oguz tribes left their fatherland and settled in various regions of Anatolia; but the majority of the Oguz Tribes stayed in the fatherland and most of them live in the Republic of Turkmenistan today. The historical and ethnic ties between Anatolia and Turkmenistan manifest themselves in the language and dialects. The suffix -yar /-yär of today’s written language of the Turkmen Turkish and the suffix -yor of standard written language in Anatolian Turkish are used to correspond to the suffix of the present continuous tense. However, these suffixes which occurred as a result of the phonetic change of the auxiliary verbs yöre- / yat- and yoru- /yürü-, vary considerably in terms of the variants in dialects of the Turkmen and Turkish spoken in Turkey. In this study, the status of present continuous tense suffix in the dialects of the Turkmen Turkish will be evaluated and compared with the general forms of the present continuous tense suffix in the dialects of standard Turkish in Turkey

Anahtar Kelimeler

Present continuous tense suffix, Turkmen dialects, Turkmen Turkish, - the suffix -yor, - the suffix -yar

Kaynakça

• AKÇA, Hakan (2011), “Ankara İli Ağızlarında Şimdiki Zaman Ekinin Varyantları”, Turkish Studies, Volume 6/1 Winter: 611-619.
• AMANSARIYEV, C. (1970), Türkmen Dialektologiyası, Aşgabat.
• BERDİYEV, P., S. Kürenov, K. Şamıradov, S., Arazkulıyev (1970), Türkmen Diliniñ Dialektleriniñ Oçerki, Aşgabat.
• BERDİYEV, Recep (1988), Türkmen Diliniñ Dialektlerinde ve Gepleşiklerinde İşlikler, Aşgabat: İlim yay.
• BİRAY, Nergis (2007), “Acıpayam Ağızlarında Kullanılan Şimdiki Zaman Ekleri ve Etnik Yapı İle İlişkisi, Acıpayam Sempozyumu, Denizli – Acıpayam, 1–3 Aralık 2003); I. Acıpayam Sempozyumu bildirileri, Acıpayam-Denizli: 375–382.
• DEMİR, Nurettin (1996), “Güneybatı Anadolu Ağızlarında Kullanılan Şimdiki Zaman Eki -ik gelir”, Uluslararası Türk Dili Kongresi 1992 (26 Eylül 1992 -1 Ekim 1992), Ankara: 43- 56.
• GÜLENSOY, Tuncer (1985), “Anadolu Ağızlarında Şimdiki Zaman Eki”, TKAE Prof. Dr. İbrahim KAFESOĞLU’nun Hatırasına Armağan, Ankara, 1985, Yıl XXIII/1-2: 281- 295.
• GÜLSEVİN, Güler (1997), Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, Ankara: TDK yayınları.
• HAŞİMİ, Ahmet (2016), “Kırıkkale İli Ağızlarında Şimdiki Zaman Ekinin Kullanımı”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl:4, Sayı:38: 256-265.
• KARAHAN, Leylâ (1996), Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Ankara: TDK Yayınları.
• KORKMAZ, Zeynep (1996a), “Anadolu Ağızlarının Etnik Yapı İle İlişkisi Sorunu”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, İkinci Cilt, Ankara: TDK Yayınları:179-187.
• KORKMAZ, Zeynep (1996 b), “Bartın ve Yöresi Ağızları Üzerine”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, İkinci Cilt, Ankara: TDK Yayınları:128-149.
• ÖNER, Mustafa (2016), “Genel Türkçede Ekleşen Yardımcı Fiiller (Gramerleşme Üzerine Tarihî - Karşılaştırmalı Bir İnceleme)”, XI. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildirileri Kitabı, 26-27 Eylül 2016 Budapeşte-Macaristan, Ankara: İ. Doğramacı Bilkent Üniversitesi: 9-14.
• ÖZIŞIK, Sevi (2007), Muğla İli Ağızlarının Türkmen Türkçesi Ağızlarıyla Karşılaştırılması (Basılmamış Doktora Tezi), İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• POTSELUYEVSKİY, A. P. (1936), Dialektı Türkmenskogo Yazıka, Aşgabat.