Diyale İline Bağlı Hanekin İlçesi Türkmen Halk Kültüründe Memoratların İncelenmesi

Yıl 2017, Sayı: 34, 189 - 210, 01.06.2017

Necdet Yaşar Bayatlı

Öz

İslamiyet'e giren Türkler arasında iyelerin yerini cin, şeytan ve olağanüstü varlıklar almıştır. Ancak iyeler hakkında olduğu gibi, cin, şeytan ve olağanüstü varlıklarla yaşananlar hakkında anlatılar da günümüze kadar devam etmiştir. Söz konusu anlatılar, zaten zengin olan Türk halk kültürüne ve sözlü anlatı geleneğine daha bir zenginlik katmıştır. Halk arasında insanın yanı başında koruyucu ve zarar verebilecek kara iyelerin var olduğuna inanıldığı için memoratların oluşmasına ve ona inandırıcı bir güç katmasına yol açmıştır. Bununla birlikte memoratların konusu, yaşadığımız sosyo-kültürel ve psiko-kültürel çevre ile uyum içerisindedir. Ruhlar, cinler, olağanüstü ve çetin varlıklar, bütün toplumlarda her zaman insanlarda korku duygusunu uyandırmış ve onlara korku dolu anlar yaşatmıştır. İnsaniyetin doğuşundan bu yana söz konusu varlıklar hep korku kaynağı olmuştur. İşte bu varlıklarla ilgili anlatılanlara "memorat" adı verilmektedir. Sözlü anlatı türleri arasında son zamanlarda ortaya çıkan ve diğer türlerden farklı olarak kahramanları günlük hayatta karşılaştığımız, gördüğümüz, konuştuğumuz sıradan insanlar olup olayları günümüzde veya yakın bir zamanda ve bildiğimiz, tanıdığımız, yaşadığımız bir mekânda cereyan eden memortalar, anlatıldığı millet, toplum ve kesimin gelenek-görenekleri, inanç yapısı ve yaşam tarzına ilişkin bilgiler içerdiği için diğer sözlü anlatı türleri gibi bir kültür taşıyıcısı özelliğine sahiptir. Bu çalışmada Irak Türkmenlerin yaşadığı Diyale ilinin Hanekin ilçesinde Türkmenler arasında memoratlar sözlü kaynaklardan derlenmiş, yazıya geçirilmiş, tahlil ve tasnif edilmiştir. Yazının hacmini büyütmemek için bu çalışmada elli memorat metnine yer verilmiştir. İlerde bu metinler artırılacak ve çalışma bir kitap haline getirilmeye çalışılacaktır. Memoratlar ilçede konuşulan Irak Türkmen Türkçesi ile derlenmiş ve tarafımızca Türkiye Türkçesine aktarılmıştır. Irak Türkmenlerinin memortaları ile ilgili daha önce herhangi bir bilimsel çalıma yapılmamıştır. Dolayısıyla bu çalışma, ilk bilimsel çalışma olup ileride yapılacak çalışmalara bir yol göstericilik niteliğini taşımaktadır

Anahtar Kelimeler

Irak Türkmenleri, Irak Türkmen Halk Kültürü, Memorat, Türkmen Folkloru

Folkloru Study Of "Memorat" In The Folk Culture Of Khanaqin Diyla Province - Iraq

Öz

Jinns and devils replaced the souls which were called "iye" after Turkish people embraced Islam. The common tales and stories among people about devils, jinns and supernatural creatures have continued between Turkish people also after believing in Islam. These tales contribute in the enrichment of Turkish folk culture. According to the prevailing opinion among people; there are supernatural creatures live with women. Some of them are helpful, the others are harmful .This believing led to creating "Memorat" and added great reliability to its contents as well as the issue of "Memorat" is compatible with the social and psychological culture of the formation of societies. Jinns, souls and supernatural creatures have been a source of fear and panic for people and societies since the first ages of mankind until our present – day. The common tales among people about these matters are called "Memorat"; is a type of oral folk literature but differs from the other types as its characters are people that we meet , see and talk to them in our daily life. Also, its incidents occur up to date. "Memorat" reflects customs, traditions, beliefs and cultures of the societies. In this paper, many texts of "Memorat" are collected from an oral sources in Khanaqin district – Diyala province - Iraq. Then, we wrote down, analyzed and classified these texts carefully. No more than 50 texts of "Memorat" are discussed in this study. And we will tackle this study widely in the future in order to make it a book. s texts into the modern‘ We changed the spoken Turkmen accent of Memorat written Turkish language. This study is regarded the first academic study about "Memorat" concerning Iraqi Turkmen in general and Khanaqin Turkmen specifically

Anahtar Kelimeler

İraqi Turkmen, Iraqi Turkmen Folk Culture, Memorat, Turkmen folkore

Kaynakça

• ASLAN, F. TÜRKSEVER, Z. (2014), İstanbul Folklorunda Şehitlik Etrafında Oluşan Halk İnançları, Uygulamalar ve Memoratlar: Edirnekapı Şehitliği Örneği. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 51, 27-62.
• BALABAN, T. (2015), Hz. Ali Merkezli Bir Ölüm Memoratına Dair Değerlendirmeler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 73, s.89-103.
• BAYAT, F. (2004), Türk Şaman Metinleri (Efsaneler ve Memoratlar). İstanbul: Piramit Yayınları.
• BAYAT, F. (2013), Mitolojiye Giriş. İstanbul, 4. basım, Ötüken Neşriyat.
• BAYAT, F. (2015), Türk Mitolojik Sistemi Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitolojisi 1, İstanbul: 3. basım, Ötüken Neşriyat.
• BAYAT, Fuzuli, (2016), Türk Mitolojik Sistemi Kutsal Dişi • Mitolojik Ana, Umay Paradigmasında İlkel Mitolojik Kategoriler • İyeler ve Demonoloji 2, İstanbul, 3. basım, Ötüken Neşriyat.
• BAYATLI, N. Y. (2011), Irak Türkmen Halk Kültürü Araştırmaları, Ankara; Berikan Yayınevi.
• BEZGİN, A. (2011), Hatay'da Reenkarnasyon Memortaları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Cumhuriyet Üniversitesi - Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BORATAV, P. N. (2000), 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, 10. baskı, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• BEYDİLİ, C. (2005), Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük (Çev. Eren Ercan), Ankara: Yurt Kitap- Yayın.
• BOYRAZ, Ş. (2008), Sözlü Anlatıların Sürekliliği Üzerine Düşünceler. Folklor / Edebiyat Dergisi, 54, 105-118.
• DÉGH L., VÁZSONYI A. (2015), Memorat ve Ön Memorat. Çev. Ahmet Barış Ekiz. Millî Folklor Dergisi, 105, 131-146.
• ÇETİNKAYA, F. (2013), Memorat {Halk İnançları Üzerine} İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Yayınları.
• ÇOBANOĞLU, Ö. (2003), Türk Halk Kültüründe Memortalar ve Halk İnançları, Ankara: 1. baskı Akçağ Yayınevi.
• HÜRMÜZLÜ, H. (2013), Irak Türkmen Türkçesi Sözlüğü. İkinci baskı. Kerkük: Türkmeneli İşbirliği ve Kültür Vakfı Yayınları.
• KIZILOĞLU, M. (2013), Tortum ve Köylerinde Derlenen Memoratlar Üzerine Bir Araştırma, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Atatürk Üniversitesi - Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• PAU ROUX, J. (2012), Eski Türk Mitolojisi (Çev. Musa Yaşar Sağlam). Ankara: BilgeSu.
• YELOĞLU, N. (2009), Kütahya ve Çevresinde Memorat Tasarımı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi - Sosyal Bilimler Enstitüsü.