Mizahi Bir Mektup ve Kuşbazlığa Dair Bir Vesika: Balat Şeyhi Vahyî Efendi’nin Bağdat Valisi Hasan Paşa’ya Gönderdiği Mektup

Yıl 2017, Sayı: 34, 211 - 228, 01.06.2017

Erhan Çapraz

Öz

Osmanlı’da ‘mizah’ çok yönlü bir karaktere sahiptir. Zira mizah, “şaka” ve “alay” maksadıyla gerek manzum olsun gerek mensur olsun pek çok tür içerisinde kendisine yer bulabilmiştir. Bu bağlamda mektupların da mizahın ortaya çıkmasında önemli bir konuma ve işleve sahip olduğu görülmektedir. Balat Şeyhi Vahyî Efendi’nin Bağdat Valisi Hasan Paşa’ya göndermiş olduğu mektup bu açıdan özgün bir örnek olarak kabul edilebilir. Mektupta kuşbazlık üzerinden mizahın amaçlanmış olması mektubun şekil ve konu özelliklerini doğrudan etkilemiştir. Zira mektup tam anlamıyla Osmanlı’da mektubun kaidelerine uygun bir nitelik taşımamaktadır. Bize göre bu durumun ortaya çıkmasında, mektubun ‘icra’ya dönük dinamik bir yapıya hitap etmesinin tesiri büyüktür. Diğer taraftan mektubun realite ile olan bağını referans alınan bağlam kuşbazlığın teşkil etmesi ayrı bir önem taşımaktadır. Zira bu sayede mektup, kuşbazlığa dair bir vesika niteliği de kazanmıştır

Anahtar Kelimeler

Osmanlı’da mizah, mizahi mektup, kuşbazlık, Balat Şeyhi Vahyî Efendi, Bağdat Valisi Hasan Paşa.

A Humorous Letter and a Document About Aviculture: The Letter Written by Vahyi Efendi the Sheik of Balat and Send to Hasan Pasha the Governor of Bagdat

Öz

In Ottoman period, letters have a very important position and function to reveal the humour. The letter written by Vahyi Efendi the sheik of Balat and send to Hasan Pasha the governor of Bagdat can be considered as an original sample from this point of view. In this letter humour was aimed by aviculture and aviculture affected the letter’s form and theme properties. Because of this we can see that this letter doesn’t have the properties of Ottoman letter writing rules. For us, the letter’s dynamic structure based on the ‘performance’ has the great effect on this situation. On the other hand, aviculture, the letter’s connection to reality, is another import part of the letter. By this property, this letter becomes an document about aviculture

Anahtar Kelimeler

Humour in Ottoman period, humorous letter, aviculture, Vahyi Efendi the sheik of Balat, Hasan Pasha the governor of Bagdat

Kaynakça

• AÇIL, Berat, (2013), Klasik Türk Edebiyatı’nda Alegori, İstanbul: Küre Yay.
• BATİSLAM, Hanife Dilek, (2002), “Mesnevilerde Mektup Tarzı Anlatım”, İlmî Araştırmalar, 13:17-34.
• BORATAV, Pertev Naili, (2012), “Kızıl Elma ve Roma Papası Efsanesi”, (Çev.: M. Öcal Oğuz), Millî Folklor, 48: 84-88.
• CEYLAN, Ömür, (2015), Kuşlar Dîvânı / Osmanlı Şiir Kuşları, İstanbul: Kapı Yay.
• ÇAPRAZ, Erhan, (2014), “Söz Söyleme Yarışında Yenilmezliğin Bir Başka Boyutu: Develili Seyrânî ile Molulu Revâî Arasında Bir Mektuplu Atışma”, Türk Kültürü Araştırmaları, 2014/2: 85-100.
• ÇAPRAZ, Erhan, (2017), “Osmanlı Dönemi ‘Sözel Mizah Geleneği’ne Ait Bir Eser: Dâ’vâ-yı Tuyûr”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları, 47: 137-158.
• DAĞLAR, Abdülkadir, (2011), “Nâbî’nin Mizahî Bir Mektup Şerhi”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 18/1: 195-222.
• DAĞLAR, Abdülkadir, (2012), “Nabî’den Ermeni Aşuğ Hakkî Mosis’e Mizahî Mektup”, Millî Folklor, 95: 83-95.
• DEMİRAY, Kemal, (1974), “Tanzimat’tan Günümüze Değin Mektup”, Türk Dili (Mektup Özel Sayısı), 274: 88-96.
• DERDİYOK, İ. Çetin, (2000), “Osmanlı Devrinde Mektup Yazma Geleneği”, Yeni Türkiye (Osmanlı Özel Sayısı IV), 34: 277-286.
• EKER, Gülin Öğüt, (2003), “Fıkralar”, Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, C. 3, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., III: 63-130.
• ELÇİN, Şükrü, (1997), “Kitâbî, Mensur, Realist İstanbul Halk Hikâyeleri”, Halk Edebiyatı Araştırmaları 2, Ankara: Akçağ Yay.: 69-99.
• EMECEN, Feridun, (1997), “Hasan Paşa, Eyüplü”, İslâm Ansiklopedisi, C. 16, İstanbul: TDV Yay.: 451-452.
• ERGÜZEL, M. Mehdi, (2009), “Giriş”, Kitab-ı Bâz-name-i Padişahi, (Hzl.: M. Mehdi Ergüzel), Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.: 13-17.
• ESEN, Ahmet Şükrü, (1986), Anadolu Türküleri, (Hzl.: P. N. Boratav ve F. Özdemir), İstanbul: İş Bankası Kültür Yay.
• FENOGLİO I. ve F. GEORGİON, (1996), “Sunuş”, Doğu’da Mizah, (Hzl.: I. Fenoglio ve F. Georgeon), (Çev.: Ali Berktay), İstanbul: Yapı Kredi Yay.: 7-15.
• GARFIELD, Simon, (2014), Mektup, (Çev.: Zeynep Yeşiltuna), İstanbul: Domingo Yay.
• GÖKYAY, Orhan Şaik, (1974), “Tanzimat Dönemine Değin Mektup”, Türk Dili (Mektup Özel Sayısı), 274: 17-19.
• GÜNGÖR, Şeyma, (1999), “İstanbul Halk Hikâyelerinde Çevre, Kültür Unsurları ve Toplum Hayatı”, Türkler Ansiklopedisi, C. 9, Ankara: Yeni Türkiye Yay.: 143-150.
• GÜNGÖR, Şeyma, (2006), İstanbul Meddah Hikâyeleri: 1 / Tıflî Hikâyesi, İstanbul: Çantay Kitap.
• GÜNGÖR, Şeyma, (2012), “IV. Murad’ın Yer Aldığı İstanbul Meddah Hikâyelerinde Sosyal Durum ve Toplum Hayatı”, Bir Meddah Hikâyesi Börekçi Güzeli, (Hzl.: Ünver Oral), İstanbul: Kitabevi Yay.: 1-20.
• HACIGÖKMEN, Mehmet Ali, (2012), Türkiye Selçuklularında Avcılık, Konya: Kömen Yay.
• HAKSEVER, Halil İbrahim, (2006), “Eski Türk Edebiyatında Mektup”, Hece Mektup Özel Sayısı, 114/115/116: 37-47.
• İNALCIK, Halil, (2010), Şâir ve Patron, İstanbul: Doğu Batı Yay.
• KARAHAN, Abdülkâdir, (1948), “Fuzûlî’nin Mektupları”, İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 3-4: 245-266.
• KAYA, Doğan, (2000), “Adanalı Âşıkların Mektup Şiirleri”, Âşık Edebiyatı Üzerine Araştırmalar, İstanbul: Kitabevi.
• KAYA, İ. Güven, (2007), “Eski Türk Edebiyatında Manzum Mektup Türü ve Pâre Pâre Ahmet Çelebi ile Lâmiî Arasındaki Manzum Mektuplaşma”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 32: 115-126.
• KEFELİ, Emel, (2002), Anlatım Tekniği Olarak Mektup, İstanbul Kitabevi Yay.
• KORTANTAMER, Tunca, (2007), Temmuzda Kar Satmak, Ankara: Phoenix Yay.
• KÖKSAL, M. Fatih, (2006), Sana Benzer Güzel Olmaz / Divan Şiirinde Nazire, Ankara: Akçağ Yay.
• KÖKTÜRK, Şahin, (2006), “Halk Edebiyatında Mektup”, Hece Mektup Özel Sayısı, 114/115/116: 48-66.
• KUTLUK, İbrahim, (1974), “Münşeatlar ve Günümüze Dek Gelen Mektup Betikleri Üzerine”, Türk Dili (Mektup Özel Sayısı), 274: 367-378.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., (1994), Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• LEVEND, Agâh Sırrı, (1971), “Divan Edebiyatında Gülmece ve Yergi (Hezl ve Hecv)”, Belleten, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.: 37-45.
• Mehmed Tevfik, (b.t.), Nevâdirü’z-Zürefa, Cüz 2, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Nâbî, Münşeât, Topkapı Sarayı Kitaplığı, Revan Kitapları, No:1052, vr. 3a-4a.
• OKAY, M. Orhan, (2006), “Mektuba, Mektuplaşmaya ve Kartpostala Dair”, Hece Mektup Özel Sayısı, 114/115/116: 30-36.
• ÖZCAN, Abdülkadir, (1993), “Çakırcıbaşı”, İslâm Ansiklopedisi, C. 8, İstanbul: TDV Yay.: 189- 190.
• TANSEL, Fevziye Abdullah, (1964), “Türk Edebiyatında Mektup”, Tercüme, XVI/77-80: 386- 390.
• TAŞ, Hakan, (2004), Vahyî Divanı ve İncelemesi, C. 1-2, Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Ünv.
• TAŞ, Hakan, (2012), “Vahyî”, İslâm Ansiklopedisi, C. 42, İstanbul: TDV Yay.: 451-452.
• TONCA, Özlem, (1997), Mektup Şiirler, Yüksek Lisans Tezi, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TURAL, Sadık Kemal, (1993), “Nekre ve Nükte Kavramlarının Kültür İçindeki Yeri ve Fonksiyonları”, Edebiyat Bilimine Katkılar, Ankara: Ecdâd Yay.
• TÜRKMEN, Fikret, (2013a), “Fowler’in Mizah Tasnifi (1926)”, Seyyid Burhaneddin Çelebi, Nasreddin Hoca Lâtifeleri, (Hzl.: Fikret Türkmen), İstanbul: Büyüyenay Yay.: 27-39.
• TÜRKMEN, Mustafa Nuri, (2013b), Osmanlı’da Av Kültürü, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay. ULUNAY, [Refi Cevad], “Halk Romanları ve Halk
• Romancılığı”, http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/handle/11498/13047 (Erişim Tarihi: 13.04.2017).
• YAKICI, Ali, (1993), “Âşık Tarzı Türk Şiirinde Mektup Geleneği”, Millî Folklor, 17: 55-56.
• YAKICI, Ali, (2004), “Âşıklar Arasında Mektuplaşma Geleneği ve Âşık Hasan ile Sefil Molla’nın Mektupları”, Prof. Dr. Abdurrahman Güzel’e Armağan, Ankara: Gazi Eğitim ve Kültür Vakfı Yay.: 660-668.
• WOODHEAD, Christine, (1988), “Ottoman Inşa and Art of Letter-Writting: Influences upon the Career of the Nişancı and Prose Stylist Okçuzade (d. 1630)”, Osmanlı Araştırmaları, 7-8: 143-159.