Türkistan Mücadelesinde Milliyetçi Komünist Bir Kazak Aydını: Turar Riskulov

Yıl 2018, Sayı: 35, 63 - 72, 01.01.2018

Tekin Tuncer

Öz

Sovyet döneminin ilk yıllarında Sovyet Türkistan'ına siyasi ve kültürel olarak damgasını vuran önemli bir şahsiyet yetişmiştir. Kendi anayasası, ordusu, maliyesi olan bağımsız Türkistan Cumhuriyeti'nin fikir babası olarak adlandırılacak bu Kazak siyasetçi Turar Rıskulov’dur. Rusya Komünist Partisi içerisinde oluşturulan Türkistan Müslüman Bürosu'nun başına getirilen Turar Rıskulov'un fikirleri ve Komünist Parti içinde 1917'den beri yaptığı çalışmalar büyük bir öneme sahiptir. Rıskulov, Türkistan'da Komünist Parti'nin en önde gelen savunucularından birisi olmasına rağmen, Çarlık yönetimine karşı 1916 isyanına katılmış, Kazak gazetesini yakından takip edip çeşitli konularda yazılar yazmış, Türkistan halkının milli dil ve kültürel gelişimi için çaba harcayan, özellikle de bağımsızlık için mücadele eden bir siyasi liderdir. Bu çalışmamızda da Turar Rıskulov’un hayatı, fikirleri ve verdiği mücadeleler ele alınacaktır

Anahtar Kelimeler

Turar Rıskulov, Komünizm, Sovyet Rusya, Müslüman Bürosu

Turar Ryskulov: A Nationalist Communist Kazakh Intellectual in Turkestan Struggle

Öz

In the first years of Soviet period. an important character, who had left his mark on Soviet Turkestan politically and culturally was grown. He was Kazakh politican Turar Ryskulov who would be called later as the founder of Turkestan Republic which had its own constitution, army, and the treasury. Turar Ryskulov’s ideas, who were taken up by the head of Muslim Bureu Musburo of Turkestan established within the Russian Communist Party, and his works since 1917 within the Communist Party, had an importance place. Although he was one of the preeminent supporters of the Communist Party in Turkestan, he was a political leader, who had participated in the Rebellion in 1916 against the Czarist government. He used to follow Kazakh newspaper closely and had writen on various subjects by endevouring for Turkestan people’s national language and cultural development. He struggled for independency so much. In this study, we will introduce Turar Ryskulov’s life, ideas and struggles

Anahtar Kelimeler

Turar Ryskulov, Communism, Soviet Russia, Muslim Bureau.

Kaynakça

• AÇA, Mehmet, (2012, Eylül-Ekim), “Sovyetler Birliği'nde Galiyevcilik”, Düşünce Dünyasında Türkiz Siyaset ve Kültür Dergisi, 17: 63-100.
• ANDİCAN, A. Ahat, (2003), Cedidizm'den Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi, İstanbul: Emre.
• BADEMCİ, Ali, (2008), 1917-1934 Türkistan Milli İstiklal Hareketi Korbaşılar ve Enver Paşa (Cilt 1), İstanbul: Ötüken.
• BAKİYEV, Nabican, (2006), Enver Paşa'nın Vasiyeti, (Çeviren Ç. Koçar), İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• BUDAK, Feyzullah, (Tarih Yok), Orta Asya Mektupları, Ankara: Sevinç.
• BURAN, Ahmet, (2011), Kurşunlanan Türkoloji, Ankara: Akçağ.
• COŞKUNARSLAN, Hakan, (1999), “SSCB’de Milliyetçi-Sosyalist Önderler”, Ulusal Sola Teorik Katkı, Ankara: Ulusal Dergisi Kitaplığı: 52-86.
• COŞKUNARSLAN, Hakan, (2004, Temmuz-Ağustos-Eylül), “Turar Rıskulov”, İleri, 22: 139-148.
• DEŞİLMEK, Enes, (2012), “Tozlu Sayfalar Arasında Bir Şahin: Turar Rıskulov”, Trakya Üniversitesi. http://www.uiodergisi.com/wpcontent/uploads/2012/05/turar_riskulov.pdf alındı Mart 12, 2018 tarihinde adresinden
• DEVLET, Nadir, (2011), Millet ile Sovyet Arasında 1917 Ekim Devriminde Rusya Türklerinin Varoluş Mücadelesi, İstanbul: Başlık Yayın Grubu.
• DUMAN, Oğuz Şaban, (1999), Doğu Batı Meselesi ve Sultan Galiyev, İstanbul: TDAV.
• ERŞAHİN, Seyfettin, (2003), “Türkistan'ın ‘Verilen Bağımsızlık’tan ‘Alınan Bağımsızlığa’ Yürüyüşü Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, AÜİFD, XLIV, 1: 313-343.
• GÖMEÇ, Saadettin, (2002), Tarihte ve Günümüzde Kırgız Türkleri, Ankara: Akçağ.
• GÖMEÇ, Saadettin, (2006), Türk Cumhuriyetleri ve Toplulukları Tarihi, Ankara: Akçağ.
• GÖMEÇ, Saadettin, (2007, Nisan), “Türk Tarihinin Kahramanları XLVII Turar Rıskulov”, Mart 12, 2018 tarihinde http://www.kavgamiz.com/orkun/turk-tarihinin-kahramanlari- xlvii-tutar-riskulov-y1865.html adresinden alındı
• GÖMEÇ, Saadettin, (2010, Şubat 7), “Turar Rıskulov”, Mart 12, 2018 tarihinde http://turkturantarihi.blogspot.com.tr/2010/02/tutar-rskulov.html adresinden alındı
• GÜNGÖR, Ebubekir, (2013), Bozkırda Bir Ceditçi Kırgızistan'ın Rehberi Moldoke İşenaali Arabayev, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• HAYİT, Baymirza, (1978), Türk Dünyasında Rus Emperyalizminin İzleri, İstanbul: Sabah.
• HAYİT, Baymirza, (1995), Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• HAYİT, Baymirza, (2000), Eski Sovyetler Birliği'ndeki Türklüğün ve İslamın Bazı Meseleleri, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• HAYİT, Baymirza, (2006), Ruslara Karşı Basmacılar Hareketi (Türkistan Türklüğü'nün Milli Mücadelesi), İstanbul: Babıali Kültür Yayınları.
• İDİL, Aydın, (2013), Enver Paşa'nın Son Savaşı, İstanbul: Kitabevi.
• İSMAİL, Zeyneş, (2002), Kazak Türkleri, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• KAKINÇ, Halit, (2011), Sultangaliyev. Ankara: İmge.
• KARA, Abdulvahap, (2002), Mustafa Çokay'ın Hayatı ve Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinin Bağımsızlığı Yolundaki Mücadelesi (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi.
• KESİCİ, A. Kayyum, (2003), Dün Bugün ve Hedefteki Kazakistan, İstanbul: IQ Kültür Sanat.
• KOÑIRATBAYEV, Ävelbek, (1994), Kazak Ädebiyetinin Tarihi, Almatı: Sanat Baspası.
• KÖSOĞLU, Nevzat, (2008), Şehit Enver Paşa. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• KURBAN, İklil, (1997), “Basmacılar”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 4: 125-137.
• ROY, Oliver, (2005), Yeni Orta Asya Ya da Ulusların İmal Edilişi, (Çeviren M. Moralı), İstanbul: Metis.
• SAKAL, Halil Burak, (2013), Başka Bir Dünya Savaşı, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• SARAY, Mehmet, (1988), “XIV. Asırdan Rus İstilâsına Kadar Orta Asya Türkleri”, MEB İslam Ansiklopedisi, XII/II: 408-445.
• SARAY, Mehmet, (1995), Atatürk ve Türk Dünyası, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• SARAY, Mehmet, (1999), Yeni Türk Cumhuriyetleri Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ŞAMİL, Ali, (2013), Türkçülüğün Kurbanları (Kazakistan), Bakü: Elm ve Tahsil.
• TACİBAYEV, Raşid, (2012), “Rusya'nın Orta Asya'ya Yönelik Politikalarının Dönemlere Göre Değişimi”, Bölgesel ve Küresel Politikalarda Orta Asya, (Ed. M. S. Kafkasyalı), Ankara/Türkistan: SFN, 169-209.
• TOSUN, Kadir, (2012), Ötüken Yolcuları, Ankara: Berikan Yayınevi.
• UÇAR, Fuat, (2007), Dış Türkler Türk Dünyasının Parlayan Beş Yıldızı, Ankara: Fark.
• YILMAZ, Mehmet, (2013), Çağdaş Türk Dünyası Tarihi (Ders Notları), Konya: Palet.