Temeşvarlı Osman Ağa - Esir, Tercüman ve Yazar

Yıl 2018, Sayı: 35, 73 - 88, 01.01.2018

Ömer Gezer

Öz

Bu makalede, daha çok esaretnâmesi ile tanınan Temeşvarlı Osman Ağa’nın hayatı ele alınmıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nun Habsburg serhaddinde doğan ve büyüyen Osman Ağa, 1688’de esir düşmüş ve uzun seneler süren esaret hayatından 1699’da firar ederek kurtulmuştur. Karlofça Antlaşması’ndan sonra Temeşvar’da divan tercümanlığı yapan Osman Ağa, serhad diplomasisinde önemli roller almıştır. Temeşvar’ın kaybedilmesinden bir süre sonra İstanbul’a yerleşen Osman Ağa, burada Habsburg dil oğlanlarına Türkçe öğretmenin yanı sıra çok sayıda eser kaleme almıştır. Bu çalışmada Temeşvarlı Osman’ın bu eserlerine de kısaca değinilmiştir. Ayrıca Avusturya arşiv belgelerine dayanarak Temeşvarlı Osman Ağa’nın hayatının şimdiye kadar az bilinen bir dönemine ışık tutulmuştur

Anahtar Kelimeler

Temeşvarlı Osman Ağa, Esir, Tercüman, Osmanlı

Osman Ağa of Temesvár – Captive, Dragoman and Author

Öz

In this article, the life of Osman Ağa of Temesvár, known for his memories of captivity, was studied. Born and grown up on the Habsburg frontiers of Ottoman Empire, Osman Ağa was captured in 1688 and escaped from a long lasting captivity in 1699. He was appointed as council dragoman in Temesvár after the treaty of Karlowitz and played some important roles in the frontier diplomacy. After the loss of Temesvár he settled in Istanbul where he wrote many books in addition to teaching Turkish to young Habsburg dragoman candidates. In this study, his books were shortly reviewed. Furthermore a less known period of his life was brought to light based on the Austrian archives

Anahtar Kelimeler

Osman Ağa of Temesvár, Captive, Dragoman, Ottoman-Habsburg

Kaynakça

• Protokollen: Kriegsarchiv, Hofkriegsrat Protokollen 453, 493.
• Türkei: Haus-, Hof- und Staatsarchiv, Türkei I, Turcica 204, Konvolut 2.
• Cevdet Dâhiliye 32/1557.
• Mühimme Defteri 115.
• TEMEŞVARLI OSMAN AĞA, Kitâb-ı İnşâ, Avusturya Devlet Arşivleri, Haus-, Hof- und Staatsarchiv, Handschriftensammlung Orient, HS.125.
• WD: Wiennerisches Diarium, 13 Julii 1726, no.56; 31 Julii 1726, no.61. Yayınlanmış Kaynaklar ve Araştırmalar
• AFYONCU, Erhan, (2009), “Sipahi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXXVII: 256-258.
• BABINGER, Franz, (1992), Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, (Çev. Coşkun Üçok), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı yay.
• BEYDİLLİ, Kemal, (2013), “Viyana”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XLIII: 113-119.
• BONO, Salvatore, (2003), Yeniçağ İtalya’sında Müslüman Köleler, (Çeviren Betül Parlak), İstanbul: İletişim yay.
• DÁVID, Géza, (2002), “Manumitted Female Slaves at Galata and Istanbul around 1700”, Frauen, Bilder und Gelehrte – Studien zu Gesellschaft und Künsten im Osmanischen Reich / Arts, Women and Scholars – Studies in Ottoman Society and Culture Festschrift Hans Georg Majer, (Ed. Sabine Prätor ve Christoph K. Neumann), İstanbul: Simurg yay., 229-236.
• DÁVID, Géza, (2007), “Manumitted Male Slaves at Galata and Istanbul around 1700”, Ransom Slavery along the Ottman Borders (Early Fifteenth-Early Eighteenth Centuries), (Ed. Géza Dávid ve Pál Fodor), Leiden: Brill, 183-191.
• DEFTERDAR SARI MEHMED, (1995), Zübde-i Vekayiât - Tahlil ve Metin(1066–1116 / 1656–1704), (Ed. Abdülkadir Özcan), Ankara: TTK yay.
• DEMİRYÜREK, Mehmet ve DOĞAN, Güner, (2015), Boundary Letters Ottoman Officials to Luigi Ferdinando Marsili (1699-1701), Ankara: Birleşik yay.
• Des Großen Feld-Herrs … (1739), Des Grossen Feld-Herrns Eugenii Herzogs von Savoyen Kayserl. und des Reichs General-Lieutenants Felden-Thaten biß auf Dessen seel. Absterben, Cilt VI, Nürnberg.
• ELİBOL, Numan, (2004), “XVIII. Yüzyılda Avusturya Topraklarında Faaliyet Gösteren Osmanlı Tüccarları”, Türklük Araştırmaları Dergisi, XV: 59-112.
• ERENDOR, Esat Nermi, (1971), Temeşvarlı Osman Ağa – Gavurların Esiri, İstanbul: Milliyet yay.
• EWIG, Wolfgang, (1993), Porträtbilder des Ludwig Maximilian Mehmet von Königstreu und seiner Nachkommen im Kloster Barsinghausen, Barsinghausen: Heimatbund Niedersachsen.
• GRIESBACH, Heinz, (1950), Osman ibn Ahmed – Memoiren eines Zeitgenossen Prinz Eugens, (yayınlanmamış doktora tezi), Bonn: Rheinische Friedrich-WilhelmsUniversität Bonn.
• HITZEL, Frédéric, (1998), Prisonnier des infidèles: un soldat Ottoman dans l’Empire des Habsbourg, Arles: Sindbad-Actes Sud.
• KLESL, Wolfgang, (1966), Leopold von Talman, ein österreichischer Diplomat des Spätbarocks, (yayınlanmamış doktora tezi), Viyana: Universität Wien.
• KREUTEL, Richard F. ve SPIES, Otto, (1954), Leben und Abenteuer des Dolmetschers Osman Ağa – Eine türkische Autobiographie aus der Zeit der großen Kreige gegen Österreich, Bonn: Selbstverlag des Orientalischen Seminars der Universität Bonn.
• KREUTEL, Richard F. ve SPIES, Otto, (1962), Der Gefangene der Giauren – Die abenteuerlichen Schicksale des Dolmetschers ‘Osman Ağa aus Temeschwar, von ihm selbst erzählt, Graz: Verlag Styria.
• KREUTEL, Richard F., (1966), Zwischen Paschas und Generälen – Bericht des ‘Osman Ağa aus Temeschwar über die Höhepunkte seines Wirkens als Diwansdolmetscher und Diplomat, Graz: Verlag Styria.
• KREUTEL, Richard F., (1967), “Die Schriften des Dolmetschers ‘Osmān Ağa aus Temeschwar”, Der Orient in der Forschung – Festschrift für Otto Spies zum 5 April 1966, (Ed. Wilhelm Hoenerbach), Wiesbaden: Harrassowitz, 434-443.
• KREUTEL, Richard F., (1980), Die Autobiographie des Dolmetschers ‘Osmān Ağa aus Temeschwar – Der Text des Londoner Autographen in normalisierter Rechtschreibung, Cambridge: E.J.W.Gibb Memorial.
• ÖZCAN, Abdülkadir, (2012), “Topal Osman Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XLI: 244-246.
• PÁLFFY, Géza, (2007), “Ransom Slavery along the Ottoman-Hungarian Frontier in the Sixteenth and Seventeenth Centuries”, Ransom Slavery along the Ottman Borders (Early Fifteenth-Early Eighteenth Centuries), (Ed. Géza Dávid ve Pál Fodor), Leiden: Brill, 35-83.
• PEŠALJ, Jovan, (2010), “Early 18th-Century Peacekeeping: How Habsburgs and Ottomans Resolved Several Border Disputes after Karlowitz”, Empires and Peninsulas Southeastern Europe between Karlowitz and the Peace of Adrianople 1699-1829, (Ed.
• Plamen Mitev, I.Parvev, M.Baramova ve V.Racheva), Münster: LIT Verlag, 29-42.
• QUAKATZ, Manja, (2014), “ ‘Conversio Turci’. Konvertierte und zwangsgetaufte Osmanen. Religiöse und kulturelle Grenzgänger im Alten Reich (1683-1710)”, Ein Raum im Wandel – Die osmanisch-habsburgische Grenzregion vom 16. bis zum 18.
• Jahrhundert, (Ed. Norbert Spannenberger ve Szabolcs Varga), Stuttgart: Franz Sriner Verlag, 215-231.
• RAŞİD MEHMED EFENDİ, (2013), Târîh-i Râşid ve Zeyli, (Ed. Abdülkadir Özcan, Yunus Uğur, Baki Çakır ve Ahmet Zeki İzgöer), İstanbul: Klasik yay.
• RIEU, Charles, (1888), Catalogue of the Turkish Manuscripts in the British Museum, Londra.
• ROEMER, H.R., (1986), “Inshā’”, Encycklopeadia of Islam 2nd Edition, III: 1241-1244.
• RÖMER, Claudia, (1995), Osmanische Festungsbesatzungen in Ungarn zur Zeit Murads III., dergestellt an Hand von Petitionen zur Stellenvergabe, Viyana: Österreichische Akademie der Wissenschaften.
• STEIN, Mark, (2007), Osmanlı Kaleleri Avrupa’da Hudut Boyları, (Çeviren Gül Çağalı Güven), İstanbul: İş Bankası Kültür yay.
• STOYE, John, (1994), Marsigli’s Europe, 1680-1730: The Life and Times of Luigi Ferdinando Marsigli, Soldier and Virtuoso, Londra: Yale University press.
• TEPLY, Karl, (1972), “Mehmet Çolak Beğ- Leopold Freiherr von Zungaberg”, Mitteilungen des Instituts für österreichische Geschichtsforschung, LXXX / 1-2: 113-155.
• TEPLY, Karl, (1973), “Vom Los osmanischer Gefangener aus dem grossen Türkenkrieg 1683–1699”, Südost-Forschungen, XXXII: 33–72.
• TOLASA, Harun, (1964), Osman Ağa’nın Hatıraları, (mezuniyet tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• TOLASA, Harun, (2004), Kendi Kalemiyle Temeşvarlı Osman Ağa: Bir Osmanlı Türk Sipahisi ve Esirlik Hayatı, Ankara: Akçağ yay.
• TÓTH, Hajnalka, (2016), “Temesvári Oszmán Aga Levélgyűjteménye. Habsburg–Oszmán– Kuruc Határvidéki Konflıktusok a 18. Század Elején”, Certamen, III :283-294.
• VARGA, János J., (2007), “Ransoming Ottoman Slaves from Munich (1688)”, Ransom Slavery along the Ottman Borders (Early Fifteenth-Early Eighteenth Centuries), (Ed. Géza Dávid ve Pál Fodor), Leiden: Brill, 169-181.
• WURM, Heidrun, (1992), “Entstehung und Aufhebung des Osmanischen Generalkonsulats in Wien (1726-1732)”, Mitteilungen des Österreichischen Staatsarchives, XLII: 152- 187.
• YAZMAN, Şevki M., (1961), Viyana Muhasarasından Sonra Avusturyalılara Esir Düşen Osman Ağa’nın Hatıraları, İstanbul: Tanyeri yay.
• YAZMAN, Şevki M., (1962), Viyana Kapılarından Dönüş ve Osman Ağa’nın Çilesi, İstanbul.