Âşik Tarzi Şiir Geleneğinin Teşekkülüne Dair Değerlendirmelere Bir Ek: Meyhaneler

Yıl 2018, Sayı: 35, 233 - 244, 01.01.2018

Erhan Çapraz

Öz

Osmanlı coğrafyasında âşık tarzı şiir geleneği, XVI. yüzyılda teşekkül etmiştir. Hiç şüphesiz geleneğin ortaya çıkışında ve icra töresinin şekillenmesinde en önemli sosyal kurum‘kahvehane’lerdir. Fakat M. Fuad Köprülü, İkdam’da çıkan yazılarında, âşık tarzını vücuda getiren hayat şeklinin tezahürleri olarak bozahane âlemlerini, Galata meyhanelerini, mesireleri ve Yeniçeri hayatını işaret etmektedir. Dolayısıyla geleneğin nasıl bir zeminde teşekküle başladığınının ortaya konulması elzemdir. Geleneğin başta meyhaneler olmak üzere ‘muhabbeti’ ve ‘hoşça vakit geçirmeyi’ esas alan bir zeminde teşekküle başladığını rahatlıkla ifade edebiliriz. Yazıda bu bakış açısıyla âşıkların âşık tarzı kültür geleneğinin teşekkülünden önce Galata ve Tahtakale meyhaneleri başta olmak üzere daha ziyade ‘meyhane’ odaklı bir icrâ süreci yaşadığı gerçeği üzerinde durulacaktır. Dolayısıyla kahvehaneler kadar olmasa da içkiye dayalı eğlence meclislerinin âb âlemleri , yani bozahane ve meyhane âlemleri ile mesirelerin de gerek geleneğin gerekse bu geleneğin odağı olan kahvehanelerin teşekkülünde etkin bir işleve sahip olduğu ele alınacaktır. Zira geleneğin sözlü kültür ortamında oluşmasının bu iletişim ve etkileşimin devamlılığında katkısı büyüktür. Ayrıca meyhane zemininde teşekkül eden kültürel ve edebî yapılanmanın izleri şairlerin eserleri üzerinden de takip edilerek Ermeni aşuglarının âşık tarzı kültür geleneğine dâhil olmasında ve âşık tarzı şiir geleneğinin müzikal bir form kazanmasında meyhane zemininde teşekkül eden bu kültürel ve edebî yapılanmanın da tesiri olabileceği hususu değerlendirilmeye çalışılacaktır

Anahtar Kelimeler

Âşık tarzı şiir geleneği, kahvehane, meyhane, Galata ve Tahtakale meyhaneleri

An Addition to Evaluations on Organization of Minstrel Style Poetry Tradition: Tavern’s Meyhaneler

Öz

Minstrel style poetry tradition was organized in the Ottaman geography, 16.th century. Without doubt, organizing this tradition and performing according to this tradition, kahvehane’s coffee houses are the most effective places. But M. Fuad Köprülü adds bozahane parties, taverns meyhanes in Galata, promenades parks and life of Janissaries Yeniçeri as appearings of new lifestyles which generates the minstrel style in his articles at İkdam. So it’s a necessity to put forward where this tradition organized. We can freely say that organization of this tradition based on “friendly conversation” muhabbet and “spending time nicely”. In this point of view, in this paper the reality that minstrels perform according to tavern context, foremost taverns of Galata and Tahtakale, will be mentioned. So alcohol-based parties/entertainments like entertainments in bozahanes and taverns and in promenades/parks effect on organizing minstrel style poetry tradition and coffee houses’ becoming center of this tradition will be evaluated. Because, this tradition which was developed in oral cultural context has a great contribution on continuity of this communication and interaction. In addition to this, tracks of tavern-based cultural and literal structure will be followed and tavern-based cultural and literal structures effect on Armenian aşugs minstrels joining minstrel style poetry tradition and minstrel style poetry tradition’s acquiring a musical form will be evaluated

Anahtar Kelimeler

Mİnstrel style poetry tradition, coffee house, tavern, taverns of Galata and Tahtakale

Kaynakça

• Ahmet Rasim (2016), “Eski İstanbul Hovardaları’ndan Bir Başlangıç Hikâyesi”, Mehmet Tevfik, Meyhane Yahut İstanbul Akşamcıları, (Haz.: Vasfi Kuyucu), İstanbul: Gram Yayınları: 45-57.
• ARSLAN, Mustafa (2015), “Kültürel Belleğin Uzman Taşıyıcıları Olarak Âşıklar”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 15/1: 1-6.
• Âşık Çelebi (2010a), Meşâʻirü’ş-Şuʻarâ (İnceleme – Metin), (Haz.: Filiz Kılıç), I, İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Âşık Çelebi (2010b), Meşâʻirü’ş-Şuʻarâ (İnceleme – Metin), (Haz.: Filiz Kılıç), III, İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Aziz B. Erdeşir-i Esterâbâdî (2014), Bezm u Rezm (Eğlence ve Savaş), (Çev.: Mürsel Öztürk), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• BAŞER, Fatma Âdile (2006), “Türk Halk ve Klâsik Müziklerinin Oluşum ve İlişkilerine Târihten Bakmak”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, III, 1: 1-20.
• BİRSEL, Salâh, (2014), Kahveler Kitabı, İstanbul: Sel Yayıncılık.
• ÇETİNDAĞ, Yusuf (2010), Ali Şir Nevaî, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (2006), Eminönü Merkezli Âşık Edebiyatı, İstanbul: Eminönü Belediyesi Yayınları.
• ÇOKUĞRAŞ, Işıl (2014), “18. Yüzyıl Sonlarında İstanbul’da Meyhaneler”, İstanbul Araştırmaları Yıllığı, İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, 3/2014: 87- 93.
• ÇOKUĞRAŞ, Işıl (2016), Bekâr Odaları ve Meyhaneler / Osmanlı İstanbulu’nda Marjinalite ve Mekân (1789-1839), İstanbul: İstanbul Araştırmları Enstitüsü Yayınları.
• DEMİRALP, Burhan (1988), Ahmet Kutsi Tecer’in Halkbilimi İle İlgili Çalışmaları, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• ERGİN, Muharrem (1946), “Melîhî”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, II, 1-2: 59-78.
• Evliya Çelebi (2003a), Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, 1 (1. Kitap), (Haz.: Seyit Ali Kahraman ve Tücel Dağlı), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evliya Çelebi (2003b), Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, 1 (2. Kitap), (Haz.: Seyit Ali Kahraman ve Tücel Dağlı), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• GERÇEK, Selim Nüzhet (1997), İstanbul’dan Ben de Geçtim, İstanbul: Kitabevi Yayınevi.
• GÜNAY, Umay (1999), Türkiye’de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi, Ankara: Akçağ
• İNALCIK, Halil (2011), Has-bağçede ʻAyş u Tarab, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• KAFKASYALI, Ali (2006), İran Türkleri Âşık Muhitleri, Erzurum: Eser Ofset.
• KAFKASYALI, Ali (2007), İran Türk Âşıkları ve Millî Kimlik, Erzurum: Eser Ofset.
• KAYGILI, Osman Cemal (2003), Akşamcılar (Eski Bir Akşamcının Defterinden), İstanbul: Arma Yayınları.
• KAYGILI, Osman Cemal (2007), İstanbul’da Semai Kahveleri ve Meydan Şairleri, İstanbul: Merkez Kitapçılık.
• KAYGILI, Osman Cemal (2016a), “Bir AkşamcınınAnıları’ndan İçkiye Nasıl Başlanır”, Mehmet Tevfik, Meyhane Yahut İstanbul Akşamcıları, (Haz. Vasfi Kuyucu), İstanbul: Gram Yayınları: 57-77.
• KAYGILI, Osman Cemal (2016b), “Eski Balıkpazarı”, Mehmet Tevfik, Meyhane Yahut İstanbul Akşamcıları, (Haz. Vasfi Kuyucu), İstanbul: Gram Yayınları: 77-79.
• KOBOTARİAN, Nabi, (2008), Tebriz Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı, Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• KOÇU, Reşad Ekrem ve Mehmet Ali AKBAY(1965), İstanbul Ansiklopedisi, VII, İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kollektif Şirketi.
• KOÇU, Reşad Ekrem (2015), Eski İstanbul’da Meyhaneler ve Meyhane Köçekleri, İstanbul: Doğan Kitap.
• KOZ, Sabri (1995), “Kethudâzâde Ârif Efendi Menâkıbı’nda Folklor ve Halk Edebiyatı”, VI. Uluslararası Türk Halk Edebiyatı Semineri (5-7 Mayıs 1995, Eskişehir), (Haz.: Güven Tanyeri), Eskişehir: Eskişehir Valiliği Yayınları.
• KÖPRÜLÜ], Köprülüzâde M. Fuad (1914a), “Saz Şâirleri 3- Âşık Tarzı Hangi Şekl-i Hayatın İfadesidir”, İkdam, 11 Nisan 1914.
• KÖPRÜLÜ], Köprülüzâde M. Fuad (1914b), “Saz Şâirleri 4- Âşık Tarzı Hangi Şekl-i Hayatın İfadesidir”, İkdam, 16 Nisan 1914.
• KÖPRÜLÜ] Köprülüzâde M. F. (1914c). “Saz Şâirleri 6- Âşık Teşkilatı ve Âşık Fasılları”, İkdam, 25 Nisan 1914.
• KÖPRÜLÜ] Köprülüzâde M. Fuad (1914d). “Destânlarımız”, İkdam, 31 Mart 1914.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad (1986), Bizans Müesseselerinin Osmanlı Müesseselerine Tesiri, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad (2012), “Türk Edebiyatı’nın Ermeni Edebiyatı Üzerinde Te’sirleri”, Edebiyat Araştırmaları 1, Ankara: Akçağ Yayınları: 221-244.
• KUYUCU, Vasfi (2016), “Sunuş: İstanbul Meyhaneleri yahut Bizim Akşamcılar”, Mehmet Tevfik, Meyhane Yahut İstanbul Akşamcıları, (Haz. Vasfi Kuyucu), İstanbul: Gram Yayınları: 7-23.
• KUZU, Kemalettin ve M. Sabri KOZ (2015), Türk Kahvesi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Lâtifî (1977), Evsâf-ı İstanbul, (Haz.: Nermin Suner (Pekin)), İstanbul: Baha Matbaası.
• Mehmet Tevfik (1991), İstanbul’da Bir Sene, İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Mehmet Tevfik (2016), Meyhane Yahut İstanbul Akşamcıları, (Haz. Vasfi Kuyucu), İstanbul: Gram Yayınları: 23-45.
• ONAY, Ahmet Talat (1933), Âşık Tokat’lı Nuri, Çankırı: Çankırı Matbaası.
• OZANOĞLU, İhsan (1940), Âşık Edebiyatı, Şenkıral Matbaası, Kastamonu.
• ÖZDAMAR, Fazıl (2014), Tebriz Âşıklık Geleneği ve Tebrizli Âşık Ali (Ali Feyzullahî Vahid), Ankara: Berikan Yayınevi.
• SAKAOĞLU, Necdet ve Nuri AKBAYAR (1999), Binbir Gün Binbir Gece: Osmanlı’dan Günümüze İstanbul’da Eğlence Yaşamı, İstanbul: Denizbank Yayınları.
• SARAÇGİL, Ayşe (1999), “Kahve’nin İstanbul’a Girişi ( 16. ve 17. Yüzyıllar)”, Doğu’da Kahve ve Kahvehaneler, (Çev.: Meltem Atik – Esra Özdoğan), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları: 27-41.
• SERDAROĞLU, Vildan (2006), Sosyal Hayat Işığında Zâtî Divanı, İstanbul: İSAM
• SEVENGİL, Refik Ahmet (2014), İstanbul Nasıl Eğleniyordu?, İstanbul: Alfa Basım Yayım.
• ŞENEL, Süleyman (2007), Kastamonu’da Âşık Fasılları, I, Düzey Matbaacılık, İstanbul.
• YAVUZ, Kemal (2014), “Türk Edebiyatında Şiir ve İlk Şiir Meclisleri”, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası, XXIV (Bahar 2014): 129-161.