Çuvaş Türklerinin Folklorundan “Fakelore”una Tatar Algısının Değişim ve Dönüşümü

Yıl 2018, Sayı: 36, 81 - 102, 01.06.2018

Bülent Bayram

Öz

Yazılı edebiyatları çok geç dönemde başladığı için Çuvaş folkloru sözlü gelenek bakımından oldukça zengindir. Özellikle yüzyıllar boyu sözlü aktarıma dayalı geleneksel dinî inançlarını korumuş olmaları ve sistemli bir eğitimden geçmemiş olmaları sebebiyle halk edebiyatının zenginliği içeriğine de yansımıştır. Bu zengin halk edebiyatında siyasi, kültürel ilişkilerde bulundukları Tatar, Rus, Mari, Mordvin gibi halklar da çeşitli yönleriyle işlenmiştir. Özellikle Tatarlar konusu halk edebiyatının çeşitli türlerinde sıkça işlenmektedir. Atasözü, deyim gibi türlerdeki Tatar algısının yanında tarihî konularla ilgili anlatılarda da tartışmalı içeriklere sahip başka bir Tatar algısı ile karşılaşılmaktadır. Folklordan beslenen telif destan metinleri gibi bazı eserlerde Moğollarla karıştırılmış bir Tatar algısı karşımıza çıkar. Makalede bu hususlar farklı yönleriyle ortaya koyulacaktır

Anahtar Kelimeler

Çuvaş folkloru ve “fakelore”u, Çuvaş folkloru / fakelore’unda Tatarlar

The Change And The Transformation Of The Tatarian Image From The Folklore Through The “Fake”Lore Of The Chuvashes

Öz

As the written literature of Chuvash Turks emerged very late, Chuvash folklore is quite rich in terms of oral tradition. They have preserved their traditional religious beliefs using oral transition and they weren’t educated systematically, which reflected on the richness of their oral folk literature. In this rich folk literature, nations they were in political and cultural contact like Tatars, Russians, Maris, Mordvins were also reflected with their different aspects. Particularly, Tatars were often mentioned in various genres of the folk literature. Besides the Tatar image in the proverbs and idioms, a different Tatar image based on the contradictory contents is also seen in the historical narratives. In some works as compiled sagas which were originated from folklore materials, we come across with a Tatar image mistaken for Mongols, which is the scope of this paper

Anahtar Kelimeler

Chuvash Folklore and “fake”lore, Tatars in Chuvash Folklore /Fakelore.

Kaynakça

• ARHİPOV, D.A. (1903), Konstantinapolti Çĭvaşsem [İstanbul’daki Çuvaşlar], Kazan.
• ARIK, Durmuş (2012), Hıristiyanlaştırılan Türkler Çuvaşlar, Ankara: Berikan Yayınevi.
• BAYRAM, Bülent (2009). “Tatar Bulgar Meselesi Temelinde Bir Destan Şan Kızı”, Karadeniz Araştırmaları, 6 (1): 75-94.
• BAYRAM, Bülent (2010). Çuvaş Türklerinin Kahramanlık Anlatmaları (Alplar), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 334s.
• BAYRAM, Bülent (2011). “Macar Türkoloji Araştırmalarında Çuvaş Folkloru”, Türkbilig, S. 22: 87-120.
• BAYRAM, Bülent (2012a); Şuyın Hivetiri’nin Ulıp Destanı (Çuvaş Kalevalası Üzerine Bir İnceleme); Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• BAYRAM, Bülent (2012b), “Çuvaş Türklerinin Telif Destanlarında Tarih ve İdeoloji”, Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağan Kitabı, (Editör:Alimcan İnayet, Zeki Kaymaz), İzmir: Ege Üniversitesi - Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• BAYRAM, Bülent (2012c), “Türk Rus Tarihi İlişkileri Bağlamında Çuvaş Halk Edebiyatında Türkler”, Türk Kültürü, 5/1: 105-130.
• BAYRAM, Bülent (2018), “Çuvaş Edebiyatında Bir Telif Destan: Ilttınpik”, Türk Bitig Türklük Bilimi Araştırmaları Kırklareli Üniversitesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü Yıllığı 2018, Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
• DİMİTRİYEV, V.D. (1993), Çuvaşskiye İstoriçeskiye Predaniya (Oçerki İstorii Çuvaşskogo Naroda s Drevnih Vremen do Seredinı XIX Veka), Çeboksarı: Çuvaşskoye Knijnoye İzdatel’stvo.
• DİMİTRİYEV, V.D. (1997), “Neslimiz Nereden Geliyor? (Çuvaşların Kökeni)”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (akt. Metin Yılmaz), S. 3, Bahar, Ankara.
• DUNDES, Alan (2007), “Folklor Fabrikasyonu”, Folklorun Sahtesi: Fakelore, (Çev. Selcan Gürçayır), Ankara: Geleneksel Yayıncılık: 71-86.
• DURMUŞ, Oğuzhan (2014), “Çuvaş Atasözlerine Göre Çuvaşlar ve İdil-Ural Halkları”, Milliyetlerin Kesişme Noktası: İdil-Ural Çalıştayı Bildiri Kitabı 12-13 Nisan 2014 / Kırklareli, (Ed. Bülent Bayram), Kırklareli: Kırklareli Üniversitesi Yayınları: 321-362.
• HİVETİRİ Şuyın (2013); Ulıp Destanı, (Hz. Bülent Bayram), Ankara: TÜRSOY Yayınları.
• HUDYAKOV, Mihail (2009), Kazan Hanlığı Tarihi, (Çev. Ayaz İshaki, haz. İlyas Kamalov), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• KARATAY, Osman (2018), Yitik Bir Türk Kavmi Bulgarlar, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• KOLESHNİKOV, Aleksandr, İlyas Kamalov (2011), Avrasya Türkologları Sözlüğü-Rusya Türkologları (XX. Yüzyıl), C.1, 1. Kitap, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• MAGNİTSKİY V.K. (1905); Çuvaşskiye Yazıçeskiye İmena [Çuvaş Geleneksel Adları], Kazan: Tipografiya İmperatorskago Universiteta.
• MÉSZÁROS, Gyula (1908). “Csuvasok és tatárok között a Volga-vidéken”, [İdil Çevresinde Çuvaşlar ve Tatarlar Arasında] Ethnographia, 19: 227-238.
• MÉSZÁROS, Gyula (1909). Csuvas népköltési gyűjtemény. I. A csuvas ősvallás emlékei, (Çuvaş Folkloru Derlemesi I. Çuvaş Eski Dininin Hatıraları), 1909, 471s.
• MÉSZÁROS, Gyula (1912). Csuvas népköltési gyűjtemény. II. Közmondások, találósmondások, dalok, mesĕk. (Çuvaş Folkloru Derlemesi II. Atasözleri, Bilmeceler, Şarkılar, Masalları), Budapest.
• MİŞŞİ Yuhma (1993a), Ilttĭnpik-Çĭvaş Halĭhn Avalhi Epos [Ilttınpik-Çuvaş Halkının Eski Destanı], (hz. Yuhma Mişşi), Şupaşkar.
• MİŞŞİ, Yuhma, (1993b), “mrlh Etker”, Ilttĭnpik-Çĭvaş Halĭhn Avalhi Epos” [Ilttınpik- Çuvaş Halkının Eski Destanı], (hz. Yuhma Mişşi), Şupaşkar, s. 55-64.
• MİŞŞİ, Yuhma (1997), Attilpa Krimkilte [Attila İle Krimkilte], (hz. Yuhma Mişşi); Vuçah; Şupaşkar.
• ODYUKOV İ.İ. (1973), “Çuvaşskiye Skazaniye Ob Ulpah” [Alplar Hakkında Çuvaş Anlatmaları], Voprosı Russkoy i Çuvaşskoy Filologii, Vıp. III, Çeboksarı.
• ODYUKOV İ.İ. (1984), Atĭli Pĭlharsem inçen Kalakan İstori Halapsem (I-XV mrsem) [İdil Bulgarları Hakkında Anlatılan Tarihi Anlatmalar (I-XV. Yüzyıllar], Şupaşkar.
• ŞELEPİ N.İ. (1915), Konstantinapol’ Huline Tuni inçen Çĭvaş Vattisen Kalani [İstanbul Şehrinin Kuruluşu Hakkında Çuvaş Yaşlılarının Anlattığı], Kazan.
• ŞELEPİ N.İ. (1925), “Essepe” [Essepe], Suntal, Çeboksarı.
• TERENTYEVA, O.N. (2007), Vattisen Sĭmahsem [Çuvaş Atasözleri], Şupaşkar: Çĭvaş Kineki İzdatel’stvi.
• TERENTYEVA, O.N, O.N. Yefimova, T.İ. Semenova (2007), İstori Halapsem [Tarihi Anlatmalar], Şupaşkar: Çĭvaş Kineki İzdatel’stvi.
• YEGOROV N.İ. (1986); “Jenskiye Liçnıye İmena Nizovıh Çuvaşey-Yazıçnikov [Pagan-Aşağı Çuvaşların Kadın Kişi Adları]”, Kul’tura i Bıt Nizovıh Çuvaşey - Materialı Kompleksnoy Ekspeditsii İnstituta v Çuvaşskiye Seleniya Tatarskoy ASSR; Ulyanovskoy i Kuybışevskoy Oblastey v 1984 Godu [Aşağı Çuvaşların Kültürü ve Yaşamı – Enstitünün 1984 Yılı Tataristan ASSR; Ulyanovs ve Kuybışev Oblastları Kompleks Bilimsel Gezisinin Malzemeleri], Çeboksarı: Nauçno-İssledovatelskiy İnstitut Yazıka; Literaturı İstorii i Ekonomiki pri Sovete Ministrov Çuvaşskoy ASSR; s. 88-104.
• YILMAZ, Emine (2011), Çuvaş Atasözleri ve Deyimleri, Ankara: Hacettepe Yayınları.
• YUMART G.F. -İ.G. Trofimova (2004), Çĭvaş Halĭh Pultarulĭh. Halĭh Epos [Çuvaş Halk Yaratıcılığı. Halk Destanı], Şupaşkar: Çĭvaş Kneke İzdatel’stvi.
• ZEKİYEV, Mirfatih (2007), Türklerin ve Tatarların Kökeni, İstanbul: Selenge Yayınları.